Kwas 4-hydroksybutanowy
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C4H8O3 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory |
HO(CH2)3COOH | ||||||||||||
| Masa molowa |
104,10 g/mol | ||||||||||||
| Wygląd |
bezbarwna ciecz | ||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||
| PubChem |
{{{nazwa}}}, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: (ang.). | ||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||
| ATC | |||||||||||||
| Legalność w Polsce | |||||||||||||
| Stosowanie w ciąży |
kategoria B | ||||||||||||
| |||||||||||||
Kwas 4-hydroksybutanowy (kwas γ-hydroksymasłowy, GHB (z ang. gamma-hydroxybutyric acid)) – organiczny związek chemiczny z grupy hydroksykwasów karboksylowych. Występuje naturalnie w ludzkim ośrodkowym układzie nerwowym, cytrusach, winie i w niewielkim stężeniu prawie we wszystkich żyjących istotach. Jest strukturalnie podobny do innej endogennej substancji, kwasu 3-hydroksybutanowego.
Historia
Kwas 4-hydroksybutanowy został otrzymany po raz pierwszy przez rosyjskiego chemika Aleksandra Zajcewa w roku 1874[4], natomiast pierwsze poważne badania nad działaniem GHB na człowieka przeprowadził francuski naukowiec Henri Laborit w latach 60. XX wieku.
Użycie medyczne
Kwas 4-hydroksybutanowy przez wiele lat używany był jako anestetyk. Został zastąpiony przez nowsze substancje o mniejszym potencjale nadużywania i mniejszej liczbie efektów ubocznych. Związek ten stosuje się przy leczeniu alkoholizmu - do łagodzenia symptomów odstawiennych oraz jako środek wspomagający detoksykację organizmu. Lek występuje pod nazwą handlową Alcover (kod ATC: N07BB).
W latach 60. XX wieku używany był także do walki z bezsennością, jako lek przeciwdepresyjny, środek dopingujący (przez sportowców). Pod handlową nazwą Xyrem, jest używany w leczeniu narkolepsji poprzez zmniejszenie liczby ataków katapleksji.
Efekty uboczne działania GHB: mdłości, wymioty, zawroty głowy, dezorientacja, ból głowy, somnolencja, inkontynencja, duszność, parestezja, amnezja, utrata świadomości, drgawki oraz kłopoty z akomodacją.
Użycie pozamedyczne
Używka rekreacyjna
Kwas 4-hydroksybutanowy jest substancją psychoaktywną o działaniu euforyzującym, energetyzującym i rozweselającym. Podnosi także libido i ułatwia kontakt z innymi osobami. Ze względu na mechanizm działania GHB zaliczane jest do depresantów. Średnia dawka rekreacyjna waha się w przedziale 1,5-2,5 g.
Małe dawki (1 - 1,5 g) powodują efekt podobny do alkoholu etylowego - pobudzenie, poprawienie nastroju, intensyfikacja bodźców zewnętrznych. Większe dawki (2-3 g) mogą powodować euforię, rozweselenie, naenergetyzowanie, zniesienie zahamowań, większą towarzyskość, otwartość emocjonalną ale także mdłości, trudności z koordynacją i zawroty głowy. Efekty działania dużych dawek (ponad 3,5 g) obejmują senność lub utratę przytomności, okresowe kłopoty z pamięcią a nawet amnezję, drgawki, mdłości i wymioty, zdenerwowanie i utratę koordynacji. Często niewielka różnica w dawce decyduje o przedawkowaniu i radykalnym zwiększeniu liczby efektów ubocznych. Zagrożenie dla życia stanowią dawki powyżej 0,13 g/kg ciała.
Pigułka gwałtu
GHB podobnie jak flunitrazepam znane jest jako pigułka gwałtu. Duże dawki tej substancji (powyżej 4 gramów) mogą wywoływać amnezję i utratę świadomości. Ta właściwość kwasu γ-hydroksymasłowego wykorzystywana jest przez gwałcicieli. Dodatkowo alkohol etylowy wchodzi w interakcję z GHB i powoduje zwiększenie liczby efektów ubocznych. Wykrycie GHB w krwi jest bardzo trudne lub niemożliwe, gdyż jego ostatecznymi metabolitami są dwutlenek węgla i woda.
Testery jednorazowego użytku w kształcie karty kredytowej, które wykrywają GHB w napojach, są dostępne w Polsce. Testery mają jednak problem z wykrywaniem małych ilości GHB (mniej niż 1,25 g/250 ml). Ponieważ pozytywny wynik testu polega na zaciemnieniu pola kontrolnego, test ten nie sprawdza się w napojach o ciemnej barwie. Ze względu na sposób nanoszenia próbki na test, podobny problem występuje w napojach i potrawach o gęstej konsystencji.
Wspomagacz w kulturystyce
Niektórzy sportowcy używają GHB ponieważ pobudza ono wydzielanie hormonu wzrostu[5]. Efekt ten związany jest z oddziaływaniem GHB na receptory muskarynowe, poprzez zwiększone wydzielanie acetylocholiny.
Farmakologia
GHB jest naturalnie występującym w mózgach ssaków neuroprzekaźnikiem[6]. GHB wykazuje powinowactwo do dwóch receptorów - niedawno odkrytego receptora GHB i receptora GABA-B [7]. W organizmie GHB jest syntetyzowane z GABA.
γ-Butyrolakton (GBL) oraz 1,4-butanodiol (BDO) są prolekami GHB. GBL metabolizowane jest przez enzym o aktywności laktonazy obecny w osoczu krwi, a BDO przez dehydrogenazę alkoholową i dehydrogenazę aldehydową do kwasu 4-hydroksybutanowego. Obie te substancje są bardziej toksyczne dla organizmu niż samo GHB.
GHB bardzo szybko metabolizuje, najpierw do semialdehydu bursztynowego (kwasu 4-oksobutanowego), a następnie do kwasu bursztynowego (kwasu 1,4-butanodiowego), który wchodzi w cykl kwasu cytrynowego, gdzie zachodzi jego dalszy rozkład do CO2 i H2O.
Uzależnienie
Długotrwałe używanie GHB może powodować uzależnienie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Pierwsze może wystąpić po kilku dniach lub tygodniach zażywania kilku powtarzanych dawek dziennie. Symptomy odstawienne obejmują: bezsenność, zmęczenie, lęki, drgawki, skurcze mięśni, przyspieszony puls i pogorszenie nastroju. Efekty te mogą się utrzymywać do trzech tygodni po zaprzestaniu używania GHB. Regularne zażywanie tej substancji prowadzi do wytworzenia tolerancji fizjologicznej, która jest związana z większą produkcją enzymów metabolizujących GHB. Znaczne przedawkowanie GHB bywa śmiertelne.
Właściwości chemiczne
Czyste GHB jest białym ciałem stałym bez smaku i zapachu. Zwykle występuje w formie soli sodowej, co powoduje słony smak GHB. Otrzymywane jest zwykle z γ-butyrolaktonu poprzez dodanie roztworu wodorotlenku sodu.
Zobacz też
- 1,4-butanodiol (BDO)
- γ-butyrolakton (GBL)
- γ-walerolakton (GVL)
- ↑ Nazwa anionu γ-hydroksymaślan bywa stosowana alternatywnie do nazwy kwasu w omówieniach dotyczących działania biologicznego.
- ↑ a b LipidBank: 4-Hydroxybutyric acid. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).
- ↑ United States National Library of Medicine: ChemIDplus - gamma-Hydroxybutyrate. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).
- ↑ Saytzeff, Alexander. 4. Ueber die Reduction des Succinylchlorids. „Justus Liebigs Annalen der Chemie”. 171 (2), s. 258-290, 1874. DOI: 10.1002/jlac.18741710216.
- ↑ R. Volpi, P. Chiodera, P. Caffarra, A. Scaglioni i inni. Different control mechanisms of growth hormone (GH) secretion between gamma-amino- and gamma-hydroxy-butyric acid: neuroendocrine evidence in Parkinson's disease. „Psychoneuroendocrinology”. 22 (7), s. 531-538, 1997. DOI: 10.1016/S0306-4530(97)00055-3. PMID: 9373886.
- ↑ A. Waszkielewicz, J. Bojarski. Gamma-hydrobutyric acid (GHB) and its chemical modifications: a review of the GHBergic system. „Pol J Pharmacol”. 56 (1). s. 43-49. PMID: 15047976.
- ↑ M. Maitre, JP. Humbert, V. Kemmel, D. Aunis i inni. Mécanismes d’action d’un médicament détourné : le γ-hydroxybutyrate. „Med Sci (Paris)”. 21 (3), s. 284-289, 2005. DOI: 10.1051/medsci/2005213284. PMID: 15745703.
