Gółka wonna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gółka wonna |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} (L.) L.C.M. Rich. De Orchid. Eur. 35 1817[1] | |
Gółka wonna (Gymnadenia odoratissima (L/) Rich.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie, sięgając aż po Skandynawię. W Polsce wyłącznie w Tatrach i jest tutaj dość częsta. Dawniej występowała również w Sudetach, ostatnio nie potwierdzono jej występowania tutaj[3], odnotowano natomiast jej stanowisko w Puszczy Rominckiej[4]. Roślina rzadka.
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, pojedyncza, o wysokości 20- 50 cm, słabo ulistniona. Jest cienka (grubość około 2 mm). Pod ziemią roślina posiada dwudzielne, dłoniasto rozcięte bulwy[5].
- Liście
- Wyrastające u podstawy pędu są równowąskie, z kilem i bezplamiste. Mają długość 8-16 cm i szerokość 0,2-0,7 cm. Liście wyrastające wyżej są znacznie mniejsze[5].
- Kwiaty
- Na szczycie łodygi, zebrane w luźny, walcowaty kwiatostan o długości 4-11 cm, zawierający 25-80 kwiatów. Barwa kwiatów od różowej do jasnoczerwonej, czasami (rzadko) zdarzają się kwiaty białe. Lancetowateprzysadki mają długość 5-11 mm, szerokość 1,7-2,5 mm i są mnie więcej tej samej długości, co zalążnia. Boczne, zewnętrzne listki okwiatu odstające, skośnie jajowate. Dwa listki wewnętrzne i listek środkowy są stulone na kształt hełmu. Warżka ma długość 3,8-5,5 mm, szerokość 3,4-4 mm, jest 3-łatkowa i nie posiada rysunku. Środkowa łatka warżki jest wyciągnięta, a boczne zaokrąglone. Walcowata ostroga ma rozmiar 3,7-5,5 × 0,5-0,7 mm i wytwarza nektar. Pollinarium posiada trzoneczek z oddzielnymi, nagimi uczepkami. Pyłkowiny są jasnożółte[5].
- Owoc
- Zawierająca liczne i bardzo drobne nasiona torebka o długości rozmiarach 4,5-6 x 3-4 mm[5].
 |
 |
 |
 |
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Bylina, geofit. Kwitnie od maja do sierpnia, ma kwiaty przyjemnie pachnące wanilią. Wytwarza nektar gromadzący się w ostrodze[3]. Zapylana jest przez niewielkie motyle dzienne, kraśnikowate oraz ćmy. Zapylenie krzyżowe z dużym odsetkiem wytworzonych nasion[5].
- Siedlisko
- W Europie rośnie na wapiennych skałach w ubogich górskich murawach, na torfowiskach niskich, łąkach trzęślicowych oraz w świetlistych lasach sosnowych. W górach Europy dochodzi do wysokości 2600 m n.p.m. W Tatrach występuje po piętro halne, najwyżej położone stanowiska ma na Ornaku. Rośnie na halach, w zaroślach i na skalistych zboczach. Preferuje stanowiska słoneczne, znosi przejściowe zacienienie[6].
- Fitosocjologia
- Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Erico-Pinetea[7].
- Zmienność
- Tworzy mieszańce z gółką długoostrogową, kukułką plamista i k. Traunsteinera[4].
Zagrożenia i ochrona
W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na swoich stanowiskach w Tatrach nie jest zagrożony[6].
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-08-04]. (ang.).
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Zarzycki: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
- ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.