Przejdź do zawartości

Małopolska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez LUCPOL (dyskusja | edycje) o 19:21, 1 lut 2008. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: województwo małopolskie.
Sprzątanie Wikipedii
Ten artykuł należy dopracować:
Artykuł miesza krainę geograficzną z elementem podziału administracyjnego o tej samej nazwie.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Szablon:Źródła

Plik:ProwincjaMałopolska.png
Małopolska - Prowincja Korony Polskiej, 1635
Plik:Polen Woiwodschaften 1-16 1.png
Małopolska na terenie obecnych województw, przed 1339

Małopolska – kraina historyczna Polski, obejmująca południowo-wschodnią część kraju, w górnym i częściowo środkowym dorzeczu Wisły. Stolicą regionu jest Stołeczne Królewskie Miasto Kraków.

Geografia

Położenie

 Osobny artykuł: Wyżyna Małopolska.

Małopolska rozciąga się od Karpat na południu, po Pilicę i Liwiec na północy. Jest krainą w której przeważają góry i wyżyny. Północna część regionu to Niż Polski (południowa część Niziny Mazowieckiej oraz zachodni skrawek Polesia Lubelskiego). Środkowy pas krainy stanową Wyżyny i Kotliny (Wyżyna Małopolska i Wyżyna Lubelska oraz Kotlina Sandomierska i Kotlina Oświęcimska. Administracyjnie położona jest w województwach: małopolskim, świętokrzyskim, lubelskim (zachodnia część), podkarpackim (zachodnia część), łódzkim (wschodnia część), mazowieckim (część południowa), śląskim (wschodnia i północna część).

Wody

Prawie cały region znajduje się w dorzeczu Wisły, tylko niewielkie zachodnie i południowe krańce znajdują się w dorzeczu Odry i Dunaju. Przez Małopolskę przepływają m.in. Wisła, Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłok, Wisłoka, San, Wieprz, Przemsza, Nida, Kamienna, Radomka oraz Pilica. Zasobność wód podziemnych na południu jest mała natomiast na północy jest średnia W Małopolsce znajduje się najwięcej źródeł wód mineralnych w całym kraju, szczególnie w Pieninach gdzie występują wody "szczawy", gdzie znajdują się liczne uzdrowiska z wodami mineralnymi np: Busko-Zdrój, Muszyna, Krynica Górska oraz na wschodzie Iwonicz-Zdrój i Rymanów-Zdrój.

Surowce

Kopalnia Soli w Wieliczce

Region Małopolski, jest jedynym regionem w Polsce, w którym licznie występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, złoża siarki, gipsów, cynku i ołowiu piaskowce oraz wapienie. Na południu ziemi radomskiej występują złoża rudy żelaza oraz fosforydy. Okolice Wieliczki i Bochni słyną z wielowiekowej tradycji wydobywania soli kamiennej.Na terenie Małopolski leży węglowe Zagłębie Lubelskie. Wydobycie prowadzi się się w KWK Janina, Kopalnia Węgla Kamiennego Kazimierz-Juliusz, KWK Brzeszcze, KWK Bogdanka, Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze-Silesia, Kopalnia węgla kamniennego-Południowy Koncern Węglowy SA, Sobieski Jaworzno III.

Granice

Granica między Śląskiem a Małopolską

Małopolska graniczy na zachodzie ze Śląskiem i Wielkopolską. Granicę między Małopolską a Wielkopolską stanowi częściowo dolna Warta oraz środkowa Pilica. Na południowym-wschodzie tradycyjną granicą ze Śląskiem jest rzeka Biała (granica między dawnymi diecezjami wrocławską i krakowską). Na południowym wschodzie granica biegnie szczytami Beskidu Śląskiego jak: Klimczok, Barania Góra, Ochodzita. Na wysokości miast Czechowice-Dziedzice, Pszczyna i Bieruń rzeką graniczną jest Wisła (do ujścia Przemszy), następnie Przemsza. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym granicą jest Brynica. W latach od 1331 do 1817 Imielin, Kosztowy i Chełm były własnością biskupów krakowskich.

Do 1179 ziemia Bytomska była częścią Małopolski.

Północą, mazowiecko-małopolską granicę stanowi Pilica oraz Liwiec. Na wschodzie graniczy z Rusią Czerwoną. Południowa granica Małopolski to granica Rzeczypospolitej (z wyjątkiem Spiszu i Orawy). Północna, południowa oraz wschodnia granica Małopolski, niemal w całości pokrywa się z granicami dawnych województw w czasie I Rzeczypospolitej: lubelskiego, sandomierskiego oraz krakowskiego.

Podział

Małopolska składa się z mniejszych krain historycznych, które zazwyczaj dzielą się na mniejsze regiony zwane "Małymi Ojczyznami".

Stolicą regionu jest Kraków. Ważniejsze miasta: Sandomierz, Lublin, Sosnowiec, Częstochowa, Nowy Targ, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Będzin, Kielce, Rzeszów, Stalowa Wola, Tarnów, Nowy Sącz, Tarnobrzeg, Myślenice, Wieliczka, Bochnia, Radom, wschodnia część Bielska-Białej (kiedyś Biała Krakowska). Znaczenie przynalezności do historycznej Małopolski ulega systematycznemu zmniejszaniu. Miasta takie jak Kielce, Rzeszów czy też miasta Zagłębia Dąbrowskiego, choć zakorzenione w Małopolsce, tworzą dziś własną tożsamość regionalną, często stanowią składową odrębnych województw, a nawet są ich stolicą (Kielce).

Miasta

Poniższa tabela stanowi wybór miast w Małopolsce z listy stu największych pod względem ludności miast w Polsce (stan na 01.01.2007, dane pochodzą z zasobów Głównego Urzędu Statystycznego):

L.p.HerbMiastoLudnośćPowierzchnia (km²)Województwo
3.Kraków756267326,80małopolskie
9.Lublin353483147,45lubelskie
13.Częstochowa245030159,71śląskie
14.Radom225810111,80mazowieckie
15.Sosnowiec22424491,06śląskie
17.Kielce207188109,65świętokrzyskie
21.Bielsko-Biała[1]176 453124,51śląskie
23.Rzeszów16557877,32podkarpackie
27.Dąbrowa Górnicza129559188,73śląskie
35.Tarnów11696772,38małopolskie
42.Plik:Jaworzno-Herb.gifJaworzno95771152,67śląskie
53.Ostrowiec Świętokrzyski7366346,43świętokrzyskie
62.Przemyśl6712743,76podkarpackie
64.Zamość6650730,34lubelskie
65.Stalowa Wola6549882,52podkarpackie
70.Bełchatów6181934,64łódzkie
71.Mielec6111646,89podkarpackie
76.Będzin5862637,37śląskie
84.Starachowice5297231,82świętokrzyskie
85.Zawiercie5278985,25śląskie
87.Tarnobrzeg5004785,39podkarpackie
91.Skarżysko-Kamienna4895764,39świętokrzyskie
94.Krosno4772343,50podkarpackie
97.Dębica4685434,02podkarpackie

Ciekawostki:

Historia

 Osobny artykuł: Kalendarium historii Małopolski
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Państwo Wiślan

Wawel – dawna siedziba królów Polski
Plik:POLSKA ZA BOLESŁAWA I CHROBREGO.png
Polska w okresie panowania Bolesława Chrobrego

Pod koniec VIII wieku powstało państwo Wiślan, które było wraz z Polanami kolebką państwowości Polskiej. Stolicą Wiślan był Kraków (stary gród Wawelski) lub Wiślica, prawdopodobnie [potrzebny przypis] Wiślanie przyjęli chrześcijaństwo jako pierwsze z plemion polskich. W IX państwo Wiślan i innych mniejszych plemion polskich (Lędzianie) zostaje podporządkowane państwu wielkomorawskiemu, wkrótce staje się jego częścią. Gdy Państwo wielkomorawskie chyliło się ku upadkowi, Polanie zagarnęli ziemię Wiślan .

Księstwo Piastów

Pod koniec X wieku, Małopolskę Polanie wcielili do swego państwa. Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu, natomiast za panowania Kazimierza Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą. W 1040 roku Kraków staje się stolicą Polski - Małopolska staje się główną dzielnicą Polski. W 1177 w Małopolsce wybuchł bunt możnowładztwa przeciwko Mieszkowi III Staremu. Mieszko Stary wygnany z kraju. W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 region został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. Powołanie na tron krakowski Kazimierza II Sprawiedliwego, najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego, który łamiąc postanowienia senioratu zalegalizował swe rządy na zjeździe w Łęczycy. 25 maja 1243 roku Małopolanie pobili pod Suchodołem upominającego się o Kraków Konrada Mazowieckiego. Władzę nad Małopolską objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy. 1259 Drugi najazd tatarski, pod wodzą chana Burondy, na Polskę. Książę Bolesław V Wstydliwy schronił się na Węgrzech przed najeźdźcami. Walki trwają do 1260 roku. W 1474 roku z województwa sandomierskiego zostaje wydzielone województwo lubelskie.

I Rzeczpospolita

Prowincja Małopolska to w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów jednostka administracyjna, która obejmowała również Podlasie, Ruś Czerwoną, Podole, Wołyń, Ukrainę.

II Rzeczpospolita

W okresie od 1918-1944 obejmowała obszarowo województwo krakowskie, województwo lubelskie, województwo kieleckie oraz województwo lwowskie, województwo tarnopolskie, województwo stanisławowskie jako tzw. Małopolska Wschodnia.

(Zobacz też: Pierwsza repatriacja 1944-1946)

Nazwa

Nazwa Małopolska (łac. Polonia Minor – Młodsza Polska) powstała w XIV-XV wieku jako przeciwstawienie Wielkopolski. Powstała jako zlepek dawnego państwa Wiślan, z ziemi krakowskiej i sandomierskiej.

Architektura

Zamek "Ogrodzieniec"

Małopolska jest regionem wyróżniającym się od innych krain Polski. Za pierwsze budowle w Małopolsce, można uznać romańskie kościoły i rotundy na Wawelu. Charakterystycznym elementem renesansowych budowli małopolskich jest attyka, która prezentuje się w Baranowie Sandomierskim, Kazimierzu Dolnym i wielu innych miejscach. Zachodnią Małopolskę (ziemia częstochowska) charakteryzują wapieniowe zamki na wzgórzach wzniesione za czasów Kazimierza Wielkiego. Charakterystycznym elementem Podhala są domy góralskie ze spadzistymi dachami. Najwyższą budowlą jest wieża Bazyliki NMP w Częstochowie.

Turystyka

Małopolska to region o z licznymi zabytkami, muzeami i starymi obiektami. Znajdują się tu m.in. najstarsze miasta Polski:

  • Kraków - dawna stolica Polski, stolica Małopolski o ponad tysiącletniej historii, wysokich walorach kulturowych i architektonicznych
  • Wiślica - obecnie wieś, dawniej stolica Wiślan z licznymi zabytkami: Bazyliką NNMP, domem Długosza oraz grodziskiem
  • Biecz - jedno z najstarszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie miast w Polsce
  • Sandomierz - w XI wieku miasto było siedzibą księcia, położenie na trasie wiślanej dało osadzie siłę napędową

Najważniejsze atrakcje turystyczne Małopolski:

Tematyczne szlaki turystyczne:

Muzea

Zabytki architektury

Przyroda

Małopolska jest najbardziej chronionym obszarem na terenie Polski, znajdują się tu liczne parki narodowe oraz krajobrazowe. Mieszczą się tu dwa Światowe Rezerwaty Biosfery UNESCO (Babiogórski oraz Tatrzański), liczne rezerwaty florystyczne, leśne, krajobrazowe oraz przyrody nieożywionej.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  1. ↑ Bielsko jest częścią Śląska, Biała historycznie była częścią Małopolski. W 1951 obie miejscowości połączyły się w jedno miasto, obecnie w województwie śląskim.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Małopolska&oldid=11174454”