Kermis
 |
 |
 |
De kermis of foor is van oorsprong een jaarmarkt ter gelegenheid van de wijdingsdag van de patroonheilige van de plaats. Kermis is dan ook een verbastering van kerkmis of kerke-misse.
Op die dag stroomde het volk samen om de patroonheilige te vereren en om zich te vermaken. In stedelijke gebieden verloor de kermis vaak zijn band met het religieuze feest dat eraan ten grondslag lag, maar in vele dorpen gaan beiden nog hand in hand en gaat er op de wijdingsdag een processie uit.
Kermis wordt gedurende enige dagen gevierd en het heeft zich ontwikkeld tot een commercieel evenement. Vroeger was de kermis vaak een van de weinige uitgaansmogelijkheden.
Een kermisattractie wordt in het jargon een spul (in Vlaanderen een stiel) genoemd. De uitbater is in Nederland een spullenbaas. In Vlaanderen spreekt men van een foorkramer of voyageur.
De bekende attracties
Voor wie meerdere kermissen per jaar bezoekt, valt misschien op dat er veel van dezelfde soort attracties bestaan. Een paar voorbeelden zijn de draaimolens, rupsbanen en spookhuizen maar ook "schommels" zoals de KMG Afterburner (schommelende klepel met een bepaald aantal draaiende gondels eraan), de "Breakdance" (die is afgeleid van de "Calypso"), de "triprides" de "Boosters" en de Capriolo's. Van alle voorgaande soorten bestaan er ook nog verschillende typen afkomstig van meerdere attractiebouwers. Enkele voorbeelden hiervan zijn HUSS Park Attractions (onlangs failliet verklaard maar ook een herstart gemaakt), KMG, Far Fabbri en Zamperla.
Veiligheid
Hoewel kermissen aan allerlei veiligheidseisen moeten voldoen en er regelmatig inspecties worden uitgevoerd, doen zich er helaas soms (ernstige) ongelukken voor. Zo brak op 4 augustus 2007 op een kermis te Saint-Germain-en-Laye (Frankrijk) een arm van de Booster af, waardoor het daaraan bevestigde bakje met grote snelheid naar beneden stortte. Van de vier inzittenden kwamen er twee om het leven, de andere twee raakten zwaargewond.[1]
Kermis en maatschappij
Tussen de kermis enerzijds en maatschappelijke organisaties anderzijds heeft veelal een soort haat-liefdeverhouding bestaan. Bekend in dit verband zijn de Hoveniersmaandag en Boerenzaterdag, maatregelen die stadsbesturen en gilden namen om het kermisbezoek te ontmoedigen.
Hoveniersmaandag
Hoveniersmaandag is traditioneel de dag waarop meiden en knechten van de tuinderijen rond Utrecht hun jaarloon uitbetaald krijgen. Een jaar lang ploeteren en dan met flink geld op zak 'kermis vieren' leidde tot 'ruige' taferelen met ongekende gulzigheid. Dit gedrag leidde in Nederland, dat in de negentiende eeuw in de ban was geraakt van een 'beschavingsoffensief', tot ontzetting: de kermis is onzedelijk, woest en onbeschaafd. Ook in Utrecht wordt het stadsbestuur bewerkt met petities om de oude jaarmarkt-kermis af te schaffen. Het College van Regenten van het St. Eloyen Gasthuis acht het raadzaam om de broeders op de avond van de beruchte Hoveniersmaandag, de derde maandag in juli, van de kermis weg te houden. De broeders worden die bewuste avond onthaald op een feestelijke maaltijd in het Gasthuis aan de Boterstraat, een maaltijd met biefstuk, brood, wafels en bier. Deze maaltijd groeit uit tot een traditie die tot op de dag van vandaag in ere wordt gehouden.
Kermis in Westfriesland
Waar in de rest van Nederland de kermissen worden gevierd op het plein waar de kermisattracties staan, vindt de viering van kermis in Westfriesland plaats in het centraal gelegen café of dorpshuis. Deze kermissen kenmerken zich door een beperkte keuze aan attracties, vaak een schiettent met draaimolen en snoepkraam. Het vieren van kermis vindt plaats onder het genot van een glas bier. Jongeren die voor het eerst in hun leven alcohol nuttigen doen dat vaak tijdens de kermissen. Voordat men in Westfriesland naar het café gaat komt men eerst samen voor een 'kermisborrel'. Dit vindt plaats in huiselijke kring, maar bij een groot aantal aanwezige mensen wordt uitgeweken naar een grotere locatie. Voorbeelden hiervan zijn de B&M Kermisborrel in De Goorn die in het café zelf wordt gevierd en Just Kroezing Burgpop dat op een groot grasveld achter een boerderij in Hoogkarspel wordt gevierd.
Kermismuseum
In Bergen op Zoom is er een kermismuseum te vinden. Dit museum telt talloze authentieke miniatuur-attracties en wordt gehuisvest in het stadspaleis van Bergen op Zoom genaamd "Het Markiezenhof". Bergen op Zoom is de ideale plaats voor zo'n museum omdat dit van oudsher een kermis-stad is. Vele kermis-exploitanten komen uit Bergen op Zoom of hebben er een geschiedenis liggen. Dit is waarschijnlijk de reden waarom Bergen op Zoom een voor- en een najaarskermis heeft en dat deze 2 kermissen het begin en het einde van het kermisseizoen voorstellen.
De oudste kermissen in Nederland zijn gehouden in Wijk bij Duurstede en vermoedelijk enige tijd later in Utrecht. De eerste vermelding van een kermis aldaar dateert van 26 juni 1023, de dag dat de Sint Maartenskerk werd gewijd.[2]
In plaatsen met een oude kermistraditie vinden er rond het kermisgebeuren andere evenementen plaats. Zo vindt in Huissen op de donderdag voorafgaand aan kermis het Vleiskeuren plaats. De lokale slagers geven dan gelegenheid tot het proeven van vlees. Van oorsprong was het vleiskeuren ook gericht op het ontmoeten van jongens en meisjes die dan vervolgens gezamenlijk kermis gaan vieren.
Ruimtegebruik
In Nederland en België is onbebouwde ruimte in binnensteden vaak schaars. Dat is één van de redenen waarom er in de Lage Landen veel compacte kermisattracties te vinden zijn.
Spreekwoorden en gezegden
Landelijk
Van een koude kermis thuiskomen - Teleurgesteld worden.
Als je de stilte uit Kerstmis weghaalt, houd je een kermis over - Een minder bekend en meer stichtelijk gezegde, waarvan de betekenis voor zich spreekt.
Het is kermis in de hel en Het is duiveltjeskermis - Gebruikt bij regen en zonneschijn tegelijkertijd.
Het is daar kermis - Daar wordt flink ruzie gemaakt.
Het is niet overal kermis waar het vaantje uitsteekt - Niet alles is zoals het op het eerste oog lijkt.
Zij verstaan als twee dieven op de kermis - Zij kunnen bepaald niet goed met elkaar opschieten.
Een bonte kermis - Een kleurrijke situatie, een dolle boel.
Regionaal
Het is Oosterhoutse kermis - Alles is op.
't Is kèrmes in Hare (Het is kermis in Borgharen) - Uitdrukking die in Limburg werd gebruikt als iemand zijn baard liet groeien. Oorsprong is onbekend.
't Ku nie ossan kerremesse zyn (Het kan niet altijd kermis zijn) - streek van Ieper, het leven kan niet altijd meevallen.
E kerremesse is e geselieng weird (Een kermis is een geseling waard) - streek van Ieper, voor iets aangenaams moet je af en toe afzien.
Achterom is't kerremis - Streek Steenbergen, (sarcastisch) Gebruik de achterdeur, de voordeur is te goed voor U.
Slaeg kriege wie eine jonge kermishondj (Slaag krijgen als een jonge kermishond) - Midden-Limburg, Een flink pak slaag krijgen.
Literatuur
Een roes van vrijheid. Kermis in Nederland door G.H. Jansen. Boom, Meppel/Amsterdam, 1987.
Kermis. In: Prettige feestdagen. Utrechtse feesten in heden en verleden door G.H. Jansen. Stichting De Plantage, Utrecht, 2004..
Draaiboek van een kermisgek. De Tilburgse kermis in de jaren 60. Door Lauran Wijffels; uitg. Europese bibliotheek, Zaltbommel, 2002..
Komt dat Zien! De Amsterdamse kermis in de negentiende eeuw. Door Marja Keyser; uitg. B.M.Israel/Ad.Donker, 1976(?)..
Handel & Wandel. Shell journaal van markten en kermissen. Door Maurits van Rooijen; uitg. Shell NL B.V., 1985..
Kinderen
Omdat foorkramers van stad tot stad trekken, hebben hun kinderen recht op een eigen internaatsvoorziening in een schippersinternaat. In België bevindt zich zo'n internaat met bijbehorende school in Brussel. Ook is er voor kinderen van Belgische foorreizigers sinds 1 september 2006 de mogelijkheid om naar de kermisschool te gaan; een rijdende kleuterschool die meetrekt van kermis naar kermis. De kermisschool is een proefproject dat wordt ondersteund door de Belgische overheid. In Nederland werd het wettelijk geregeld in de Leerplichtwet 1969 via het Besluit vrijstelling leerplicht trekkende bevolking en bestaat de rijdende school al sinds 1955.
Zie ook
