Przejdź do zawartości

Siedmiogród

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Yusek (dyskusja | edycje) o 06:25, 11 mar 2014. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 11 mar 2014, była oparta na tej wersji.
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Transylwania”. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Herb Siedmiogrodu

Siedmiogród lub Transylwania (rum. Transilvania lub Ardeal, węg. Erdély, niem. Siebenbürgen) – kraina historyczna położona na Wyżynie Siedmiogrodzkiej w centralnej Rumunii. Główne miasta Siedmiogrodu to Braszów, Kluż-Napoka, Sybin i Târgu Mureș. Zamieszkany jest przez ludność narodowościowo mieszaną, większość stanowią Rumuni, ale zamieszkują ten teren także bardzo liczne mniejszości narodowe, przede wszystkim węgierska, saska (niemiecka), szeklerska i cygańska.

Etymologia

  • Transylwania po raz pierwszy pojawiła się w średniowiecznym dokumencie pisanym łaciną z roku 1075 jako ultra silvam, czyli "za lasem" lub "poza lasem". Późniejsza wersja Transylvania oznacza "po drugiej stronie lasu". Węgierscy historycy są przekonani, że te łacińskie nazwy są tłumaczeniem węgierskiej Erdő-elve.
  • Węgierska forma Erdély po raz pierwszy pojawiła się w XII wieku w Gesta Hungarorum jako Erdeuleu lub Erdő-elve co oznacza za lasem lub poza lasem.
  • Nazwa Ardeal w języku rumuńskim po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie z 1432 jako Ardeliu. Wcześniej odnotowano formę Ardil oznaczającą kraj (Eretz Ardil) bogaty w złoto i srebro pochodzącą z listu z ok. 960 napisanego po hebrajsku przez chazarskiego króla Józefa do rabbiego Kordoby Chasdai ibn Shaprut. We współczesnym hebrajskim Ardeal zapisywany jest identycznie jak w owym liście: ארדיל.

Obszar

Siedmiogród na mapie administracyjnej Rumunii

     Siedmiogród historyczny

     traktowane często jako część Siedmiogrodu regiony Marmarosz, Kriszana i Banat

Oficjalny podział Rumunii jako Transylwanię określa obszar leżący pomiędzy Karpatami a zachodnią granicą Rumunii. Region ten dzieli się na Transylwanię Właściwą, Banat, Kriszanę i Maramuresz. Banat, Kriszana i Maramuresz zostały włączone do Transylwanii w 1920 po tym jak obszar ten został przyłączony do Rumunii w ramach Traktatu w Trianon[2].

Warunki geograficzne

Mapa fizyczna Siedmiogrodu (wraz z regionami Marmarosz, Kriszana i Banat)

Transylwania Właściwa

Geologia i geomorfologia

Transylwania Właściwa jest regionem górskim i podgórskim. Pasma górskie znajdują się na granicach wschodniej i południowej. Najwyższe wzniesienia znajdują na terenie Karpat Południowych (Alp Transylwańskich). Wysokość najwyższych szczytów wynosi ponad 2500 m. n.p.m. Na obszarze tym dominują płaskowyże oraz faliste doliny[3].

Na zachodzi znajduje się wielki płaskowyż przełamany licznymi dolinami. W centrum regionu znajdują się łagodne szczyty często porośnięte lasami[4]. Obszar ten jest uformowany z gliny i piasków. Pod warstwą osadów znajduje się wiele pokładów gazu oraz soli[5].

Klimat

Klimat jest surowy i suchy. Zimy są chłodne i śnieżne, lata upalne. Wiosny są deszczowe a jesienie suche[5]. Klimat ten jest korzystny dla człowieka.

Hydrologia

Transylwania leży w zlewni Dunaju będącego (jak cała Rumunia) fragmentem zlewni Morza Czarnego. Większość rzek ma swoje źródła w Karpatach[4].

Przyroda

Banat

 Osobny artykuł: Banat (kraina).

Geologia i geomorfologia

Banat, w przeciwieństwie do Transylwanii Właściwej, jest krainą nizinną. Na granicy z Transylwanią Właściwą leżą jednak Góry Banackie[6]

Klimat

Hydrologia

Przyroda

Kriszana

 Osobny artykuł: Kriszana.

Geologia i geomorfologia

Klimat

Hydrologia

Przyroda

Maramuresz

 Osobny artykuł: Marmarosz (kraina historyczna).

Geologia i geomorfologia

Klimat

Hydrologia

Przyroda


Demografia

Węgrzy w Rumunii

Historia

Prehistoria i starożytność

Prehistoria

Pierwsze ślady zamieszkania Siedmiogrodu przez ludzi pochodzą z neolitu. Tereny te były zamieszkiwane przez różną ludność[7]

Starożytność

Dacja na tle podziału administracyjnego Cesarstwa Rzymskiego

Tracja była bogata w lasy oraz złoto i srebro z tego powodu Grecy zostali zachęceni do kolonizacji terenów położonych na północ od Grecji. Jednakże do samej Transylwanii nie dotarli[7]. Od III wieku p.n.e. tereny Siedmiogrodu zamieszkiwali Dakowie[8], którzy prawdopodobnie przybyli z Mołdawii. Mimo że był to lud mało rozwinięty i głównie paserski, to stworzyli silne państwo[9].

W pierwszym wieku p.n.e. Rzymianie rozpoczęli podbój Bałkanów. Państwo Daków chronione przez warunki naturalne korzystne do obrony nie zostało podbite[9]. Nawet Dakowie byli w stanie w I wieku n.e. zaatakować Rzym. Dakowie zajęli Trację i Mazję[10].

 Osobny artykuł: Dacja.

Ofensywa Daków spowodowała reakcję Rzymu. Rzymianie we wrześniu 96 na tron Rzymu wstąpił cesarz Nerwa, który wyznaczył swojego następce generała Trajana. Po śmierci Nerwa w październiku 98 Trajan wstąpił na tron i postanowił podbić Dację. Po podbiciu Dacja okazała się bardzo bogatą prowincją posiadającą cenne surowce. Zyski z eksploatacji kopalń uratowały finanse Rzymu[11]. Ostateczny podbój Dacji przez Rzym (zgładzenie Decebala) jest datowany na lato 106[12].

W latach 106-112 Dacją zarządzał legat w randze konsula. Prowincja ta odpowiadała obszarowi Transylwanii oraz Oltenii[12]. Obszar ten, mimo że bogaty, był bardzo niebezpieczny i z tego powodu Rzym musiał utrzymywać na tym terenie znaczne siły wojskowe[13]. Dodatkowo rekrutowano, wśród miejscowych, milicję[14].

W celu poprawy sytuacji w Dacji Rzym ściągnął do prowincji licznych kolonistów. Dodatkowo rozbudowywano infrastrukturę, głównie drogową. Wzdłuż szlaków komunikacyjnych budowano strażnice[14]. W późniejszych latach Dacja stała się krainą bogatą stąd przyjęła się nazwa Dacia Felix (Dacja szczęśliwa)[15]. Obecność silnej armii oraz dużej liczby kolonistów spowodowała szybką romanizację miejscowej ludności[16].

W II wieku Rzym zrezygnował z polityki podbojów i zaczął budować silne granice. W III wieku na skutek braku stabilizacji wewnętrznej Cesarstwo Rzymskie słabło. Wprawdzie rzymska armia w latach 235-236 rozbiła armię wolnych Daków to już w 242 Rzymianie byli w odwrocie. W 251 zarządzono ewakuację Dacji[17]. Mimo to na tych terenach znajdowano monety rzymskie z 270-275[18].

Wieki ciemne

Europa w 814

Jest niewiele informacji na temat losów Transylwanii w pomiędzy starożytnością a średniowieczem. Nie wiadomo co działo się ze zromanizowaną ludnością po wycofaniu rzymskiej armii. Nie wiadomo również dlaczego ziemie te pozostały zromanizowano mimo, że tereny położone na zachód i południe już nie[19].

Wiadomo, że na przełomie III i IV wieku Dację zamieszkiwali Goci, którzy byli chrystianizowani[20]. Od drugiej połowy IV wieku Transylwanię zaczęli zamieszkiwać Hunowie, którzy podbili Gotów. Hunowie za czasów rządów Attyli zaatakowali Cesarstwo Rzymskie, jednak po śmierci tego władcy imperium Hunów się rozpadło a kilka dekad później zupełnie zaginęło[21]. Na przełomie V i VI wieku ziemie te zamieszkiwali Gepidzi, którzy ustabilizowali krainę. Jednakże w znanych okolicznościach opuścili Transylwanię[22]. W następnych latach Transylwania przechodziła z rąk do rąk. Podbijali ją kolejno: Awarowie, Słowianie, Protobułgarzy, Słowianie oraz Bułgarzy. W krótkich okresach na ziemie te zamieszkiwało kilka narodów, często pokojowo egzystujących[23].

Średniowiecze

Europa w 1180
Europa w 1430

Na przełomie IX i X wieku na te tereny przybyły plemiona węgierskie. Węgrzy nie stanowili aż do lat 70. X wieku spójnego kraju i byli nieliczną grupą to podporządkowali sobie Transylwanię oraz madziaryzowali miejscową ludność. W 997 powstało państwo węgierskie[24].

Podbój węgierski jest jednak bardzo nie jasny, gdyż zachowało się zbyt mało śladów świadczących o znacznej dominacji Węgrów na terenie Transylwanii w X wieku[25]. Bardziej prawdopodobne jest wyludnienie tych ziem i traktowanie ich przez Królestwo Węgier jako pogranicza[26].

W tym czasie pojawiają się Szeklerzy. Naród ten jest zaliczany do ludności węgierskiej lub w dużym stopniu zmadziaryzowanej jednakże zachowuje pewną odrębność od Węgrów zamieszkujących na zachodzie. Niekiedy ich pochodzenie wywodzi się od ocalałych Hunów[27]. W XIII wieku Szeklerzy zamieszkali na wschodzie Transylwanii, gdzie nadal są znaczną grupą etniczną[28].

Równie tajemnicze są początki osadnictwa niemieckiego. Wiadomo, że pierwsi koloniści sascy przybyli do Transylwanii w XI wieku. W 1210 byli już liczną grupą etniczną. W 1211 pojawili się Krzyżacy, którzy chcieli stworzyć państwo zakonne[29]. Zakon został jednak już w 1225 wygnany przez papieża Honriusza III. Osadnictwo niemieckie rozwijało się alternatywnie do węgierskiego, rumuńskiego i słowiańskiego. Bardzo charakterystycznym elementem pozostałym po Niemcach są warowne kościoły oraz wsie[30].

Fazę rozwoju Transylwanii powstrzymał najazd mongolski w latach 1241-1242. Mongołowie wymordowali wszystkich, którym nie udało się ukryć w lasach[31]. W wyniku najazdu gospodarka została zrujnowana[32].

Po najeździe mongolskim Transylwania została podzielona na obszar siedmiu ziem (które jednak nie obejmowały całego obszaru). Siedem królestw (a dokładniej ich stolic) nadało nową nazwę - Siedmiogród, która przyjęła się w opracowaniach niemieckojęzycznych. Nowa sytuacja geopolityczna spowodowała znaczną germanizację Transylwanii. Sasi, którzy przyjeżdżali do Siedmiogrodu i zaczęli zakładać miasta[33]. W tym czasie ludność rumuńska (romańska) stała się głownie ludnością rolniczo-pasterską[34].

Podczas kreowania się feudalizmu na terenie Siedmiogrodu ten stan spowodował, że szlachta była w dużej mierze węgierska, chłopstwo - rumuńskie a mieszczanie niemieccy[35]. Ta różnorodność połączona z mieszanką religijną spowodowała napięcie sytuacji. Wprawdzie pierwsze protesty chłopskie wybuchły już w 1380. To jednak dopiero w na początku XV niezadowoleni chłopi rumuńscy, którzy zrobili powstanie. Krwawe rozprawienie się ze zbuntowanymi chłopami spowodowało jednak nasilenie protestów i przyłączenie się do nich górników[36]. W latach 30. XV wieku wybuchła wojna domowa[37].

Niezależne Królestwo Transylwanii

Europa w 1500

Panowanie Habsburgów

Transylwania austro-węgierska

XX lecie między wojenne i II wojna światowa

 Osobny artykuł: Traktat w Trianon.
 Osobny artykuł: Drugi arbitraż wiedeński.

Transylwania rumuńska

Zobacz też

  1. ↑ Der Name "Siebenbürgen"
  2. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 19.
  3. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 21.
  4. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 22.
  5. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 23.
  6. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 24.
  7. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 26.
  8. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 27.
  9. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 28.
  10. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 32.
  11. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 33.
  12. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 35.
  13. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 36.
  14. ↑ a b Nouzille 1997 ↓, s. 37.
  15. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 38.
  16. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 41.
  17. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 43.
  18. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 44.
  19. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 49.
  20. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 56.
  21. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 59.
  22. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 60.
  23. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 60-62.
  24. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 64-65.
  25. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 76.
  26. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 78.
  27. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 79.
  28. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 80.
  29. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 81.
  30. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 82.
  31. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 85-86.
  32. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 86.
  33. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 88.
  34. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 89.
  35. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 91.
  36. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 95.
  37. ↑ Nouzille 1997 ↓, s. 96.

Bibliografia

  • Jean Nouzille: Transylwania Obszar kontaktów i konfliktów. Bydgoszcz: Homini, 1997.

Linki zewnętrzne

Krainy historyczne Rumunii

Rumunia

Regiony Rumunii

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Siedmiogród&oldid=38888553”