Wiślica
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Wiślica – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim. Siedziba gminy Wiślica. Do 1869 roku miasto.
W latach 1975-1998 Wiślica administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Położenie
Wiślica położona jest na Ponidziu, na lewym brzegu Nidy, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym.
Wieś znajduje się ok. 12 km na południe od Buska-Zdroju. Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 776 z Buska do Kazimierzy Wielkiej.
Wiślica jest punktem początkowym 
niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Pińczowa oraz 
zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Grochowisk.
W Wiślicy kończyła swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa. Aktualnie od kilkunastu lat z uwagi na dewastację i kradzież znacznych fragmentów torowisk nie prowadzi się już pociągów na tym odcinku.
Historia
Wiślica istnieje od co najmniej IX w. Wg legendy nazwa osady pochodzi od imienia jej założyciela, księcia Wiślan Wiślimira, który wraz ze swoim otoczeniem miał przyjąć chrzest w 880. Wspomina o tym tzw. legenda panońska, czyli Żywot św. Metodego. Brzmi ona: "Książę pogański, silny bardzo, siedzący w Wieślech, urągał wielce chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego, kazał mu [Metody] powiedzieć: Dobrze by Ci było, synu, ochrzcić się z własnej woli, na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony na ziemi cudzej. I będziesz mnie wtedy wspominał. I tak się stało". Dokument mówi o przymusowym chrzcie pogańskiego księcia Wiślan. Dla części badaczy wzmianka ta była dowodem, ze IX w. istniało silne państwo Wiślan ze stolicą w Wiślicy[1]. Współcześnie jednak nie ma już wątpliwości co do stołecznej roli Krakowa w ich państwie[2].
Około 990 gród trafił w ręce Polan. Wiślica stała się w tym czasie obok Krakowa i Sandomierza jednym z najważniejszych ośrodków administracyjnych w Małopolsce. Na przełomie X i XI w. w Wiślicy powstał pierwszy kościół grodowy. Na początku XI w. Bolesław Chrobry wzniósł nieopodal osady targowej gród obronny, którego zadaniem było strzec przeprawy przez Nidę. Przez Wiślicę przebiegał szlak handlowy prowadzący z Pragi i Krakowa, przez Sandomierz na Ruś Kijowską.
W tym samym czasie na wyspie zwanej Regia powstał drugi warowny gród. Wiślica w XI w. składała się więc z dwóch grodów, z których jeden stale obsadzony przez drużynę książęcą, miał typowo militarny charakter. Pomiędzy nimi rozwijała się osada handlowa z kościołem grodowym. Pod koniec XI w. osada została spalona, nie zatrzymało to jednak jej rozwoju.
Na pewien czas rozwój osady został zahamowany, gdy w 1135 Wiślica została splądrowana przez Połowców. Po śmierci Bolesława Krzywoustego i rozbiciu dzielnicowym Wiślica znalazła się w dzielnicy sandomierskiej.
Za panowania księcia Henryka Sandomierskiego Wiślica stała się ponownie jednym z najważniejszych, małopolskich miast. Książę ufundował w Wiślicy zgromadzenie kanoników oraz pierwszą wiślicką kolegiatę. Budowa kolegiaty została ukończona za rządów jego brata Kazimierza Sprawiedliwego.
Książę Kazimierz wyznaczył Wiślicę na główną siedzibę swojego dworu. Na Regii powstał pałac składający się m.in. z dwóch palatiów połączonych z kaplicami o kształcie rotundy. W tym samym czasie odbudowano gród położony na wschód od osady. Za panowania księcia Kazimierza Wiślica stała się ośrodkiem kultury i sztuki. Z tym okresem, a dokładnie z 1174 rokiem wiąże się powstanie m.in. płyty czy też posadzki wiślickiej.
W 1241 miasto zostało doszczętnie zniszczone podczas najazdu Mongołów. W połowie XIII w. o Wiślicę toczyli długoletni spór książęta piastowscy. W 1291 miasto znalazło się we władaniu Władysława Łokietka. W 1292 książę został wygnany, a Wiślica znalazła się w granicach królestwa Wacława II. W 1304 Łokietek na czele węgierskich posiłków odzyskał Wiślicę.
Po zdobyciu przez Łokietka korony polskiej Wiślica stała się jednym z najważniejszych ośrodków królestwa. Przed 1326 uzyskała prawa miejskie. Odbywały się tu zjazdy rycerstwa małopolskiego oraz ogólnopolskiego. W 1347, król Kazimierz Wielki zatwierdził tu statuty wiślickie. W latach 60. XIV w Kazimierz Wielki wzniósł niewielki zamek i otoczył miasto obronnym murem z trzema bramami: Buską, Krakowską i Zamkową. Ufundował także trzecią i zachowaną do dzisiaj kolegiatę wiślicką.
6 grudnia 1382, po śmierci Ludwika Węgierskiego w Wiślicy odbył się zjazd szlachty małopolskiej, podczas którego doszło do spotkania z poselstwem węgierskim.
W XV w. w Wiślicy oraz pobliskim Nowym Mieście Korczynie odbywały się zjazdy szlachty. Jan Długosz prowadził tu w tym czasie edukację synów króla Kazimierza Jagiellończyka, uzyskując pozwolenie na używanie rózgi.
W XVI w. miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Działało tu wówczas 12 cechów. W 1528 w Wiślicy powstały wodociągi, na których budowę zezwolił król Zygmunt I.
W 1587 w Wiślicy miał miejsce sejm elekcyjny podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oraz Zygmunta Wazy. Miasto zostało w tym czasie zajęte przez wojska Krzysztofa Zborowskiego, zwolennika arcyksięcia Maksymiliana. Ostatecznie na króla wybrany został Zygmunt Waza, któremu poparcia udzielił kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1606 w czasie rokoszu Zebrzydowskiego w Wiślicy odbył się zjazd zwolenników króla.
Wiślica podupadła w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego. W 1657 została zniszczona przez wojska Jerzego Rakoczego. W 1766 rozebrano zamek, w 1820 kościoły św. Marcina i św. Ducha, a pod koniec XIX w. dawne mury miejskie. Po powstaniu styczniowym, w 1869 Wiślica utraciła prawa miejskie.
W czasie I wojny światowej osada znalazła się na linii frontu. Austriacka artyleria zbombardowała Wiślicę, poważnie uszkadzając m.in. kolegiatę. Została ona odbudowana w latach 20. XX w. przez architekta Adolfa Szyszko-Bohórza
Od 1958 roku w trakcie badań archeologicznych odkryto pozostałości dwóch kościołów romańskich wraz z słynną Płytą Orantów, zespołu palatialnego oraz Misy Chrzcielnej i kościółka św. Mikołaja z X-go wieku.
Zabytki
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1350 roku, ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, ponoć jako pokuta za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki (tzw. kościół ekspiacyjny). Wnętrze zdobią gotyckie sklepienia: krzyżowo-żebrowe i ostrołukowe, oparte na trzech filarach na środku bazyliki. Kościół został zniszczony w czasie I wojny światowej przez Austriaków. Odbudowany został w latach 1919-1926 według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza. W podziemiach odkryto fundamenty dwóch wcześniejszych romańskich kościołów z tzw. płytą wiślicką. W prezbiterium widoczne są fragmenty bizantyjsko-ruskiej polichromii z lat 1397-1400. W głównym ołtarzu umieszczono figurę Matki Boskiej (tzw. Madonna Łokietkowa) z około 1300.
- Dom Długosza - wikariat z 1460. Budowla z cegły, ufundowana przez słynnego historyka, kronikarza Jana Długosza, jako mieszkanie dla wikariuszy kolegiaty wiślickiej. We wnętrzach odkryto fragmenty polichromii z XV w.. Obecnie mieści się w nim plebania i muzeum.
- Kościół św. Mikołaja - pozostałości romańskiego kościoła
- Dzwonnica znajdująca się na lewo od wejścia, przy zachodniej fasadzie bazyliki. Budowlę wzniesiono w latach 1460-1470, została ona ufundowana przez Jana Długosza. W 1858 uległa pożarowi. Odrestaurowano ją w 1872 dodając neogotycki hełm. Dzwonnica została uszkodzona w czasie austriackich bombardowań w 1915. W 1919 naprawiono ją, likwidując jednak hełm XIX-wieczny. Budowla ma plan kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Na częściowo zrekonstruowanym fryzie umieszczone są herby Korony i Litwy, a także szlacheckie: Dębno, Wieniawa, Grzymała, Ogończyk, Pilawa, Nałęcz, Rawicz oraz Poraj.
- Grodzisko ze śladami murów obronnych z XI-XII w.
- Kamienica Bractwa Różańcowego z sienią przejazdową. Zapisana bractwu w 1677 przez ks. kanonika Jana Rudnickiego. Znajduje się na rogu Rynku i ulicy Jasnej.
- Figura Męki Pańskiej ulokowana przy placu Solnym. Pochodzi z II połowy XVII w.
- Św. Jan Nepomucen w pozie modlitewnej, przy ulicy Tysiąclecia Państwa Polskiego.
Sport
W miejscowości działa założony w 1948 klub sportowy Gród Wiślica, który prowadzi sekcję piłki nożnej[3].
- ↑ Bazylika Mniejsza pw. Narodzenia NMP w Wiślicy. Kielce: 2005, s. 7. ISBN 83-7442-259-9.
- ↑ Postmodernizm a pogański książę silny wielce. W: Michał Jurecki: Ponidzie. W świętokrzyskim stepie. Kraków: 2004, s. 94. ISBN 83-89676-16-8.
- ↑ http://www.wislica.pl/kultura.html
Bibliografia
- Michał Jurecki, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków 2004, ISBN 83-89676-16-8
- Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
- Szymon Wrzesiński - Sandomierski Desperado [w:] Focus Historia, nr 3, 2007, s. 4-9 (tekst o księciu Henryku Sandomierskim pochowanym w Wiślicy)
Linki zewnętrzne
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
