Religia Mezopotamii
Religia Mezopotamii była zbiorem wierzeń politeistycznych. Jej zasięg był szeroki – rozciągała się na prawie cały Bliski Wschód, zaś jej echo widoczne jest w wielu innych kulturach.
Lud Mezopotamii przywiązywał duże znaczenie do obrzędów związanych z religią. W tamtejszym panteonie panowała pewna hierarchia ważności. Na czele stał najwyższy bóg, którym był na ogół bóg największego miasta w państwie. Jedną z głównych cech religii mezopotamskiej było przetrwanie bogów i bogiń lokalnych – bóstw specjalnie przypisanych do poszczególnych miast lub wiosek. Ich miejsce w hierarchii bogów narodowych zależało od roli, jaką odgrywało miasto w państwie.
Katalogowaniem i spisywaniem bóstw zajmowali się kapłani. Stare bóstwa znikały, a na ich miejsce pojawiały się nowe. Czasem o bóstwach zapominano, łączono kilka bóstw w jedno, bądź też na odwrót – z jednego powstawało kilka nowych. Liczba bogów w Babilonii i Asyrii przekraczała aż trzy tysiące.
W wyniku wydarzeń politycznych na czoło panteonu wyszło dwóch małych, lokalnych bogów. Najpierw, za czasów Hammurabiego Enlila, boga Nippuru odsunął w cień bóg Babilonu – Marduk. Potem ten sam los spotkał jego, gdy w czasach supremacji Asyrii na najwyższe miejsce wyszedł bóg miasta Assur – wojowniczy i bezwzględny Assur. W tym czasie bogowie zmieniali nie tylko imiona i znaczenie, lecz i przymioty. Stało się tak, że okrutny Assur, przejmując cechy Marduka stał się ojcem bogów, panem przeznaczenia i złagodniał.
Nie brakowało też w panteonie bóstw żeńskich, a szczególnie rozpowszechniony był kult bogini-matki. Tak jak w innych kulturach, w Mezopotamii każdy bóg był patronem pewnych zjawisk bądź pojęć. Np. Nabu był bogiem mądrości, pisma i literatury, a Ninurta bogiem wojny, burzy i rolnictwa.
Ważną rolę w życiu religijnym stanowiła astrologia, czyli obserwacja ruchów ciał niebieskich w celu przepowiadania przyszłości. Babilończycy uważali, że z ruchów gwiazd można odczytać zamierzenia bogów w sprawach politycznych i militarnych.
Ludzie czuli się otoczeni demonami, które zawsze były gotowe, aby napaść na człowieka. Żeby chronić się przed nimi noszono amulety wraz z zapisanymi na nimi zaklęciami i wyrzeźbionym demonem, przed którym strzegł dany amulet. Kiedy ofiara zdradzała objawy opętania przez demona, wzywano egzorcystę, który przy pomocy zaklęć i obrzędów wyganiał złego ducha, lub też łączył je z zabiegami chirurgicznymi i sztuką medyczną. Było to spowodowane tym, że grzech (w ich rozumieniu - nieprzestrzeganie norm etycznych, których łamanie nie było karane przez sąd) uważano za pewnego rodzaju chorobę, którą należy uleczyć. Tym samym chory mógł być uważany za opętanego.
Oprócz wróżb astrologicznych bogowie zsyłali też wróżby pod postacią snów, zachowania się zwierząt, narodzin potworów, czy zjawisk przypadkowych. Wróżono też z wątroby zwierząt. Ten ostatni sposób wróżenia oraz astrologia służyły królowi, państwu i wysokim dostojnikom. Osoby prywatne mogły korzystać tylko z pozostałych sposobów.
W mitologii mezopotamskiej człowiek jest sługą bogów i ich namiestnikiem na ziemi, stworzonym po to, aby odciążyć bogów w ich pracy. Kapłani mieszkali w świątyni.
Mieszkańcy Mezopotamii mogli odprawiać kult religijny w sanktuariach pod gołym niebem, prywatnych kapliczkach, lecz głównymi ośrodkami życia religijnego były świątynie. Głównym miejscem w świątyni był posąg boga wyrzeźbiony w drewnie i ozdobiony metalem i drogimi kamieniami. Świątynie powiększano stopniowo tak, że np. w Eridu budowano od podstaw świątynię na tym samym miejscu kilkakrotnie, dzięki czemu powstało sztuczne wzgórze. Niektórzy uczeni uważają, że ten proces przyczynił się do koncepcji budowy zigguratów. Były to schodkowe wieże świątynne o kształcie zbliżonym do piramidy, sięgające wysokości 50 metrów. Na ich szczycie znajdowała się jedna lub kilka świątyń pokrytych błękitną glazurą.
Wierni musieli składać ofiary swoim bogom z jadła, napojów, oliwy, wina i niekiedy krwi zwierząt.
Kultura religijna Sumerów i Babilończyków oddziaływała nie tylko na Międzyrzecze, lecz i na krainy ościenne, czego najlepszym przykładem jest Biblia, zawierająca zaczerpnięte z mitologii mezopotamskiej zdarzenia. Jest to np. potop opisany w pierwszym wielkim dziele literackim – eposie o Gilgameszu, budowa Wieży Babel, którą był prawdopodobnie ziggurat w Babilonie, czy chociażby przekazanie Mojżeszowi przykazań, co ma swój odpowiednik w Mezopotamii w prawach Hammurabiego ofiarowanych królowi przez boga słońca – Szamasza.
O czasach późniejszych wiadomo, że gdy panowali Persowie nad ziemiami Mezopotamii przyjmowali istnienie wszystkich religii, lecz po tym, jak Aleksander Macedoński najechał i podbił Imperium Perskie, drastycznie zmienił się pogląd na religie obce co doprowadziło do prześladowań i mordów religijnych
Zobacz też
Bibliografia
- H.W.F. Saggs: Civilization Before Greece And Rome, Yale University Press 1989, ISBN 0-300-04440-2
- Chester G. Starr: A History Of The Ancient World, Oxford University Press 1999, ISBN 0-19-506628-6