Czarne
_(6).JPG?lang=pl)
_(2).JPG?lang=pl)
Czarne (dawniej Hamersztyn[1][2], niem. Hammerstein) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czarne.
Według danych GUS z 31 grudnia 2008 r. miasto miało 5987 mieszkańców[3].
Położenie
Miasto położone jest nad rzeką Czernicą, w północno-zachodniej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 170 km na południowy zachód od Gdańska.
Historia
Miasteczko powstało przy ważnym trakcie wiodącym z Człuchowa do Szczecinka. Starą, słowiańską nazwę wzięło od rzeki Czarnej, obecnie zwanej Czernicą.
Dokument lokacyjny i jednocześnie prawa miejskie Czarne otrzymało od Wielkiego Mistrza Krzyżackiego, Konrada von Jungingena w 1395 r. i odtąd pieczętowało się herbem, w którym mieścił się młot, gwiazda i księżyc. Nowe miasto nazwano Hammerstein. Tu, nad granicą z Księstwem Szczecińskim, Krzyżacy wybudowali zamek, którego załoga miała bronić ważnego szlaku łączącego Pomorze Zachodnie z Pomorzem Gdańskim.
Po zwycięstwie nad Krzyżakami Władysław Jagiełło nadał Czarne dożywotnio Bogusławowi VIII. Zmianę przyniosła wojna trzynastoletnia. W 1466 r. Krzyżacy musieli opuścić Czarne, które weszło w skład Prus Królewskich włączonych do Korony Polskiej. Utworzono tu starostwo, do którego należały wsie: Sokole, Damnica, Domisław, Nadziejewo. W 1627 r. miasto zostało zajęte przez wojska szwedzkie, które zniszczyły część budowli. Przeciw Szwedom ruszyły wojska dowodzone przez hetmana Koniecpolskiego i doszło do bitwy pod Czarnem. Walki o miasto trwały od 12 do 18 kwietnia, ostatecznie zakończyły się one klęską wojsk szwedzkich.
Kilka lat później większość mieszkańców Czarnego wyginęła od "morowego powietrza", a w 1653 r. całe miasto zniszczył pożar.
W czasie potopu szwedzkiego Czarne zdobył królewicz szwedzki Adolf Jan książę Pfalz-Zweibrücken. Po wojnie miasto zostało odbudowane, ale już w 1693 r. ponownie stanęło w płomieniach. Pożarom sprzyjała drewniana zabudowa i dlatego w przeciągu 100 lat miasto paliło się pięciokrotnie. Z roku 1755 pochodzi kościół parafialny bogato zdobiony z wieżą, kryty gontem.
W końcu XVIII w. Czarne zamieszkiwało 720 osób; w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 miasto zostało przyłączone do Prus. W okresie wojen napoleońskich Czarne zajęły oddziały polskie. W 1878 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Człuchowem i Szczecinkiem. W dziewięć lat później Niemcy urządzili w tym rejonie wielki poligon wojskowy.
W 1899 r. wybudowano okazały budynek, w którym obecnie mieści się Szkoła Podstawowa. Budynek ten po zakończeniu I wojny światowej został rozbudowany, dobudowano III piętro.
Na terenie poligonu wojskowego Niemcy wybudowali obóz dla jeńców wojennych, na miejscu masowej zbrodni hitlerowskiej znajduje się obecnie pomnik ku czci pomordowanych i zagłodzonych.
Czarne zdobyte zostało przez wojska II Frontu Białoruskiego. Podczas walk zniszczonych zostało około 40% budynków. Miejscowość została w 1945 r. włączona do Polski, zaś jego w większości niemieckojęzyczna ludność wysiedlona. Po wojnie miasto powoli dźwignęło się z ruin.
Na polskiej mapie wojskowej z 1936 r. przy oznaczeniu miasta podano polski egzonim Czarne[4].
W czasie II wojny światowej obóz jeniecki dla żołnierzy Armii Czerwonej. Obecnie na terenie dawnego obozu znajduje się więzienie, jedno z największych w kraju. Po wojnie stacjonowały tu wojska radzieckie, obecnie w mieście znajduje się jednostka wojskowa, a w pobliżu niej poligon.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. słupskiego.
Zabytki
Według rejestru zabytków NID[5] na listę zabytków wpisane są:
- kościół Wniebowzięcia NMP ryglowy z 1757 r. z XIV-wieczną chrzcielnicą, nr rej.: A-164 z 20.02.1959
- ruiny zamku krzyżackiego z XIV w., nr rej.: A-163 z 21.02.1959
- cmentarz jeniecki z I wojny światowej, nr rej.: A-369 z 10.09.1998.
Ponadto w Czarnem znajdują się:
- pomnik jeńców wojennych
- pomnik Jana Pawła II
- pomnik-czołg ku pamięci poległych walczących o Czarne.
Wspólnoty wyznaniowe
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Czarnem
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy wraz Salą Królestwa[6].
Miasta partnerskie
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Czarnego w 2014 roku [7].
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Czarne (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743.
- ↑ Hasło: Hamersztyn Encyklopedia PWN (dostęp: 5.07.2013)
- ↑ Czarne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 grudnia 2008 r.). , 2009. GUS, Departament Badań Statystycznych. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1734-6118. (pol.).
- ↑ Arkusz 43 Bydgoszcz. Mapa operacyjna 1:300 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 10 [dostęp 2016-12-26].
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
