Bordèu

Bordèu; Bordeaux
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
	Cais de Bordèu - la Garona e la plaça de la Borsa.
	Armas
	Armas
	Geografia fisica
Coordenadas	44° 50′ 16″ N, 0° 34′ 46″ O
Superfícia	49,36 km²
Altituds; · Maximala; · Mejana; · Minimala	; 42 m; 16 m; 1 m
	Geografia politica;
País	Guiana (Caplòc);
Parçan	La grava;
Estat	França;
Region; 75	Novèra Aquitània;
Departament; 33	Gironda ;
Arrondiment; 332	Bordèu;
Canton; 3399	Bordèu-1, 2, 3, 4, 5;
Intercom; 243300316	Bordèu Metropòli;
Cònsol	Pierre Hurmic (EE-LV) ; (2020-2026)
	Geografia umana
Populacion; Populacion totala; (2019)	260 958 ab. Evolucion de la populacion; 264 257 ab.
Densitat	4 935,7 ab./km²
	Autras informacions
Gentilici	bordalés, bordalesas; Bordelais en francés
Còde INSEE	33063
	http://www.bordeaux.fr

Non confondre amb Bordèus.

Non confondre amb Bordeaux.

Vila d'Occitània

Bordèu (Bordels o Bordelz en occitan ancian^[1]^[2], Bordeaux en francés) es la vila principau de Guiana e de la Gasconha au sens lingüistic (Occitània). Administrativament aperten au departament francés de Gironda e a la region de la Novèra Aquitània. A 260 958 estatjants. La devisa de la comuna es Lilia sola regunt lunam, undas, castra, leonem. La vila es coneishuda dens lo monde tot entà son vinhau, sustot dumpui lo sègle XVIII, que fut per era un vertadèir atge d'aur. Capitau de l'anciana Guiana (lo nòrd d'Aquitània actuau), Bordèu es situat au ras de las Lanas de Gasconha.

Geografia

Bordèu es situada a l'oèst d'Occitània e es adaigada per Garona. I a 260 958 abitants dens la ciutat de Bordèu, e mèi de 809 562 dens l'aglomeracion.

Demografia

Populacion de Bordèu de 1350 à 2007
1350	1375	1420	1660	1750	1790	1801	1936	1946
30 000	10 000	20 000	40 000	60 000	111 000	91 000	258 000	280 000
1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2005	2007
284 494	278 000	266 000	223 000	208 159	210 336	215 363	230 600	235178

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 243626, totala: 257804

104 676

91 652

92 219

89 202

99 062

98 705

104 686

125 520

130 927

149 928

162 750

194 241

194 055

215 140

221 305

240 582

252 415

256 906

256 638

251 947

261 678

267 409

256 026

262 990

258 348

253 751

257 946

249 688

266 662

223 131

208 159

210 336

215 374

232 260

235 178

235 891
239 642

2009

2010

236 725
240 522

239 157
242 945

Fonts

Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

Clima

Lo clima d'Aquitània es de tipe oceanic; a Bordèu los ivèrns son doç e los estius cauds. Las pluèjas son sovendièras e repartidas tot lo long de l'annada damb 820 mm d'aiga e 150 jorns plojós per annada.

Urbanisme

Bordèu es una vila espandida, bassa e clara. Es caracterizada per las faciadas classicas de sos cais e per sas botigas que son ostalòts de pèira de un o dus nivèus comportant un casau.

Sus lo plan, pòden veire encara la ciutat romana. Los ostaus esturen remplaçats per bastiments mèi nèus. Es un rectangle orientat nòrd-sud que l'ais màger, l'antic cardo, es l'actuau carrièra Santa Catarina dinc au cors Victor Hugo. Dens lo sens èst-oèst, los decumani son istoriats per las carrièras daus Tres Conilhs, Porta Dijeus e lo Cors de l'Intendéncia. Aquela vila s'estamplèva, abans la bastison dau premèirs barris, dinc au mons Judaïc. Devath lo grand teatre son las roinas daus Pilars de Tutela, un edifici ubèrt compausat d'una auta colomnada que n'era vesedoira dempuei la ribèira e dont la foncion es desconeishuda. Lo darrèir vestigi d'aquera epòca es lo Palais Galian, qu'es çò que demòra d'un anfiteatre de 15 000 espectators. representats A l'edat Mejana, tres edificis religiós son bastits a l'entorn de la vila : un site paleocrestian a l'oèst, on es adara la basilica de Sent Saurin, una glèisa au sud, probèt de la futura catedrala de Sent Andriu, lo tresau qu'es una comunautat benedictina au sud-èst, site de l'abadiala de Senta Crotz.

Au sègle XIII la vila s'esten a l'entorn dau pòrt antic e entre los actuaus cors Victor Hugo e Alsace Lorraine. Una novèra murralha es bastida, qu'ensarra una trama urbana densa e tòrta. Au sègle XIV, una segonda cintura de barris tempta d'enserrar los bastiments qu'an desbordat dinc a l'actuau plaça de la Victòria e a l'abadiá benedictina de Senta Crotz. Los cors Pasteur e de la Marne soslinhan aquera avançada.

Au sègle XV, Carles VII de França ensarra la vila entre duas fortaressas, lo Fòrt dau Har e lo Castèth Tropeita. Aquel serà destruisut per venir la Plaça de las Quinconças.

Au sègle XVI, cap au nòrd, un quartèir de vinatariás es bastit per de negociants sus d'ancians terrenhs monastics : los Chartrons.

Aus sègles XVII e XVIII, se bastit la vila de faciadas classicas que vesem encara auèi. Las faciadas daus cais bastidas suus ancians barris, Gran Teâtre, Andanas de Tourny, Jardin Public.

Lo sègle XIX vei l'arribada dau tren, lo desvolopament dau quartèir de La Bastida sus la riba dreita, lo passatge de Garona per dus ponts, e l'espandida de la vila a l'oèst cap aus baloards.

Au sègle XX, lo lac es cavat au nòrd on es bastida la fèira internacionau. Au sud, son dus ponts de mei que travèrsan la ribèira. Quartèirs nèus sortissen de tèrra : lo Gran Parc, Meriadeck au centre, las facultats dèishan la vila per lo domeni universitari de Talença, e la populacion aumenta dens las comunas a l'entorn.

Au sègle XXI, la comuna a profitat dau tram per unificar la vila, favorizar la circulacion. Los batèus aniràn pas mei per los cais, aqueths son tornats aus peishonèirs. L'arribada dau TGV estut l'ocasion de reviscolar lo quartèir au sud de la gara Sent Jan, barrejant burèus e abitacions.

Transpòrts

Estradas

La vila es desservida per las autorotas :

A10 cap a París
A89 cap a Peireguers, Lemòtges, Briva e Clarmont d'Auvèrnhe
A62 cap a Tolosa
A65 cap a Lo Mont de Marsan e Pau
A63 cap a Baiona e Espanha.

Aquelas autorotas son ligadas a la rocada A630, que contorna Bordèu, aquò pòt explicar qu'aquera es sovent encombrada.

Vias ferradas

Las grandas linhas de camin de fèrre arriban a l'estacion de Sent Joan. La ligason de TGV permetrà de religar París en 2 h a la fin de 2016. Nantas es a 4 h de tren, Tolosa e Pau a 2 h 10, Biarritz a 2 h. La ret de TER liga las vilas de la region.

Passatges de Garona

Ponts rotèrs

Ponts ferroviaris

Palanca Sent-Joan
Pont ferroviari de Bordèu

Ligasons aerianas

L'aeropòrt internacional de Bordèu Merinhac acuèlha lo trafec de passatgièrs e de merças.

Tram e bus

La ret TBC (Tram e Bus de la Commmunautat) es compausat de :

3 linhas de tram (A, B e C)
65 linhas de bus.

Aquel ret percanta las 27 comunas de la CUB de 5H a 1H del matin.

Bicicleta

Un sistèma de bicicletas en liure-servici, lo VCUB, es embiaissat? sus lo conjunt de la CUB.

Istòria

Sus la riba esquèrra de Garona, a 100 km de la boca dau flume, una terrassa de grava de la plana lanesa susplomba los palús e davala sus la boca d'un riu, la Devesa.

Lo site es lo crosament de duas vias comerciaus fluviau e terrèstre.

Daus permèirs estatjants n'avem pas gardat nada traça.

Una aglomeracion existís au mens dempui lo sègle V abC en riba de Devesa. L'arribada daus Bituriges Vivisques, una tribú cèlta, sembla mei tardiva, au sègle III abC, senon passat la conquista romana, au sègle I abC.

Apuei Burdigala estut envasida per mantun pòples (vandals, visigòts, francs e normands).

A l'Edat Mejana (sègle XII) Bordèu tornèt trobar son esplendor, Alienòr d'Aquitània esposèt Enric II Plantagenèst que n'èra pas encara, lavetz, rei d'Anglatèrra, mès solament comte d'Anjau e dau Maine, çò que fèi que Bordèu n'estut pas jamèi anglesa. La ciutat vengut una partida dau maine daus Plantagenèst. Pendent aquesta tempsada, la lenga d'òc estut totjamèi practicada a Bordèu, on damorèt la lenga oficiau. A la Guèrra de Cent Ans, Bordèu estut de fòrça restacada a França e vengut francesa. Los reis de França remplacèren l'occitan prau francés, dau mens oficiaument.

Lengas

Article principal : Bordalés (parlar).

Bordèu es una vila on se rencontran lo parlar gascon de las lanas damb lo parlar lengadocian de Guiana (sens ?). A l'entrada dau sègle XIX, lo gascon dominava dens la lenga dau pòble.

Administracion

Cantons

Bordèu es devesida en 5 cantons dempuèi 2015 (8 avant).

Lista daus jurats màgers

Lista daus jurats màgers successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
3 de julhet 2020	2026	Pierre Hurmic	EELV	avocat
7 de març 2019	2020	Nicolas Florian	UMP, LR	cargat de gestion evenemenciau
2006	2019	Alain Juppé	UMP, LR
2004	2006	Hugues Martin
1995	2004	Alain Juppé
1947	1995	Jacques Chaban-Delmas
1944	1947	Jean-Fernand Audeguil
1925	1944	Adrien Marquet
1919	1925	Fernand Philippart
1912	1919	Charles Gruet
1908	1912	Jean Bouche
1904	1908	Alfred Daney
1900	1904	Paul-Louis Lande
1896	1900	Camille Cousteau
1892	1896	Alfred Daney
1888	1892	Adrien Baysselance
1884	1888	Alfred Daney
1878	1884	Albert Brandenburg
1876	1878	Émile Fourcand
1874	1876	Charles de Pelleport-Burète
1870	1874	Émile Fourcand
1867	1870	Alexandre de Bethmann
1863	1867	Guillaume-Henri Brochon
1860	1863	Pierre Castéja
1849	1860	Antoine Gautier
1848	1849	Gustave Curé
1848	1848	Jean-Baptiste Basilide Billaudel
1842	1848	Lodi-Martin Duffour-Dubergier
1842	1842	Pierre de Pelleport
1838	1842	David Johnston
1831	1838	Joseph-Thomas Brun
1	1
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Ensenhament superior e recèrca

Bordèu es lo sèti de l'academia de Bordèu que compren cinc departaments.

Bordèu es la 6^a vila universitària francesa après París, Lion, Tolosa, Lilla e Marselha^[3]. La vila aculhís 77 216 estudiants dens sas universitats e grandas escòlas. La màger part daus ensenhaments se fan sus lo domeni universitari de Pessac Talença Gradinhan, lo màger campus d'Euròpa, levat los estudis medicaus a costat dau CHU, las sciéncias de l'òme plaça de la Victòria e los estudis de gestion.

A Bordèu i a quate universitats dins quate domenis de competéncias :

l'Universitat de Bordèu I : sciéncias e tecnologias.
l'Universitat de Bordèu II : medecina, sciéncias de l'òme, espòrt e enologiá.
l'Universitat de Bordèu III : sciéncias umanas, letras en lengas.
l'Universitat de Bordèu IV : dreit, sciéncias politicas, sciéncias economicas, sciéncias socialas, sciéncias de gestion e management.

I a tanben d'establiments publics d'ensenhament superior :

L'Escòla Nacionau de la Magistratura.
Arts e Mestièrs ParisTech (ENSAM).
École spéciale de mécanique et d'électricité (ESME Sudria).
L'Escòla Nacionau Superiora de Sciéncias Agronomicas de Bordèu Aquitània Bordèu sciéncias agro, ancianament ENITA.
L'Escòla Nacionau Superiora d'Arquitectura e de Paisatge de Bordèu (ENSAPBx).
L'Institut d'Estudis Politics de Bordèu (IEP).
L'Escòla Nacionau Superiora de Cognitica (ENSC)
L'Escòla Nacionala Superiora en Environament Georessorsas e Engenheria deu Desvolopament durable (ENSEGID), creada en 2011.
L'Escòla Nacionau Superiora d'Electronica, Informatica, Telecomunicacions, Matematicas e Mecanica de Bordèu (ENSEIRB-MATMECA).
L'Escòla Nacionau Superiora de Tecnologia de las Biomoleculas de Bordèu (ENSTBB).
L'Escòla Nacionau Superiora de Quimia, Biologia e Fisica de Bordèu (ENSCBP), issuda de la fusion de l'ENSCPB e de l'ISTAB.

Economia

L'economia màger de Bordèu es la viticultura, Bordèu es la capitala dau vin emb d'una chifra d'afar de 14,5 miliards d'èuros. L'industria emplega 28 000 personas a Bordèu, que 16 000 trabalhan dens lo sector de la fusta e dau papèir.

Lo caumatge a Bordèu es de 8,8 %.

Cultura

Lo Pòrt de la Luna que fèi partida de la lista del Patrimòni Mondial de l'umanitat.

Teatre

Las salas

Opéra National de Bordeaux, Grand-Théâtre -> Tram A/Grand Théâtre.
Théâtre Trianon, 6 carrièra Franklin
Théâtre Femina, 10 carrièra de Grassi
Comédie Gallien, 20 carrièra Rolland
Théâtre national de Bordeaux en Aquitaine (TNBA), 3 plaça Pierre Renaudel -> Tram C/Sainte Croix.
Café Théâtre des Beaux Arts, 2 carrièra Beaux Arts
Théâtre Onyx, 13 carrièra Fernand Philippart -> Tram C/Place de la Bourse.
Théâtre des Salinières, 4 carrièra Buhan -> Tram B/Place du Palais.
Enchântier Théâtre, 37 carrièra de la Fusteria (Fusterie) -> Tram C/Saint Michel.
Glob théâtre,
La Lucarne, 49 carrièra Carpentèira (Carpenteyre) -> Tram C/Saint Michel.
Théâtre du Pont Tournant
Espace Médoquine

Monuments e luòcs toristics

Bastiments e lòcs publics remarcables

Plaça de la Borsa
Plaça de las Quinconças
Colona daus Girondins
Grand Teatre
Palais Rohan
Plaça de la Victòria (ancianament d'Aquitània)
Pòrta Calhau
Tor Sent Ilègi (Grosse Cloche)
Pòrtas Dijaus, de la Moneda, d'Aquitània
Gara Sent Joan
Alèias de Tourny
Anciana gara d'Orleans
Bassins a flòt
Anciana basa sos-marina
Jardin public
Parc bordalés

Bastiments religiós

Catedrala Sent Andriu
Tor Pèir Berland
Basilica Sent Miquèu (e la Flècha)
Basilica Sent Saurin
Abaciala Senta Crotz
Glèisa Nòsta Dama : edifici barròc
Glèisa Senta Eulalia^[4]
Glèisa Sent Brunò
Glèisa Sent Pèir
Glèisa Sent Pau-Sent Francés Xavièr (Dominicans)
Glèisa Sent Loís
Capèra de la Magdalena (cors Pasteur)
Glèisa Senta Maria de la Bastida
Glèisa Nòsta Dama dau Cipressat
Glèisa Sent Marçau
Glèisa Sent Nicolàs
Glèisa Sent Amand de Cauderan
Glèisa dau Còr Sacrat
Ancianas glèisas Sent Remèdi e Sent Progèit
Granda Sinagòga de Bordèu

Musèus

Musèu d'Aquitània (Musée d'Aquitaine)
Musèu de las Bèras Arts (Musée des Beaux Arts)
Musèu d'Art Contemporan (Musée d'Art Contemporain)
Musèu d'Art Decoratiu (Musée d'Art Décoratif)
Musèu de las Doanas (Musée des Douanes)
Musèu Goupil
Centre Jean Moulin
Cap Sciences

Espòrt

Còlas de nivèl nacional

Fotbòl : Girondins de Bordeaux
Rugbi de XV : Union Bordeaux Bègles
Andbòl : Girondins de Bordeaux HBC
Basquetbòl : JSA Bordeaux

Personas celèbras ligadas a Bordèu

Personas celèbras nascudas a Bordèu

Ricard II d'Anglatèrra, rei d'Anglatèrra e duc d'Aquitània.
Carle Vernet, pintre.
Mèste Verdièr, escrivan e poèta.
Franz Schrader, geograf. alpinista e pintre.
Jules Ladoumègue, atlèta de mièg fons.
Jean Anouilh, autor dramatic.
René Clément, cineasta.
Danielle Darrieux, actritz.
Edouard Molinaro, cineasta.
Marcèu Amont, cantaire.
Boris Cyrulnik, psicològ.
Lucenzo, cantaire francés e portugués

Personas celèbras ligadas a Bordèu

Ausòni, poèta latin.
Pèir Berland, arshavesque.
Miquèu de Montanha, escrivan, filosòf e cònsol de Bordèu.
Montesquieu, escrivan e pensaire.
Camille Jullian, istorian.
Aristides de Sousa Mendes, diplomata portugués.

Embessonatges

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Bordèu.

Referéncias

↑ http://thalamus.huma-num.fr/index-lieux/lettre-B.html
↑ https://web.archive.org/web/20150709025129/http://nlp.indiana.edu/~obscrivn/F1_495.html#O1
↑ PDF Atlas 2007-2008 de l'enseignement supérieur en France
↑ I tròban una placa damb inscripcions en gascon medievau.

Portau de Guiana

[1] ttp://thalamus.huma-num.fr/index-lieux/lettre-B.html

[2] ttps://web.archive.org/web/20150709025129/http://nlp.indiana.edu/~obscrivn/F1_495.html#O1

[3] PDF Atlas 2007-2008 de l'enseignement supérieur en France

[4] I tròban una placa damb inscripcions en gascon medievau.

[1]

[2]

[3]

[4]