Puritanisme
Het puritanisme is een protestantse stroming die ontstond als reactie op de - volgens de aanhangers - te Roomse Anglicaanse Kerk. Centraal in het puritanisme staan de persoonlijke relatie met God en Christus door het geloof en de levensheiliging van de christen. Belangrijke onderdelen van de puriteinse levensstijl zijn een intensieve studie van de Bijbel en een strikte zondagsheiliging. Een aanhanger van het puritanisme wordt een puritein genoemd.
Het puritanisme
Het puritanisme is in het laatste kwart van de 16e eeuw opgekomen als reactie op de hoofdstroom van de Anglicaanse Kerk. De puriteinen meenden dat in de Anglicaanse Kerk nog te veel Roomse elementen bewaard waren gebleven en pleitten daarnaast voor een striktere levenswandel en een persoonlijker beleving van het christelijk geloof. Inspiratiebronnen voor het puritanisme waren de Lollards, volgelingen van John Wyclif, en William Tyndale, de eerste protestant die de Bijbel in het Engels vertaalde.
Het puritanisme in Engeland ontwikkelde zich anders dan dat in Schotland. In Schotland kon deze stroming haar stempel drukken op de nationale Kerk, terwijl het puritanisme in Engeland slechts op plaatselijk niveau grote invloed had binnen de Anglicaanse Kerk. Daarnaast ontstonden er veel onafhankelijke kerken en gemeenten, die tijdens het bewind van Oliver Cromwell grote invloed kregen, maar daarna slechts een marginaal bestaan kenden. Het Schotse puritanisme is vormgegeven door John Knox, bijvoorbeeld door het Book of discipline.
Doordat de Engelse puriteinen minder verbonden waren met de nationale gemeenschap, was onder hen een kleine groep die de volwassenendoop hanteerde. Hieruit ontstond het baptisme. De hoofdstroom in Engeland en de Schotse puriteinen pasten de kinderdoop toe.
Het puritanisme maakt deel uit van een internationale piëtistische beweging binnen het protestantisme in de 17e en 18e eeuw. Zo was er in Duitsland het Piëtisme, in Nederland de Nadere Reformatie en ontstonden in Amerika binnen puriteinse kringen de First en Second Great Awakening.
Invloedrijke puriteinen waren John Owen (1616-1683) en John Bunyan (1628-1688). Ook de baptist Charles Spurgeon (1834-1892) is duidelijk een kind van het puriteins gedachtegoed. De uit Wales afkomstige predikant Martyn Lloyd-Jones (1899-1981) wordt wel getypeerd als de laatste Puritein.
Verschillende puriteinen waren de grondleggers van staten in New England in de latere Verenigde Staten, een voorbeeld hiervan is John Winthrop die gouverneur was van Massachusetts Bay Colony. Hun visie heeft lange tijd het Amerikaanse denken beheerst.
In Nederland is het puriteinse gedachtegoed en levensbeschouwing nog terug te vinden onder de bevindelijk gereformeerden. In deze kring worden de boeken van de puriteinen nog gelezen en herdrukt.
Sober mirth
Ontspanning in puriteinse kring wordt sober mirth genoemd en staat voor een manier van ontspannen die goed en onschuldig is, die dus niet tot zonde leidt en God en de buur geen kwaad berokkent. Vooral eetfestijnen en spin-avonden (bees) zijn belangrijke manieren van ontspannen. Gaandeweg kwam daar ook het dansen bij, zolang het in groep gebeurde. In koppels dansen kon tot seksuele wellust leiden en betekende dus een gevaar. De belangrijkste doelstelling was dan ook vaak de groep en sociale contacten versterken. Centraal in de beleving van de sober mirth is dat deze bestemd is voor de werkende mens. Jongeren hebben geen behoefte aan ontspanning, ouderen bereiden het best zich op de dood voor.
Overdrachtelijk gebruik
De aanduiding 'puritein' wordt ook - meestal in negatieve zin - gebruikt om iemand aan te duiden die zeer strak in zijn of haar principes en overtuiging is. In deze betekenis is het vrijwel synoniem aan rigorisme.
Puriteinse predikanten
Enkele noemenswaardige puriteinse predikanten waren: