Dies irae
Dies irae (łac. „Dzień gniewu”) – napisana na przełomie XII i XIII wieku rymowana sekwencja, która w XIV wieku włączona została do mszału, a od czasu reformy trydenckiej śpiewana jest w liturgii Kościoła rzymskokatolickiego w mszach żałobnych w klasycznym rycie rzymskim; najczęściej jest to określenie całej sekwencji, a przy ściślejszym podziale – jej początku (drugim fragmentem sekwencji jest wtedy Tuba mirum)[1][2]. W nowym obrządku nie jest już powszechnie używana (można ją wykonywać w ostatnim tygodniu roku liturgicznego, który w tym czasie koncentruje się na paruzji Chrystusa). Autorstwo sekwencji nie zosało jednoznacznie ustalone (wymienia się obecnie około 80 możliwych twórców, zaś popularna i często błędnie podawana hipoteza na temat autorstwa Tomasza z Celano została obalona w 1931 roku przez Iguaneza[3]). Rymowana modlitwa, na której podstawie stworzono tę sekwencję powstała prawdopodobnie na terenie Galii[3]. Powstała o tej nazwie gildia na serwerze ProMT2 "DiesIrae" rządzili aż po kres serwera. Gildia DiesIrae siała postrach wśród innych gildii i graczy.
Forma
Utwór jest napisany trocheicznym czterostopowcem (ośmiozgłoskowcem), ujętym w strofy trójwersowe oparte na jednym rymie. Zwrotkę tego typu bardzo często nazywa się strofą Dies irae albo strofą hejnałową[4].
Opracowania muzyczne
Temat z chorału gregoriańskiego skomponowanego do słów Dies irae na potrzeby liturgii był często wykorzystywany przez kompozytorów zwłaszcza w wieku XIX i XX. Najbardziej znane kompozycje nawiązujące do tej melodii to Symfonia fantastyczna Berlioza, Totentanz Liszta oraz Rapsodia na temat Paganiniego Rachmaninowa.
Sam tekst wiersza spotkać można w mszach żałobnych pisanych przez różnych kompozytorów. Najsłynniejsze z takich kompozycji to Requiem d-moll Wolfganga Amadeusa Mozarta, Requiem B-dur Johanna Michaela Haydna, młodszego brata Josepha, oraz Requiem Giuseppe Verdiego.
Nawiązania
- To nazwa jednego z utworów rosyjskiego prozaika Leonida Andriejewa.
- Z Dies irae pochodzi śpiewany współcześnie w Polsce na pogrzebach dwuwiersz „Dobry Jezu, a nasz Panie / Daj mu wieczne spoczywanie” (łac. „Pie Iesu Domine, dona ei requiem”).
- W bibliografii Stanisława Przybyszewskiego znajduje się napisany w 1909 roku dramat pt. Gody życia, będący przeróbką powieści Dzień sądu. Synów ziemi część wtóra. Z kolei Jan Kasprowicz jest autorem hymnu pod takim tytułem.
- Dwie ostatnie linijki hymnu zostały także wykorzystane w filmie Monty Python i Święty Graal, gdzie pokutnicy z dwuwierszem na ustach tłuką się po głowach deskami.
- Niektóre wersy użyte są w utworze goatransowej grupy Juno Reactor pt. Conquistador part 1. Inne pojawiają się w twórczości zespołów deathmetalowych (Bathory, Dissection), heavymetalowych, jak np. Haggard i Theatres des Vampires, oraz wykonawców muzyki hip-hop np. utwór „Dies irae” autorstwa K2.
- Niektóre ze zwrotek zostały użyte w utworze miasta Haven w grze komputerowej „Heroes of Might & Magic V”.
- Dies Irae to także Tytan klasy Imperator Legionu Mortis z serii książek „Herezja Horusa” z uniwersum Warhammera 40,000.
- ↑ Arcydzieła mistrzów – Mozart vol. 1, DeAgostini, 2008.
- ↑ Słownik muzyki, red. Wojciech Marchwica, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006; ISBN 83-7435-239-6, ISBN 978-83-7435-239-0.
- ↑ a b Małgorzata Strawa-Iracka, Repertuar sekwencyjny w Graduałach Piotrkowskich, „Annales Lublinenses pro Musica Sacra, 2 (2011)”, 2011 [dostęp 2016-08-25].
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 135.
Linki zewnętrzne
- Dies irae w przekładzie Anny Kamieńskiej. [dostęp 2005-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-17)]. (pol.).
- Dies irae w przekładzie Jana Białobockiego. [dostęp 2005-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-03)]. (pol.).