Achterhook
|
Portaol Achterhook |
Den Achterhook (of Achterhoek) is een gebeed in 't oosten van Nederland in de previnsie Gelderland en beslöt 't gebeed tussen d'n Iessel in 't westen, d'n Olde Iessel in 't zuudwesten, de Duutse grenze in 't zuudoosten en oosten en de Overiesselse streken Salland en Twente in 't noorden. 't Gebeed kump ongeveer aoverèn met (is wat groter as) de veurmaolige Graofschap.
Gebeed
Der wöd ok wal esprokken aover "de Graafschap", wat ne verwiezing is naor t olde graofschap Zutfent, maor histories bekekken waren dee gebieden neet etzelfde. De regio Achterhook van vandage is n samenwarkingsverband tussen de gemeenten, dee in dit gebeed ligt. Dit bunt de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Deutekem, Montferland, Oost Gelre, Olde Iesselstreek en Wenters van vandage.
Met de gemeente Montferland is de regio Achterhook groter as t kultureel-geografiese gebeed, umdat disse hele gemeente westelek van den Olden Iessel ligt en geografies dus bi-j de Liemers heurt. De gemeente Deutekem ligt veur n deel in den Achterhook en veur n deel in de Liemers. De gemeente Lochem ligt wal in t geografiese gebeed van den Achterhook, maor is neet an-eslotten bi-j et regioverband. Lochem is an-eslotten bi-j den Stedendreehook, bestaonde uut de gemeentes Apeldoorne (Apeldoorn), Brum (Brummen), Deaventer, Epe, Voorst en Zutfent.
Etymologie (waor kump den name vandan?)
An-enommen wöd, dat de eerste vermelding van et woord Achterhook, kump oet den dichbundel Eensaem Huis-en Winter-Leven van predikant Willem Sluyter oet 1670:
Kultuur
Tradisies
Een Oost-Nederlandse gebruuk da'j in den Achterhook nog könt trögvinden is de naoberhulpe, et naoberschap. Der bunt nog völle tradisies leavend zoas et kraomschudden, ni'jjaorstoeten inzamelen, Paosvuur, Mirrewinterhoornblaozen en nog völle meer. In den Achterhook bunt vandage de dag nog völle sagen en legenden bewaord ebleaven, dee vanof olde tieden van generasie op generasie wödden deurverteld.
Meziek
- Den popgröppe Normaal hef völ edaon veur den tookenning van de Achterhookers. Zie wödden trots op boer te wean.
- Jovink en de Voederbietels is ok nen bekende popgröppe uut den Achterhook. Wat minder bekend buuten den Achterhook, maor in den streke zelf waardeerd is den popgröppe Boh Foi Toch.
Skrieveri-je
Nen bekende Achterhooksen dichter is Staring.
Spraoke
In den Achterhook wöd vanof olde tieden nen variant van et Nedersaksies esprokken: et Achterhooks. Inwonners mit Nedersaksies as enige spraoke begint zeldzaam te wödden. De meeste leu vandage bunt tweetalig groot-ebracht, mit Nedersaksies thuus en Nederlaands op skole. Mede deur verhuzingen uut en bestuur vanuut et westen hef et Nederlaands völle invlood op de Achterhookse taal. Völ olde weurden bunt vergetten en vervangen deur van et Nederlaands ofgeleide varianten.
Evenementen
- Den Zwarte Cross wöd vanof 1996 jaorleks in den Achterhook eholden, in de eerste jaoren in Hummel, later op de crossbane 'De Kappenbulten' van HALMAC in Halle. Vanweage de greutte van et evenement is et evenement enkele jaoren eleaden verplaatst naor de crossbane bi-j de Engelse Schans in Lechtenvoorde. Et is et grootsten motorcrossevenement van West-Europa en wöd (met) organisierd deur Jovink en de Voederbietels.
- Op etzelfde laand vond van 2003 tot en mit 2006 et Arrow Rock Festival plaatse. Vanweage et grote slagen wodden et festival in 2007 verplaatst naor et centraler eleagen Biddinghuzen en in 2008 naor Nimwaege.
Geskiedenis
D'n Achterhooksen geskiedenis is al gans old, net as dee van t Graofschap Zutfent. Steedn as Deutekem, Doezebarg, Bronkhorst en Zutfent hadden al vrog stadsrechten. Zutfent kwam in de Romeinse tied al veur en Deutekem wodden in 838 al eneumd. In den Achterhook bunt völle kastelen te vinden, veural van de adelleke femilies Van Heekeren en Bronkhorst. Tot late in de 19de eeuwe had dee streek dan ok ne feodale samenstelling. In den Tachtigjaorigen Oorlog kwamen daor ok reagelmaotig vi-jandelekheden veur. Veural um Grolle, Breevoort maor ok um t kasteel Bargh in 's-Heerenbarg is dufteg evochten.
In den Achterhooksen samenlaeving wodden eeuwnlange de dienst uut-emaakt deur n klein antal grootgraondbezitters. Grote antallen dagloners mösten naor de piepen van de "hoge heern" dansen. Den Achterhooksen eigenschap is noo nog altied 't "jao, jao" zeggen, as eigenlek "nea" wöd bedoold. Dit was n stil verzet teggen et gezag, zunder dat zie metene opstandeg lekken.
Lange tied bunt der in den Achterhook bossen e-kapt veur de holtindustrie. An 't ende van de jaoren '40 van de 20ste eeuwe kwam daor een ende an. In de 2de helfte van de 19de eeuwe wödden daor deur de aoverheid alderbastend investeerd deur onder andere den anleg van de spoorliene en de oprichting van de Gelderse Tramweagen (GTW). Daordeur wödden den streek meer toogankelek en kon zich naost den landbouw ok industrie vestigen. Veur dee tied was den Achterhook veurnamelek ofhankelek van t vervoer aover den Olden Iessel, waorlangs dan ok al in de 17e eeuw de eerste industrie ontstond, te wetten de iezergeteri-jen of Hutten. Noo den Tweede Wereldkrieg is de welvaort in den Achterhook flink too-enommen.
Der besteyt ouk een artikel "Geskiedenis van den Achterhook" med meyr informaty oaver dit underwarp
Volgens et Centraal Bureau veur de Statistiek was in 2003 nog 34,4% van de Achterhookse bevölking rooms-katteleek, 23,9% Nederlaands hervormd, 4,7% gereformeerd, 3% islamities, 5,1 % aovereg en gaf 31,2% (de ene nao grootsten groep) an geen kerkeleke gezindte te hebben. Deur de toonemmende untkarking nömp et antal geleuvegen, en mit name et karkbezeuk of.
Veural de kattelieke karke möt hierdeur dufteg reorganeseren . Naodat de letste tied al verskillende dekenaoten in den Achterhook bunt semenegoane bunt tot éen dekenaot, mot noo in de hele regio rooms-kattelieke parochies samengaon. Dizze reorganisasie mot in 2010 klaor wean. Verwacht wöd dat verscheidene karken eure deuren mot sluten. Ok et antal kattelieke missen wöd stark verminderd . Volgens de ciefers van et underzooksinstituut KASKI aover 2006 is et antal zundagse karkbezeukers in et bisdom Utrecht (dat ok den achterhook umvat) tot minder as een procent van de bevolking gedaald.
Karkelek kenmarkten den Achterhook zich deurdat de streake vrögger veur n groot deel Nederlaands Hervormd was, met n antal rooms-kattelieke 'enclaves'. Dit bunt under andere de vroggere gemeenten Bargh en Wehl, en pleatse als Grolle en Lechtenvoorde. In t midden is der vanuut et zuudoosten naor et noordwesten ne liene te trekken, dee vanof Dinsper naor Vasseveld, Zellem naor Hengel löp van darpen met veurnamelek ne prottestante bevolking. Et noordoosten en zuudwesten van de streake bunt van oldsheer aover t algemeen katteliek. Deutekem kent ne gemengde geleufsgemeenschop, maor hier aoverheerst et antal neet-karkeleken.
Natuur
In et Achterhookse koulissenlandschap is völle en verskeiden natuurschoon te vinden zoas op den Lochemsen barg, in boswachteri-jen in Reurle, in de Slangenburg bi-j Doeutekem en in wat veanegebeden teggen de oostgrenze mit Duutslaand. Et landschap rundumme Wenterswiek is miskien wal et meest toonangeavend veur den Achterhook.
Den Achterhook is riek an kastelen en laandhuze.
Ekonomie
Ontwikkeling
De bewonners van et gebeed leafden eursprönkeliek veural van den landbouw. Vandage kent den Achterhook ne verskeidenheid an warkgeleagenheid. De verschraoling van den laandbouw hef der veur ezorgd dat der binnen de regio völle plattelandstoerisme ontstaon is. Et gebeed is arg in trek bi-j leu dee röste zeukt of juust ne gans inspannende vakantie wilt. Aktiviteiten as fietsen, sjoksen, peerdrieden, nordic walking, huufkaoretochten, kanovaoren en ballonvaoren wodt deur de kiekleu undernommen.
Export
- Laandbouw, teggenwoordeg mit name veeteelt mit verholdingsgewies völle melkveeholderi-jen. Tot net nao den Tweeden Wealdkrieg ok völle bosbouw.
- Oerholdende graond maken vanof de 18de eeuwe iezerindustrie meugelek. Bekende namen van Achterhooksen eursprong bunt DRU, Pelgrim, Becking en Bongers en ATAG.
- Grolsch bier wöd vanof 1615 ebrouwen in Grolle (Nederlaands: Groenlo). In et veurjaor van 2005 is de letste èchte Grolsche bierbrouweri-je eslotten en is et bedrief uut den Achterhook vort egaon.
Gemeenten
- Aalten
- Berkelland
- Bronckhorst
- Deutekem (Doetinchem) - oosten
- Doezebarg (Doesburg)
- Lochem
- Olde Iesselstreek (Oude IJsselstreek) - oosten
- Oost Gelre
- Wenters (Winterswijk)
- Zutfent (Zutphen)
Plaetse
Een aoverzicht van de grotere en/of toeristiese plaetse:
Oetstalling
-
Bronkhorst -
Breevoort -
Lechtenvoorde -
Reurle -
Slangenburg -
Bargh -
Lochem -
Zutfent -
Terborg -
Montferlaand -
Doezebarg -
Zeddam
Bronnen, uutgaonde verwiezings en rifferensies
| Bronnen / wellen: |
|
|
Commons: Achterhook - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |
| Achterhook |  | ||
|---|---|---|---|
|
| Gelderse gebieden |  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|