Przejdź do zawartości

Zawisza Czarny z Garbowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez 212.160.105.193 (dyskusja) o 16:00, 8 cze 2010. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 8 cze 2010, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł dotyczy osoby. Zobacz też: Inne artykuły związane z nazwą "Zawisza".
Zawisza Czarny z Garbowa
Herb rodowy
Sulima
Data urodzenia

ok. 1370

Data śmierci

1428

Rodzice

Mikołaj z Garbowa,

Małżeństwo

Barbara herbu Pilawa

Wojny i bitwy

Bitwa pod Grunwaldem

Administracja

Starosta kruszwicki od roku 1417
starosta spiski od 1420

Zawisza Czarny (fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem)

Zawisza Czarny z Garbowa; łac. Zawissius Niger de Garbow et Rożnów herbu Sulima (ok. 1370-1428), sławny polski[1][2][3] rycerz, niepokonany w licznych turniejach, symbol cnót rycerskich[4]. Starosta kruszwicki od roku 1417, starosta spiski od 1420.

Rodzina

Rodzicami Zawiszy byli Dorota i Mikołaj z Garbowa, kasztelan konarsko­sieradzki. Mieli oni oprócz Zawiszy jeszcze dwóch młodszych synów: Jana zwanego Farurejem, starostę spiskiego i stolnika krakowskiego oraz Piotra Kruczka.

Żoną Zawiszy Czarnego była Barbara herbu Pilawa – bratanica biskupa krakowskiego Piotra Wysza, którą poślubił ok. 1397 r. Historycy sugerują, że było to małżeństwo z rozsądku, choć przyznają też, że Zawisza w tym czasie musiał być już kimś znacznym lub wiele rokującym rycerzem, gdyż arcybiskup krakowski nie zgodziłby się zapewne na małżeństwo bratanicy z kimś zwykłym.

Z ich małżeństwa przyszło na świat czterech synów: najstarszy Marcin, Stanisław z Rożnowa poległy w bitwie pod Warną w 1444 r.[5], Zawisza[6] i najmłodszy Jan z Rożnowa, starosta kolski, poległy w bitwie pod Chojnicami w 1454 r.[7].

Rycerz

Wielokrotnie brał udział w wyprawach przeciwko Turkom, występując wraz ze swym bratem Farurejem w szeregach rycerstwa europejskiego, ściąganego na te wyprawy przez króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego, z którego dworem był przez lata silnie związany.

Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z Krzyżakami powrócił do Polski. Po bitwie pod Grunwaldem, w której brał czynny udział (niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów) wystąpił Zawisza z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim Zygmuntem Luksemburskim – (układ w Lubowli w 1411). W 1412 r. uczestniczył wraz z królem Władysławem Jagiełłą w uroczystym zjeździe monarchów w Budzie, występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego turnieju rycerskiego. W turnieju tym Zawisza okazał się zwycięzcą.

Sługa

Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla Władysława Jagiełły został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej delegacji na Sobór w Konstancji (1414-1418), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby Jana Husa. Wielokrotnie posłował na dwór Zygmunta Luksemburskiego. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy dostał się do niewoli czeskiej podczas walk w obronie tzw. Niemieckiego Brodu. Z niewoli tej został wkrótce uwolniony, ponoć za niezwykle wysokim okupem.

Służba u Zygmunta Luksemburskiego

W 1415, towarzysząc królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu w podróży do Perpignan w Aragonii pokonał w głośnym pojedynku Jana z Aragonii, wysadzając z siodła jednym uderzeniem kopii najprzedniejszego rycerza turniejowego zachodniej Europy. Utwierdziwszy w ten sposób sławę niepokonanego i najznamienitszego rycerza w Europie, chętnie był podejmowany na dworach władców europejskich.

W latach 1420-1422 walczył po stronie króla Węgier z czeskimi husytami.

W historii odnotowano również słynną ucztę jaką wydał Zawisza Czarny na ulicy św. Jana w Krakowie, dla monarchów biorących udział w uroczystościach zaślubin Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej w 1424 roku. Wzięli w niej udział król rzymski, duński, polski, książęta mazowieccy, śląscy oraz inni dostojnicy.

Śmierć Zawiszy Czarnego

Uczestniczył w roli dowódcy oddziałów najemnych w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego na Turków w roku 1428 i osłaniał odwrót tego władcy z pola walki pod Golubacem (Gołąbcem); król Zygmunt posłał łódź dla Zawiszy i nakazał mu w nią wsiąść. Rycerz postanowił pozostać ze swoimi towarzyszami na polu bitewnym. Odsyłając łódź ruszył z dwoma pieszymi przeciw wojsku tureckiemu. Został otoczony przez wroga i wzięty do tureckiej niewoli. Jak mówi legenda przyczyną śmierci Zawiszy był konflikt między dwoma janczarami o to, czyim jeńcem jest waleczny Zawisza. Podczas kłótni jeden z przeciwników wyciągnął szablę (jatagan) i obciął mu głowę.

Przyczynę śmierci Zawiszy Czarnego upatrywano jednak przede wszystkim w nieudolności króla Zygmunta Luksemburskiego, jako naczelnego dowódcy tejże wyprawy.

Symboliczny pogrzeb Zawiszy odbył się w listopadzie 1428 roku w kościele franciszkanów w Krakowie.

Potomkowie Zawiszy

Potomkowie w linii prostej Zawiszy Czarnego wywodzą się od jego syna Jana (ożenionego z Małgorzatą Szafraniec z Pieskowej Skały) i wnuczki Barbary z Rożnowa. Odnajdujemy wśród nich m.in. hetmana Stanisława Koniecpolskiego, sławnego z Potopu księcia Bogusława Radziwiłła czy też słynnego partyzanta płk. Henryka Hubala Dobrzańskiego.

Zawisza Czarny w źródłach

Kronikarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka Jan Długosz napisał o Zawiszy:

"Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał".

Kanonik krakowski i poeta Adam Świnka po śmierci Zawiszy Czarnego ułożył po łacinie epitafium na jego cześć o treści:

"Wolał krew mężnie przelać, niż życie ocalić."

Natomiast Zygmunt Luksemburski w liście do wielkiego księcia litewskiego Witolda pisał po śmierci Zawiszy:

"Rycerstwo straciło w Zawiszy najzręczniejszego i najobrotniejszego towarzysza i wodza. Jak to zresztą całemu światu wiadomo, najdzielniejszym był rycerzem, najdoświadczeńszym wojownikiem i wielkim dyplomatą. Domagają się jego znakomite czyny, ażeby zmarły ojciec w swych synach ożył i w swoim potomstwie".

Dla wielu pokoleń Polaków Zawisza Czarny stał się jednym z ważniejszych bohaterów narodowych, przede wszystkim symbolem niewzruszonej odwagi, nadzwyczajnej słowności i lojalności. Słynne stało się powiedzenie: "Na nim ci jako na Zawiszy", czyli "Polegaj jak na Zawiszy".

Zobacz też

  1. ↑ Jedynie Jan Długosz pisząc Ex almania ducens genus, cuius viri animosi et honorum cupidi; inter quos sub nostra etate Zauissius de Garbow, dictus niger, magis excellentia claruit (w: Jan Długosz. Insignia [...] s. 70) sugeruje niemieckie pochodzenie rycerza, co nie znalazło potwierdzenia w żadnych badaniach współczesnych historyków nad rodem Sulimczyków
  2. ↑ Polski Słownik Biograficzny, tom VI, biografia Farureja Jana z Garbowa
  3. ↑ Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003, Wydawnictwo WiM, ss. 136, ISBN 83-918873-4-0
  4. ↑ Obszerny życiorys, wg informacji ze strony 77 DSH im. Zawiszy Czarnego (hufiec Bytom)
  5. ↑ informacje z zeszytu historycznego Rzeczpospolitej "Batalie i wodzowie wszech czasów" , Nr 21, "Władysław III pod Warną", 7 czerwca 2008 r., str 13 – "Zgubna decyzja Władysława"
  6. ↑ ZAWISZA CZARNY Z GARBOWA – HERBU SULIMA
  7. ↑ Sulima – herb Zawiszy Czarnego

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Karol Bunsch: O Zawiszy Czarnym opowieść. Kraków: Edition 2000, 2004. ISBN 83-7366-058-5.
  • Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. Gdańsk: WiM, 2003. ISBN 83-918873-4-0.
  • Anna Klubówna: Zawisza Czarny w historii i legendzie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979. ISBN brak.
  • Ignacy Kozielewski: Zawisza Czarny. Płock-Warszawa: 1928.
  • Stanisław Małachowski: Zawisza Czarny. Warszawa: 1929.
  • Antoni Prochaska: Zawisza Czarny. Szkice historyczne z XV w.. Kraków-Warszawa: 1884.
  • Marcin Szymoniak. Zawisza Czarny z Grabowa w świetle dotychczasowych badań historycznych. „Studenckie Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 13, s. 67-89, 2007. Koło Naukowe Historyków Studentów UJ. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 30 listopada 2009]. 

Szablon:Bibliografia stop

Inspiracje

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawisza_Czarny_z_Garbowa&oldid=22000445”