5. September
De 5. September is de 248. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren ist dat denn de 249 Dag.
| September | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschop
- 1543: De Belagern von Nizza geiht to Enn.
- 1698: De russ’sche Zar Peter de Grote verbüdd dat Boortdrägen as ut de Mood.
- 1774: In Philadelphia, USA, fangt de eerste Kontinentalkongress an.
- 1774: De Weltreisende Thomas Cook deckt op sien tweete Reis en Grupp vun Eilannen op, de he Niegkaledonien nöömt.
- 1800: De Briten erovert Malta.
- 1836: De Republiek Texas wählt Sam Houston to’n eersten Präsidenten.
- 1914: In’n Eersten Weltkrieg fangt de Marneslacht an, de an Ennd 550.000 Soldaten dat Leven köst.
- 1929: De Freedennobelpriesdräger un franzöösch Ministerpräsident Aristide Briand sleit bi den Völkerbund vör, de Vereenigten Staaten von Europa to grünnen. He warrt aver nich beacht.
- 1942: Japan verleert in’n Pazifikkrieg de Slacht üm de Milne Bay. Dat is Japans eerste Nedderlaag.
- 1944: De Sowjetunion verklort Bulgarien de Krieg.
- 1972: Börgnahm vun München: De palästinensch Terrorgrupp Swatte September nehmt bi de Olympischen Speele in München mehrere Börgen von de israelischen Deelnehmers.
- 1977: Hanns-Martin Schleyer warrt von en Grupp von de RAF entföhrt. Anfang vun den Düütschen Harvst.
- 1991: De Sowjetunion löst sik op un warrt dör en Övergangsregeeren ersett.
- 2002: Op Hamid Karzai, den Präsidenten vun de Övergangsregeeren in Afghanistan, warrt en Anslag verövt. Em passeert aver nix.
Kunst, Kultur un Bowark
- 1869: De Grundsteen för dat Slott Niegschwansteen warrt leggt.
- 1936: De Fotograf Robert Capa maakt in’n spaanschen Börgerkrieg sien beröhmd Foto von den starvenden Soldaten Frederico Borell García.
- 1958: de engelsch Utgav von Doktor Živago (Доктор Живаго; hdt.: Doktor Schiwago) von Boris Pasternak kummt rut.
- 1980: De Oper Satyagraha von Philip Glass warrt in Rotterdam ooropföhrt.
- 1980: De Gotthard-Stratentunnel warrt open maakt.
Wetenshoppen un Technik
- 1869: De Meteoroloog James Glaisher un sien Pilot Henry Coxwell stiegt mit en Ballon mit en open Kabien op 11.300 m.
- 1928: De britsch Bakterioloog Alexander Fleming deckt den Schimmelpilz Penicillin notatum op, de dat Wassdom von Bakterien hemmt.
- 1977: De Ruumsond Voyager 1 warrt afschoten, üm as eerste de Planeten Jupiter un Saturn to ünnersöken.
Katastrophen
- 2005: Seelbahnunglück in dat Skirebeet von Sölden in Tirol. Negen Touristen ut Düütschland starvt.
Boren
- 1187: Ludwig VIII. („De Lööv“), König von Frankriek.
- 1638: Ludwig XIV. (De „Sünnkönig“), König von Frankriek.
- 1666: Gottfried Arnold, düütsch Theoloog.
- 1733: Christoph Martin Wieland, düütsch Dichter.
- 1735: Johann Christian Bach, düütsch Komponist († 1782)
- 1764: Henriette Herz, düütsch Schrieverin
- 1774: Caspar David Friedrich, düütsch Maler un Grafiker († 1840)
- 1805: Esteban Echeverría, argentiensch Schriever.
- 1847: Jesse James, US-amerikaansch Bandit.
- 1871: Johannes Achton Friis, däänsch Tekner un Maler († 1939)
- 1872: Carl Friedrich von Siemens, düütsch Industriellen
- 1907: Else Quecke, düütsch Schauspelerin († 2004)
- 1922: Gisela Trowe, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin († 2010)
- 1935: Dieter Hallervorden, düütsch Komiker un Kabarettist
- 1936: Thomas Reimer, düütsch Journalist († 2011)
- 1939: George Lazenby, australsch Dressman un Schauspeler.
- 1940: Raquel Welch, US-amerikaansch Schauspelerin.
- 1945: Al Stewart, US-amerikaansch Singer, Musiker un Ledermaker.
- 1946: Freddy Mercury, britsch Singer bi de Grupp Queen.
- 1951: Paul Breitner, düütsch Footballspeler.
Storven
- 1165: Nijo, 78. Kaiser von Japan
- 1235: Heinrich I., Herzog von Brabant
- 1569: Pieter Bruegel de Ole, Maler ut de nedderlannsch Renaissance (* 1525)
- 1877: Crazy Horse, Hööftling von de Oglala-Sioux
- 1902: Rudolf Virchow, düütsch Mediziner un Politiker
- 1906: Ludwig Boltzmann, österrieksch Physiker
- 1949: Friedrich Hopfner, düütsch Eerdphysiker un Planetenforscher
- 1988: Gert Fröbe, düütsch Schauspeler
- 1988: Ann-Charlott Settgast, hooch- un plattdüütsch Schrieverin (* 1921)
- 1990: Beppo Brem, düütsch Schauspeler
- 1997: Mudder Theresa, Ordenssüster un Freedensnobelpriesdrägerin
- 2011: Reidar Børjeson, norweegsch Ieskunstlöper (* 1931)