Vleugeltrein

Een vleugeltrein is een vorm van spoorwegexploitatie waarbij meerdere treinen op een gemeenschappelijk traject gekoppeld rijden. Treinen uit verschillende richtingen ("vleugels") ontmoeten elkaar in een bepaald station, worden aan elkaar gekoppeld en zetten de rit voort als één trein. Omgekeerd kunnen de treinen worden ontkoppeld en ieder via een andere route ("vleugel") verder gaan. Dankzij moderne technieken, zoals automatische koppelingen, doorloopkoppen en het rijden in treinschakeling, kunnen deze procedures vrij snel plaatsvinden zonder veel oponthoud in de combinatie- en splitsingsstations.

Het voordeel van een vleugeltrein boven twee aparte treindiensten is, dat dit systeem minder spoorcapaciteit vergt op het gemeenschappelijke traject. De lengte van een trein heeft geen invloed op de capaciteit, maar het aantal treinen (hoe kort deze ook zijn) wel. Bovendien wordt er personeel uitgespaard: in elk geval een treinbestuurder en (als de trein doorloopmogelijkheden heeft) ook een of meer conducteurs.

Nadelen zijn er echter ook: bij het splitsen en combineren van treinstellen kunnen storingen optreden, waardoor er vertragingen kunnen ontstaan. Als één treindeel vertraagd is, moet het niet-vertraagde treindeel er op wachten, waardoor meer reizigers (dan bij twee aparte treindiensten) last krijgen van vertraging. In sommige gevallen laat men beide treindelen dan apart doorrijden, en gaat het voordeel van het combineren verloren.

Nederland

In Nederland hebben de NS en voorlopers jarenlang vleugeltreinen gebruikt. Sinds NS-dienstregeling 2013 is er nog maar één treinverbinding in Nederland waar dit wordt toegepast. Dit is, alleen in de avonduren, de sprinter tussen Utrecht Centraal en Geldermalsen. Vanuit Geldermalsen gaat het ene deel door naar Tiel en het andere deel door in de richting van 's-Hertogenbosch en omgekeerd. Als reden voor het afschaffen van (bijna) alle vleugeltreinen werd de storingsgevoeligheid gegeven en de komst van de Hanzelijn in het intercitynet.

Een bekend voorbeeld waren de Intercitytreinen uit Noord-Nederland naar de Randstad. Zij bestaan uit een trein Leeuwarden – Rotterdam Centraal en een trein Groningen – Den Haag Centraal. In Zwolle werden het Leeuwarder en het Groninger deel gekoppeld (gecombineerd) om als één trein te rijden naar Utrecht Centraal. Daar werden de treinen weer ontkoppeld (gesplitst). Dezelfde vleugeltreinen reden wel apart achter elkaar op de deeltrajecten Meppel - Zwolle en Utrecht - Gouda.

Een ander voorbeeld van vleugeltreinen was de Intercity Alkmaar – Maastricht / Heerlen, die gesplitst werd in Sittard.

Voorbeelden van vroeger waren te zien op het Middennet, waar de treinen Den Haag SS / Rotterdam CS - Arnhem splitsten en combineerden in station Gouda, en in Noord-Holland, waar de treinen Amsterdam CS - Haarlem - IJmuiden / Alkmaar datzelfde deden in station Velsen-IJmuiden Oost, later in Santpoort Noord.

De treinen van de Zoetermeer Stadslijn werden de eerste jaren gesplitst op station Centrum West, waarna één deel linksom ging en één deel rechtsom. Na terugkomst op Centrum West reden de twee delen weer gecombineerd naar Den Haag Centraal. Door de grote storingsgevoeligheid is men hier al snel vanaf afgestapt, en gingen de treinen apart "linksom" en "rechtsom" rijden.

België

In België waren de bekendste vleugeltreinen die op de lijn Blankenberge / Knokke – Tongeren. In Brugge werden de treinen gesplitst of gekoppeld. In het weekend werd de trein zelfs aan beide kanten gesplitst; dan reed de trein niet naar Tongeren, maar naar station Luik-Guillemins en Genk, en werd er ook in Landen gesplitst of gekoppeld. De rechtstreekse verbindingen waren dan Knokke – Genk en Blankenberge – Luik-Guillemins.

Sedert december 2014 rijdt deze IC-trein enkel nog naar Genk en wordt enkel nog gekoppeld of gesplitst in Brugge.

Duitsland

In Duitsland worden vleugeltreinen (in het Duits Flügelzug genaamd) steeds meer toegepast. Het lightrailnetwerk rond Aken bijvoorbeeld is gebaseerd op dit principe.

Bronnen, noten en/of referenties