Plesiosauroidea
| Plesiosauroidea Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Vroeg-Jura tot Laat-Krijt | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Kronosaurus (Pliosauroidea) heeft een Woolungasaurus (Plesiosauroidea) gevangen. | |||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||
| |||||||||||
| Superfamilie | |||||||||||
| Plesiosauroidea Welles, 1943 | |||||||||||
| |||||||||||
| Leptocleidus | |||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||
Plesiosauroidea op  Wikispecies
| |||||||||||
| (en) World Register of Marine Species | |||||||||||
| |||||||||||
De Plesiosauroidea[1][2] zijn een superfamilie of klade van uitgestorven in zee levende carnivore reptielen. De groep wordt ingedeeld in verschillende kladen, waarvan de meeste een lange nek hadden. Één groep, de Polycotylidae, had een korte nek. Plesiosauroïden zijn bekend uit het Jura en Krijt.
Plesiosauroidea verschenen in het Vroeg-Jura (Laat-Sinemurien) en bloeiden tot het uitsterven van K-PG, aan het einde van het Krijt. De oudste bevestigde plesiosauroïde is Plesiosaurus zelf, omdat onlangs alle jongere taxa pliosauroïden bleken te zijn. Hoewel het diapside reptielen uit het Mesozoïcum waren die gelijktijdig met de dinosauriërs leefden, behoorden ze niet tot die laatste.
Geschiedenis van ontdekking
[bewerken | brontekst bewerken]De eerste complete plesiosauroïde skeletten werden gevonden in Engeland in het begin van de 19e eeuw, en behoorden tot de eerste fossiele gewervelde dieren die door de wetenschap werden beschreven. In 1943 werd een superfamilie Plesiosauroidea benoemd door Welles. Formeel is echter Gray de nominale auteur omdat hij in 1825 de Plesiosauridae benoemde.
Een klade Plesiosauroidea werd in 2010 gedefinieerd door Hilary Ketchum en Roger Benson als de groep bestaande uit Plesiosaurus dolichodeirus en alle soorten nauwer verwant aan Plesiosaurus dan aan Pliosaurus brachydeirus.
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]Plesiosauroïden hadden een breed lichaam en een korte staart. Ze behielden hun voorouderlijke twee paren ledematen, die zich ontwikkelden tot grote flippers.
Door tanden is vastgesteld dat verschillende zeebewonende reptielen, waaronder plesiosauroïden, een warmbloedig metabolisme hadden vergelijkbaar met dat van zoogdieren. Ze konden endotherme warmte genereren om te overleven in koudere habitats.
Evolutie
[bewerken | brontekst bewerken]Plesiosauroïden evolueerden uit eerdere basalere vormen. Er zijn een aantal families van plesiosauroïden, die hetzelfde algemene uiterlijk behouden en worden onderscheiden door verschillende specifieke details. Deze omvatten de Plesiosauridae, niet-gespecialiseerde types die beperkt zijn tot het Vroeg-Jura; Cryptoclididae (bijvoorbeeld Cryptoclidus), met een middellange nek en enigszins gedrongen bouw; Elasmosauridae met zeer lange, flexibele nek en kleine hoofden en de Cimoliasauridae, een slecht bekende groep kleine uit het Krijt stammende vormen. Volgens traditionele classificaties hebben alle plesiosauroïden een kleine kop en lange nek, maar in recente classificaties is een Krijt-groep met korte hals en grote kop, de Polycotylidae, opgenomen onder de Plesiosauroidea, in plaats van onder de traditionele Pliosauroidea.
Gedrag
[bewerken | brontekst bewerken]In tegenstelling tot hun pliosauroïde neven, waren plesiosauroïden (met uitzondering van de Polycotylidae) waarschijnlijk trage zwemmers. Het is waarschijnlijk dat ze langzaam onder het oppervlak van het water zwommen, met behulp van hun lange flexibele nek om hun hoofd in positie te brengen om onvoorzichtige vissen of cephalopoden te grijpen. Hun vier-flipper-zwemaanpassing kan hen uitzonderlijke wendbaarheid hebben gegeven, zodat ze hun lichaam snel konden roteren als een hulpmiddel om prooien te vangen.
In tegenstelling tot veel reconstructies van plesiosauroïden, zou het onmogelijk voor ze zijn geweest om hun hoofd en lange nek boven het oppervlak te tillen, in de 'zwaanachtige' pose die vaak wordt getoond. Zelfs als ze hun nek in die mate hadden kunnen buigen (wat ze niet konden), zou de zwaartekracht hun lichaam naar voren hebben getipt en het grootste deel van de zware nek in het water hebben gehouden.
Op 12 augustus 2011 beschreven onderzoekers uit de Verenigde Staten een fossiel van een zwangere plesiosauriër, gevonden op een boerderij in Kansas in 1987. De plesiosauroïde Polycotylus latippinus bevestigde dat deze roofzuchtige mariene reptielen levendbarend waren met enkele grote nakomelingen - in tegenstelling tot de gebruikelijke voortplanting van mariene reptielen, waarbij doorgaans een groot aantal kleine jongen betrokken zijn. Vóór deze studie werden plesiosauriërs soms afgebeeld terwijl ze uit het water kropen om eieren te leggen op de manier van zeeschildpadden, maar experts hadden lang vermoed dat hun anatomie niet geschikt was voor voortbeweging op het land. De volwassen plesiosauriër meet vier meter lang en de juveniel is anderhalve meter lang.
Taxonomie
[bewerken | brontekst bewerken]- Plesiosauroidea
- Plesiopterys
- Franconiasaurus
- Lusonectes
- Plesiopharos
- ?Thalassiodracon
- Familie Plesiosauridae
- Euplesiosauria
- ?Eretmosaurus
- ?Sthenarosaurus
- Familie Cryptoclididae
- Tricleidia
- Familie Tricleididae
- Familie Elasmosauridae
- Familie Cimoliasauridae
- Familie Aristonectidae
- Leptocleidia
Een stamboom van de Plesiosauria van Druckenmiller & Russell uit 2008, waarin de plaats, fytogenie en taxonomie van de Plesiosauroidea te zien zijn. De plaats van de Thalassiodracon is erg onzeker.
| Plesiosauria |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
26-08-2008
Literatuur
- Gould, S. J., & Andrews, P., & Benton, M., & Janis, C., & Sepkoski Jr., J. J., & Stringer, C. (1993) Verslag van het leven. Evolutie als aangrijpend drama van selectie, overleven en uitsterven. Schuyt & Co, Haarlem. ISBN 90 6097 345 3
- Czerkas, S. J., & Czerkas, S. A. (1990). De oerwereld van de dinosauriërs. Tirion, Baarn. ISBN 90-5121-448-0
- Colagrande, J. (2000). In het spoor van de dinosaurussen. TIME-LIFE boeken. ISBN 90 5390 029 2
- Malam, J., & Parker, S (2003). Dinosaurussen en andere prehistorische dieren. Parragon. ISBN 1 40541 315 8
- Palmer, D.,& Cox, B.,& Gardiner, B.,& Harrison, C.,& Savage, R. J. G. (2000). De geïllustreerde encyclopedie van dinosauriërs en prehistorische dieren. Köneman, Keulen. ISBN 3 8290 6747 X
- Parker, S. (2005). De complete gids over dinosauriërs. Veltman uitgevers, Utrecht. ISBN 90 5920 430 1
- Benton, M. J. (2001). Cassel's atlas of evolution. Cassel & co, London. ISBN 0-304-35511-9
- Palmer, D. (2006). Atlas van de prehistorische wereld. Uitgeverij Elmar, Rijswijk. ISBN 978 90 5947 163 4 ISBN 90 5947 163 6
- Palmer, D. (2009). Evolutie. Historisch panorama van het leven op aarde. Tirion natuur, Baarn. ISBN 978 90 5210 782 0
- Everhart, M. (2009). Zeemonsters. Prehistorische wezens uit de diepte. National Geographic. ISBN 90 5956 061 2
- Marven, N., & James, J. (2003). Zeemonsters. Predatoren uit de prehistorie. BBC books, Londen. ISBN 9789089270191
- Haines, T., & Chambers, P. (2005). The complete guide to prehistoric life BBC books, Londen. ISBN 978 0 563 52219 5
- Palmer, D., & Brasier, M., & Burnie, D., & Cleal, C., & Crane, P., & Thomas, B. A., & Buttler, C., & Cope, J. C. W., Owens, R. M., & Anderson, J., & Benson, R., & Brusatte, S., & Clack, J., & Dennis-Bryan, K., & Duffin, C., & Hone, D., & Johanson, Z., & Milner, A., & Naish, D., & Parsons, K., & Prothero, D., & Xing, X., & McNamara, K., & Coward, F., & Beatty, R. (2009) Prehistoric Life Dorling Kindersley, London. ISBN 978 0 7566 5573 0
- Lambert, D., & Naish, D., & Wyse, E. (2002) Lexikon der Dinosaurier und anderer Tiere der Urzeit. Dorling Kindersley, München. ISBN 3-8310-0342-4
- Werner, H. 1000 dinosaurier. NGV, Frankfurt. ISBN 978-3-625-11519-9
- Gee, H. (2003). Dinosauriërs. De laatste ontdekkingen uit het Mesozoïcum. Librero. ISBN 90 5764 356 1
Noten
- ↑ (en) Plesiosauroidea. Plesiosaur Directory. Geraadpleegd op 25-02-2023.
- ↑ Fossilworks: Plesiosauroidea. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 25-02-2023.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Plesiosaur op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.