Mak lekarski

Mak lekarski

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	makowate
Rodzaj	mak
Gatunek	mak lekarski
Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} L. Sp.Pl.:2, 1753

{{Takson infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | wikispecies = | synonimy = | grafika = | alt grafiki = | nazwa łacińska = | opis grafiki = Nieznane pola: "obrazek", "systematyka_ref" oraz "łacina".

Dojrzały owoc (makówka)

Kultywar o ozdobnych kwiatach

Nasiona

Plantacja maku

Mak lekarski m. ogrodowy, m. uprawny (Papaver somniferum L.) – gatunek jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny makowatych.

Historia

Mak lekarski wywodzi się z Azji Mniejszej, z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego i z Afryki Północnej. Być może pochodzi od gatunku P. setigerum), w stanie dzikim nie występuje, znany już w starożytności.

Udokumentowane relacje stosowania opium w uśmierzaniu bólu pochodzą z Azji Mniejszej ok. 1500 roku p.n.e. Uprawę maku w celu uzyskiwania opium prowadzi się od ok. 2 tys. lat. W XIX i XX wieku dokonano wyizolowania z opium licznych alkaloidów, opisania ich własności, a także opracowania półsyntetycznych lub syntetycznych pochodnych związków chemicznych, często o znacznie większej skuteczności. Morfina i kodeina to najważniejsze i stosowane na najszerszą skalę alkaloidy uzyskiwane z maku lekarskiego. Mają działanie przeciwbólowe, przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe.

Morfologia

Łodyga

Wysokość od 120 do 150 cm; sztywna, prosta lub rozgałęziona. Pokryta wyraźnym białym nalotem, po przecięciu wypływa duża ilość mlecznego soku.

Liście

Podługowatojajowate, wyłącznie łodygowe, nierówno karbowane.

Kwiaty

Duże, o średnicy do 10 cm, z opadającym, 2-działkowym kielichem, posiadające cztery płatki korony, okrągłe lub odwrotnie jajowate, białe, jasnofioletowe, różowe lub czerwone z ciemnymi plamkami u nasady. Pręciki liczne, słupek o siedzącym, tarczowatym znamieniu. Kwitnie od czerwca do lipca.

Owoce

Prawie kuliste torebki, zwana makówkami, z otworami pod szczytem (nowe odm. nie otwierają się). Zawierają nerkowate nasiona o średnicy 0,9 do 1,5 milimetra o barwie zależnej od odmiany (od brudnobiałych przez czerwonofioletowe po niemal czarne).

Zastosowanie

• Roślina uprawna: uprawiana na większą skalę w Afganistanie, Chinach, Indiach i w Iranie, w Turcji i wielu krajach Bliskiego Wschodu głównie dla uzyskania opium, zaś w wielu krajach Europy, również w Polsce, mak lekarski uprawiany jest dla celów przemysłowych, leczniczych a także spożywczych.
  • Sposób uprawy: wysiew od marca do kwietnia, w rozstawie 20-30 cm. Ilość nasion na 1000 roślin: 1 g. Nawożenie azotem: ok. 80kg/ha; Zbiór od połowy sierpnia
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: tzw. makowiny (Capita Papaveris, Fructus Papaveris immaturus, puste, pozbawione nasion makówki z 10 cm częścią łodygi) używane są do produkcji alkaloidów, głównie takich jak: morfina, kodeina lub papaweryna. Surowcem zielarskim są także nasiona (Semen Papaveris albis).
• Opium – wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek; w medycynie i do produkcji narkotyków.
• Sztuka kulinarna: nasiona różnej barwy (białe, niebieskie, szare) wykorzystywane są w celach spożywczych oraz do produkcji oleju (Oleum Papaveris, nasiona zawierają 40-55% oleju). Tłoczony na zimno olej makowy zawiera 70 do 75% kwasu linolowego. Olej może być także używany jako schnący olej techniczny. Olej makowy ma delikatny, lekko orzechowy smak i może być wykorzystywany do przygotowywania sałatek. Powinien być przechowywany w ciemnym i dość chłodnym miejscu.
• Makuchy, czyli pozostałości po tłoczeniu oleju, stanowią doskonałą paszę treściwą.
• Roślina ozdobna uprawiana na rabatach ze względu na swoje ładne kwiaty.

Choroby i szkodniki

• czarna zgorzel maku – jest wywoływana przez grzyb Helminthosporium papaveris.
• mączniak rzekomy maku – wywoływany przez grzyb Peronospora arborescens.
• mszyca trzmielinowo-burakowa (Aphis fabae)
• tuszel makowiec (Stenocarus fuliginosus)

Sytuacja prawna

Posiadanie i sprzedaż opium jest w wielu krajach zabronione i możliwość zakupu następuje tylko w przypadku wskazań lekarza. W Polsce zasady uprawy i zakupu Papaver somniferum normuje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.