Bordèu

Vila d'Occitània

Bordèu Bordeaux
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Cais de Bordèu - la Garona e la plaça de la Borsa.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	44° 50′ 16″ N, 0° 34′ 46″ O
Superfícia	49,36 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	42 m 16 m 1 m
Geografia politica
País	Gasconha
Parçan	La grava ( Guiana (Caplòc)
Estat	França
Region 75	Aquitània Lemosin Peitau e Charantas
Departament 33	Gironda
Arrondiment 332	Bordèu
Canton 3399	Bordèu-1, 2, 3, 4, 5
Intercom 243300316	Bordèu Metropòli
Cònsol	Alain Juppé (LR) (2014-2020)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	260 958 ab. Evolucion de la populacion 264 257 ab.
Densitat	4 935,7 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	bordalés, bordalesas Bordelais en francés
Còde INSEE	33063
http://www.bordeaux.fr

Bordèu (oficialament en francés Bordeaux) es una de las vilas principaus de Gasconha, Occitània. Administrativament aperten al departament francés de Gironda e a la region d'Aquitània Lemosin Peitau e Charantas. A 260 958 estatjants. La devisa de la comuna es Lilia sola regunt lunam, undas, castra, leonem. La vila es coneishuda dens lo monde tot entà son vinhau, sustot dumpuei lo sègle XVIII, que fut per era un vertadèir atge d'aur. Capitau de l'anciana Guiana (lo nòrd d'Aquitània actuau), Bordèu hèi partida de Gasconha e es situat au ras de las Lanas de Gasconha.

Geografia

Bordèu es situada a l'oèst d'Occitània e es adaigada per Garona. I a 260 958 abitants dens la ciutat de Bordèu, e mèi de 809 562 dens l'aglomeracion.

Demografia

Populacion de Bordèu de 1350 à 2007

1350	1375	1420	1660	1750	1790	1801	1936	1946
30 000	10 000	20 000	40 000	60 000	111 000	91 000	258 000	280 000
1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2005	2007
284 494	278 000	266 000	223 000	208 159	210 336	215 363	230 600	235178

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 243626, totala: 257804
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
104 676	91 652	92 219	89 202	99 062	98 705	104 686	125 520	130 927
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
149 928	162 750	194 241	194 055	215 140	221 305	240 582	252 415	256 906
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
256 638	251 947	261 678	267 409	256 026	262 990	258 348	253 751	257 946
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
249 688	266 662	223 131	208 159	210 336	215 374	232 260	235 178	235 891 239 642
2009	2010
236 725 240 522	239 157 242 945
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Clima

Lo clima d'Aquitània es de tipe oceanic; a Bordèu los ivèrns son doç e los estius cauds. Las pluèjas son sovendièras e repartidas tot lo long de l'annada damb 820 mm d'aiga e 150 jorns plojós per annada.

Urbanisme

Bordèu es una vila espandida, bassa e clara. Es caracterizada per las faciadas classicas de sos cais e per sas botigas que son ostalòts de pèira de un o dus nivèus comportant un casau.

Sus lo plan, pòden véser encara la ciutat romana. Los ostaus esturen remplaçats per bastiments mèi nèus. Es un rectangle orientat nòrd-sud que l'ais màger, l'antic cardo, es l'actuau carrièra Santa Catarina dinc au cors Victor Hugo. Dens lo sens èst-oèst, los decumani son istoriats per las carrièras daus Tres Conilhs, Porta Dijeus e lo Cors de l'Intendéncia. Aquela vila s'estamplèva, abans la bastison dau premèirs barris, dinc au mons Judaïc. Devath lo grand teatre son las roinas daus Pilars de Tutela, un edifici ubèrt compausat d'una auta colomnada que n'era vesedoira dempuei la ribèira e dont la foncion es desconeishuda. Lo darrèir vestigi d'aquera epòca es lo Palais Galian, qu'es çò que demòra d'un anfiteatre de 15 000 espectators. representats A l'edat Mejana, tres edificis religiós son bastits a l'entorn de la vila : un site paleocrestian a l'oèst, on es adara la basilica de Sent Saurin, una glèisa au sud, probèt de la futura catedrala de Sent Andriu, lo tresau qu'es una comunautat benedictina au sud-èst, site de l'abadiala de Senta Crotz.

Au sègle XIII la vila s'esten a l'entorn dau pòrt antic e entre los actuaus cors Victor Hugo e Alsace Lorraine. Una novèra murralha es bastida, qu'ensarra una trama urbana densa e tòrta. Au sègle XIV, una segonda cintura de barris tempta d'enserrar los bastiments qu'an desbordat dinc a l'actuau plaça de la Victòria e a l'abadiá benedictina de Senta Crotz. Los cors Pasteur e de la Marne soslinhan aquera avançada.

Au sègle XV, Carles VII de França ensarra la vila entre duas fortaressas, lo Fòrt dau Har e lo Castèth Tropeita. Aquel serà destruisut per venir la Plaça de las Quinconças.

Au sègle XVI, cap au nòrd, un quartèir de vinatariás es bastit per de negociants sus d'ancians terrenhs monastics : los Chartrons.

Aus sègles XVII e XVIII, se bastit la vila de faciadas classicas que vesem encara auèi. Las faciadas daus cais bastidas suus ancians barris, Gran Teâtre, Andanas de Tourny, Jardin Public.

Lo sègle XIX vei l'arribada dau tren, lo desvolopament dau quartèir de La Bastida sus la riba dreita, lo passatge de Garona per dus ponts, e l'espandida de la vila a l'oèst cap aus baloards.

Au sègle XX, lo lac es cavat au nòrd on es bastida la fèira internacionau. Au sud, son dus ponts de mei que travèrsan la ribèira. Quartèirs nèus sortissen de tèrra : lo Gran Parc, Meriadeck au centre, las facultats dèishan la vila per lo domeni universitari de Talença, e la populacion aumenta dens las comunas a l'entorn.

Au sègle XXI, la comuna a profitat dau tram per unificar la vila, favorizar la circulacion. Los batèus aniràn pas mei per los cais, aqueths son tornats aus peishonèirs. L'arribada dau TGV estut l'ocasion de reviscolar lo quartèir au sud de la gara Sent Jan, barrejant burèus e abitacions.

Transpòrts

Estradas

La vila es desservida per las autorotas :

• A10 cap a París
• A89 cap a Peireguers, Lemòtges, Briva e Clarmont d'Auvèrnhe
• A62 cap a Tolosa
• A65 cap a Lo Mont de Marsan e Pau
• A63 cap a Baiona e Espanha.

Aquelas autorotas son ligadas a la rocada A630, que contorna Bordèu, aquò pòt explicar qu'aquera es sovent encombrada.

Vias ferradas

Las grandas linhas de camin de fèrre arriban a l'estacion de Sent Joan. La ligason de TGV permetrà de religar París en 2 h a la fin de 2016. Nantas es a 4 h de tren, Tolosa e Pau a 2 h 10, Biarritz a 2 h. La ret de TER liga las vilas de la region.

Franquiments de Garona

Ponts rotèrs

• Pont de Pèira
• Pont Sent Joan
• Pont d'Aquitània
• Pont Jacques Chaban-Delmas

Ponts ferroviaris

• Palanca Sent-Joan
• Pont ferroviari de Bordèu

Ligasons aerianas

L'aeropòrt internacional de Bordèu Merinhac acuèlha lo trafec de passatgièrs e de merças.

Tram e bus

Tram de Bordèu

La ret TBC (Tram e Bus de la Commmunautat) es compausat de :

• 3 linhas de tram (A, B e C)
• 65 linhas de bus.

Aquel ret percanta las 27 comunas de la CUB de 5H a 1H del matin.

Bicicleta

Un sistèma de bicicletas en liure-servici, lo VCUB, es embiaissat? sus lo conjunt de la CUB.

Istòria

Sus la riba esquèrra de Garona, a 100 km de la boca dau flume, una terrassa de grava de la plana lanesa susplomba los palús e davala sus la boca d'un riu, la Devesa.

Lo site es lo crosament de duas vias comerciaus fluviau e terrèstre.

Daus permèirs estatjants n'avem pas gardat nada traça.

Una aglomeracion existís au mens dempui lo sègle V abC en riba de Devesa. L'arribada daus Bituriges Vivisques, una tribú cèlta, sembla mei tardiva, au sègle III abC, senon passat la conquista romana, au sègle I abC.

Apuei Burdigala estut envasida per mantun pòples (vandals, visigòts, francs e normands).

A l'Edat Mejana (sègle XII) Bordèu tornèt trobar son esplendor, Alienòr d'Aquitània esposèt Enric II Plantagenèst que n'èra pas encara, lavetz, rei d'Anglatèrra, mès solament comte d'Anjau e dau Maine, çò que fèi que Bordèu n'estut pas jamèi anglesa. La ciutat vengut una partida dau maine daus Plantagenèst. Pendent aquesta tempsada, la lenga d'òc estut totjamèi practicada a Bordèu, on damorèt la lenga oficiau. A la Guèrra de Cent Ans, Bordèu estut de fòrça restacada a França e vengut francesa. Los reis de França remplacèren l'occitan prau francés, dau mens oficiaument.

Lengas

Article principal : Bordalés (parlar).

Bordèu es una vila on se rencontran lo parlar gascon de las lanas damb lo parlar lengadocian de Guiana. A l'entrada dau sègle XIX, lo gascon dominava dens la lenga dau pòple.

Administracion

Cantons

Bordèu es devesida en 5 cantons dempuèi 2015.

Lista deus cònsols

• 1878 - 1884 : Albert Brandenburg
• 1884 - 1888 : Alfred Daney
• 1888 - 1892 : Adrien Baysselance
• 1892 - 1896 : Alfred Daney
• 1896 - 1900 : Camille Cousteau
• 1900 - 1904 : Paul-Louis Lande
• 1904 - 1908 : Alfred Daney
• 1908 - 1912 : Jean Bouche
• 1912 - 1919 : Charles Gruet
• 1919 - 1925 : Fernand Philippart
• 1925 - 1944 : Adrien Marquet
• 1944 - 1947 : Jean-Fernand Audeguil
• 1947 - 1995 : Jacques Chaban-Delmas
• 1995 - 2004 : Alain Juppé
• 2004 - 2006 : Hugues Martin
• 2006 - percorrent : Alain Juppé

Ensenhament superior e recèrca

Bordèu es lo sèti de l'academia de Bordèu que compren cinc departaments.

Bordèu es la 6^a vila universitària francesa après París, Lion, Tolosa, Lilla e Marselha. La vila aculhís 77 216 estudiants dens sas universitats e grandas escòlas. La màger part daus ensenhaments se fan sus lo domeni universitari de Pessac Talença Gradinhan, lo màger campus d'Euròpa, levat los estudis medicaus a costat dau CHU, las sciéncias de l'òmi plaça de la Victòria e los estudis de gestion.

A Bordèu i a quate universitats dins quate domenis de competéncias :

• l'Universitat de Bordèu I : sciéncias e tecnologias.
• l'Universitat de Bordèu II : medecina, sciéncias de l'òmi, espòrt e enologiá.
• l'Universitat de Bordèu III : sciéncias umanas, letras en lengas.
• l'Universitat de Bordèu IV : dreit, sciéncias politicas, sciéncias economicas, sciéncias socialas, sciéncias de gestion e management.

I a tanben d'establiments publics d'ensenhament superior :

• L'Escòla Nacionau de la Magistratura.
• Arts e Mestièrs ParisTech (ENSAM).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Sciéncias Agronomicas de Bordèu Aquitània Bordèu sciéncias agro, ancianament ENITA.
• L'Escòla Nacionau Superiora d'Arquitectura e de Paisatge de Bordèu (ENSAPBx).
• L'Institut d'Estudis Politics de Bordèu (IEP).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Cognitica (ENSC)
• L'Escòla Nacionala Superiora en Environament Georessorsas e Engenheria deu Desvolopament durable (ENSEGID), creada en 2011.
• L'Escòla Nacionau Superiora d'Electronica, Informatica, Telecomunicacions, Matematicas e Mecanica de Bordèu (ENSEIRB-MATMECA).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Tecnologia de las Biomoleculas de Bordèu (ENSTBB).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Quimia, Biologia e Fisica de Bordèu (ENSCBP), issuda de la fusion de l'ENSCPB e de l'ISTAB.

Economia

L'economia màger de Bordèu es la viticultura, Bordèu es la capitala dau vin emb d'una chifra d'afar de 14,5 miliards d'èuros. L'industria emplega 28 000 personas a Bordèu, que 16 000 trabalhan dens lo sector de la fusta e dau papèir.

Lo caumatge a Bordèu es de 8,8 %.

Cultura

Patrimòni Mondial de l'UNESCO

Lo Pòrt de la Luna que fèi partida de la lista del Patrimòni Mondial de l'umanitat.

Teatre

Las salas

• Opéra National de Bordeaux, Grand-Théâtre -> Tram A/Grand Théâtre.
• Théâtre Trianon, 6 carrièra Franklin
• Théâtre Femina, 10 carrièra de Grassi
• Comédie Gallien, 20 carrièra Rolland
• Théâtre national de Bordeaux en Aquitaine (TNBA), 3 plaça Pierre Renaudel -> Tram C/Sainte Croix.
• Café Théâtre des Beaux Arts, 2 carrièra Beaux Arts
• Théâtre Onyx, 13 carrièra Fernand Philippart -> Tram C/Place de la Bourse.
• Théâtre des Salinières, 4 carrièra Buhan -> Tram B/Place du Palais.
• Enchântier Théâtre, 37 carrièra de la Fusteria (Fusterie) -> Tram C/Saint Michel.
• Glob théâtre,
• La Lucarne, 49 carrièra Carpentèira (Carpenteyre) -> Tram C/Saint Michel.
• Théâtre du Pont Tournant
• Espace Médoquine

Monuments e luòcs toristics

Bastiments e luòcs publics remarcables

• Plaça de la Borsa
• Plaça de las Quinconças
• Colona daus Girondins
• Grand Teatre
• Palais Rohan
• Plaça de la Victòria (ancianament d'Aquitània)
• Pòrta Calhau
• Tor Sent Ilègi (Grosse Cloche)
• Pòrtas Dijaus, de la Moneda, d'Aquitània
• Gara Sent Joan
• Alèias de Tourny
• Anciana gara d'Orleans
• Bassins a flòt
• Anciana basa sos-marina
• Jardin public
• Parc bordalés

Bastiments religiós

• Catedrala Sent Andriu
• Tor Pèir Berland
• Basilica Sent Miquèu (e la Flècha)
• Basilica Sent Saurin
• Abaciala Senta Crotz
• Glèisa Nòsta Dama : edifici barròc
• Glèisa Senta Eulalia
• Glèisa Sent Brunò
• Glèisa Sent Pèir
• Glèisa Sent Pau-Sent Francés Xavièr (Dominicans)
• Glèisa Sent Loís
• Capèra de la Magdalena (cors Pasteur)
• Glèisa Senta Maria de la Bastida
• Glèisa Nòsta Dama dau Cipressat
• Glèisa Sent Marçau
• Glèisa Sent Nicolàs
• Glèisa Sent Amand de Cauderan
• Glèisa dau Còr Sacrat
• Ancianas glèisas Sent Remèdi e Sent Progèit
• Granda Sinagòga de Bordèu

Musèus

• Musèu d'Aquitània (Musée d'Aquitaine)
• Musèu de las Bèras Arts (Musée des Beaux Arts)
• Musèu d'Art Contemporan (Musée d'Art Contemporain)
• Musèu d'Art Decoratiu (Musée d'Art Décoratif)
• Musèu de las Doanas (Musée des Douanes)
• Musèu Goupil
• Centre Jean Moulin
• Cap Sciences

Espòrt

Còlas de nivèl nacional

• Fotbòl : Girondins de Bordeaux
• Rugbi de XV : Union Bordeaux Bègles
• Andbòl : Girondins de Bordeaux HBC
• Basquetbòl : JSA Bordeaux

Personas celèbras ligadas a Bordèu

Personas celèbras nascudas a Bordèu

• Ricard II d'Anglatèrra, rei d'Anglatèrra e duc d'Aquitània.
• Pèir Berland, arshavesque.
• Miquèu de Montanha, escrivan, filosòf e cònsol de Bordèu.
• Carle Vernet, pintre.
• Mèste Verdièr, escrivan e poèta.
• Franz Schrader, geograf. alpinist e pintre.
• Jules Ladoumègue, atlèta de mièg fons.
• Jean Anouilh, autor dramatic.
• René Clément, cineasta.
• Danielle Darrieux, actritz.
• Edouard Molinaro, cineasta.
• Marcèu Amont, cantaire.
• Boris Cyrulnik, psicològ.

Personas celèbras ligadas a Bordèu

• Ausòni poèta latin.
• Montesquieu, escrivan e pensaire.
• Camille Jullian, istorian.
• Aristides de Sousa Mendes, diplomata portugués.

Embessonatges

• Bristol (Reialme Unit)
• Casablanca (Marròc)
• Los Angeles (Estats Units)
• Madrid (Espanha)
• Munic (Alemanha)
• Oran (Argeria)