Kraken in Nederland

Kraken in Nederland is sinds 1 oktober 2010 verboden. Dit is vastgelegd in de Wet Kraken en Leegstand door de Eerste Kamer goedgekeurd.

Geschiedenis

De eerste georganiseerde kraakacties in Nederland vinden plaats in 1964. In het Amsterdamse studentenblad Propria Cures verschijnt een artikel onder de kop ‘’Red een pandje’’ waarin wordt bericht over de sanering van de wijk Kattenburg. De gehele wijk moet tegen de vlakte. De woningen zijn "Onbewoonbaar verklaard". Maar het slopen van de wijk laat nog jaren op zich wachten en een verslaggever van het blad ziet destijds hoe de net door de oorspronkelijke bewoners verlaten huizen door een ploeg gemeente arbeiders opzettelijk onbewoonbaar worden gemaakt. Hij noemt dit ‘’legaal vandalisme’’ en stelt dat honderden studenten nog jarenlang op Kattenburg zouden kunnen wonen. Hij roept studenten op om mee te doen aan het ‘’onverklaarbaar bewoond pandverbeuren’’. De ergernis over de woniningnood wordt vergroot doordat er in en rondom het centrum goed bewoonbare huizen en gebouwen jarenlang leegstaan. De volgende fase is het "witte huizenplan" van de Provobeweging uit 1966. Woningzoekenden worden opgeroepen om leegstaande huizen te bezetten. Deurposten van leegstaande huizen worden witgeverfd om aan te geven dat iedereen die in woningnood zit, erin mag trekken. Het destijds leegstaand paleis op de Dam wordt tot symbool van de Woningnood uitgeroepen. In 1968 ontstaat er grote onvrede over het slopen van vele woningen in de Nieuwmarkt- en de Bethaniënbuurt. De gemeente Amsterdam plande hier een metrolijn waardoor de huizenblokken met de grond gelijk gemaakt moesten worden. Twee ex-provo's (Rob Stolk en Lou van Nimwegen) begonnen in de Brethaniënbuurt het Geïllustreerd Brethaniënnieuws. Een aanvankelijk met subsidie van de Gemeente Amsterdam gefinancierd nieuwsblad over de saneringsplannen in de buurt, dat al snel een hardere toon begon aan te slaan. Het deed verslag van de eerste kraakacties in de buurt. In januari 1969 bezette Rob Stolk voor een uit Suriname geëmigreerd gezin een huis aan de Oudezijds Achterburgwal. Het pand was echter bewoond en de politie greep snel in. Het geheel wordt als een mislukte inbraak gezien, en sindsdien heet het bezetten van huizen 'kraken' (naar het kraken van een kluis, ook inbraak). Naar aanleiding van deze mislukte actie werd het 'Koöperatief Woningburo De Kraker (doet het steeds vaker)' opgericht. Het zou garant staan voor 'veel publiciteit en enerverend leven'. Als alternatief wordt 'Woningburo De Koevoet (weet hoe het moet)' opgericht dat als doel heeft de individuele kraker, zonder publiciteit, aan een woning te helpen. In 1975 dreigt de grootschalige ontruiming van de Nieuwmarktbuurt. De verschillende kraakorganisaties en actiegroepen komen bij elkaar en zorgen meer en meer voor een georganiseerde samenwerking.

De ontruiming van een kraakpand in de Vondelstraat in Amsterdam in 1980

De kraakbeweging groeide door en kreeg steeds meer leden. In 1980 kwam het tot een tweesprong. Met veel geweld werd een pand aan de Vondelstraat tweemaal gekraakt en daarna ontruimd. De politie zette zelfs tanks in om door de barricades te komen. De inzet van tanks tegen de eigen bevolking samen met de vermindering van woningnood zorgde ervoor dat er sympathie ontstond bij de Nederlandse bevolking voor het kraken. De hele actie zorgde er wel voor dat tijdens de kroning van koningin Beatrix op 30 april 1980 erg veel politie aanwezig is. De kraakbeweging ageert daartegen, en met de leus 'Geen woning, geen kroning' wordt verzet aangekondigd. Op de dag zelf ontstaat een ware veldslag tussen politie en (symphatisanten van) de kraakbeweging, wat als het kroningsoproer de geschiedenis ingegaan is. Veel mensen vinden deze krakersrellen te ver gaan, en een aantal vertrekt uit de kraakbeweging

Sinds de grote acties van de jaren tachtig is de kraakbeweging steeds minder bekend geworden. In Amsterdam en Nijmegen blijven met regelmaat panden gekraakt worden, maar de aandacht wordt steeds minder. Ook heeft het fenomeen kraaktoerisme zijn intrede gedaan.

Juridische aspecten van voor het kraakverbod

Nederland was tot juni 2010 één van de weinige landen waar kraken, onder bepaalde omstandigheden, niet verboden is bij wet. Wanneer een pand langer dan twaalf maanden niet in gebruik is geweest, zo werden de krakers niet vervolgd. Het enige wederrechtelijke aspect in strafrechtelijke zin is de vernieling die kan ontstaan als bij het binnengaan van het pand zaken opzettelijk beschadigd worden. Civielrechtelijk is echter aan de orde een "zonder recht of titel" gebruiken van of verblijven in de woning. Ter zake kan iemand die meent over een (hoger) recht dienaangaande te beschikken bij de civiele rechter ontruiming vorderen.

Krakers in Nederland kiezen er daarom vrijwel altijd voor om na het binnendringen van een nieuw pand de politie in te schakelen: deze zal altijd als eerste officieel leegstand en huisvrede moeten constateren, waarna de krakers bewoningswil kunnen laten blijken. Dit kan door te bewijzen dat er zich in het nieuwe kraakpand een privé huiselijk leven afspeelt (of dat deze intentie manifest is), wat meestal aangetoond kan worden door de aanwezigheid van een slaapplaats, een tafel en een stoel.

Kraken is volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad uit 1971 geen huisvredebreuk in de zin van artikel 138 Wetboek van Strafrecht indien niet voldaan is aan het vereiste dat het pand bij een ander in gebruik is. De Hoge Raad heeft diverse arresten gewezen waaruit het bovenstaande volgt. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn er enkele voorstellen gedaan om deze 'maas' in de wet te dichten onder andere door een ontwerp-antikraakwet (niet te verwarren met het antikraak, een vorm van tijdelijk leegstandsbeheer die bedoeld is krakers de wind uit de zeilen te nemen), maar dat wetsvoorstel is nooit aangenomen. Een strafbaarstelling is ook opgenomen geweest in de leegstandswet. Het kraken van een niet bij B&W geregistreerd leegstaand pand zou niet strafbaar zijn, maar als het pand wel zou zijn geregistreerd was kraken wel strafbaar. Inmiddels (2007) is de leegstandswet vrijwel geheel ingetrokken omdat het registreren van leegstaande panden niet werkte in de praktijk. Enkele bepalingen van de bijna geheel vervallen leegstandswet bestaan nog wel. Die overgebleven artikelen regelen de verhuur van slooppanden. Een bewoner van zo'n pand (waarvoor een vergunning vereist is) heeft minder huurbescherming, mits dit in het contract genoemd staat. In artikel 429sexies Wetboek van Strafrecht is kraken ten slotte toch strafbaar gesteld voor panden die minder dan een jaar leeg staan. Kraken van een pand dat langer dan een jaar niet in gebruik is geweest, is niet strafbaar volgens dat artikel.

In het begin van de jaren tachtig genoten krakers nog een relatief grote bescherming. Ze werden als bewoners beschermd en voor een ontruiming was een dagvaarding nodig die op naam van de bewoner stond. Door de identiteit van bewoners te verbergen (in de kraakwereld maakt iedereen zichzelf alleen met de voornaam bekend, achternamen worden meestal geheimgehouden) kon men lang blijven zitten (hoewel meerdere panden succesvol zijn ontruimd met behulp van de zogeheten "Huidenstraattruc"). Dit 'gat' in de wet werd al snel door de overheid (op initiatief van minister Van Agt (CDA) gedicht, waardoor anoniem dagvaarden mogelijk werd).

Wetsvoorstel

In 2003 deed CDA-Tweede Kamerlid Jan ten Hoopen een voorstel om kraken illegaal te maken. Drie jaar later maakten de ministers Sybilla Dekker (Volkshuisvesting) en Piet Hein Donner (Justitie) kenbaar van plan te zijn om kraken strafbaar te stellen. Ze wilden in de zomer een wetsvoorstel rond hebben. Argumenten om kraken te verbieden zijn het ontlasten van de politie en het respecteren van het eigendomsrecht. Toenmalig minister Alexander Pechtold (Grotestedenbeleid) en wethouders van de vier grootste steden uitten kritiek op het plan.

Doordat artikel 429 Sexies de kraakwetgeving in Nederland krakers beschermt, treffen agenten bij ontruimingen steeds vaker grote groepen buitenlandse krakers. Zo bij de ontruiming van enkele panden in Amsterdam eind mei 2008. In februari 2009 werd er een initiatiefwetsvoorstel voor een kraakverbod ingediend door het CDA, de ChristenUnie en de VVD.

Op 15 oktober 2009 heeft de Tweede Kamer, na jarenlange afweging en discussie, uiteindelijk een door de Kamerleden Jan ten Hoopen (CDA), Arie Slob (CU) en Brigitte van der Burg (VVD) ingediend initiatief wetsvoorstel (een anti-kraakwet) aangenomen.

Uitspraak van de Hoge Raad

De Hoge Raad heeft geoordeeld (HR 09-10-2009) dat een inbreuk op een fundamenteel recht als het huisrecht, ook dat van een kraker, moet berusten op een in de wet voldoende precies omschreven bevoegdheid. Volgens de Hoge Raad ontbreekt zo’n wettelijke bevoegdheid voor strafrechtelijke ontruiming van kraakpanden door de politie op last van het openbaar ministerie. Het hof heeft dus de strafrechtelijke ontruiming van het kraakpand terecht verboden. Ontruimingen op last van de burgemeester in verband met verstoring van de openbare orde en ontruimingen krachtens een vonnis van de burgerlijke rechter blijven zonder meer mogelijk .

Kraakverbod

Kraken in Nederland is sinds 1 oktober 2010 verboden. Dit is vastgelegd in de Wet Kraken en Leegstand door de Eerste Kamer goedgekeurd.

Bronnen