Pryszczyca

Szablon:Choroba zakaźna infobox Pryszczyca (afoza, łac. Aphtae epizooticae) – ostra, bardzo zaraźliwa wirusowa choroba zwierząt racicowych hodowlanych i dzikich. Zwana także zarazą pyska i racic. Międzynarodowy skrót nazwy choroby FMD pochodzi od angielskiej nazwy choroby "Foot and mouth disease". Choroba podlegająca w Unii Europejskiej notyfikacji oraz zwalczana w Polsce i Unii z urzędu.

Choroba ta występuje na całym świecie. Obecnie uważana za najgroźniejszą chorobę zwierząt, jej wystąpienie paraliżuje handel światowy zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego. Choroba ta przyczynia się do ogromnych strat ekonomicznych w momencie wystąpienia. Na zakażenie tą chorobą wrażliwe są bydło, trzoda chlewna, owce, kozy, bawoły, renifery, wielbłądy, dziki oraz przeżuwacze dziko żyjące. W obrębie tego samego gatunku wrażliwość na zakażenie jest różna.

Etiologia

Czynnikiem etiologicznym pryszczycy jest wirus pryszczycy (Picornavirus aphtae) z rodziny Picornaviridae rodzaj Aphtovirus. Znane są następujące serotypy wirusa: O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3, Asia1. W ich obrębie zidentyfikowano ponad 60 podtypów. Przebycie choroby wywołanej jednym typem wirusa lub uodpornienie się na jeden typ wirusa nie zabezpiecza przed możliwością zakażenia się innymi serotypami. Serotyp O jest odpowiedzialny za wystąpienie ogniska pryszczycy w Wielkiej Brytanii w lutym 2001 r. Podczas tej epidemii poddano ubojowi z konieczności około 4 milionów zwierząt, z czego 3 940 000 sztuk bydła. Straty gospodarcze wyniosły 13,9 miliarda dolarów.

Źródła zakażenia i patogeneza

Pryszczyca należy do najbardziej zakaźnych chorób zwierząt. Szerzy się przez kontakt pośredni i bezpośredni (drogą kropelkowa), za pośrednictwem ludzi, zwierząt i roślin, artykułów spożywczych, samochodów, nawierzchni dróg, targowisk, wszelkich przedmiotów, a także z wiatrem (60 km na lądzie i nawet 300 km nad morzem). Droga aerogenna jest jednak głównym sposobem transmisji wirusa. Wirus wydalany jest ze śliną, mlekiem, kałem już w okresie wylęgania choroby po kilku godzinach od zakażenia. Świnie są bardziej odporne od bydła na pryszczycę i może się zdarzyć ze choruje bydło a świnie nie. Chore świnie wydalają wraz z powietrzem wydychanym 1000 krotnie więcej wirusa niż krowy i produkują w ciągu dnia $10^{8}$ cząstek wirusa. Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez układ pokarmowy lub układ oddechowy. Możliwe jest także zakażenie poprzez spojówki lub skórę w miejscach słabo owłosionych. Po wniknięciu do organizmu wirus namnaża się i tworzy od jednego do kilku pęcherzy pierwotnych. Znikają one bardzo szybko. Następnie wirus trafia do krwi. Następuje powtórne namnożenie się wirusa. Po namnożeniu zarazek znika z krwi i umiejscawia się w miejscach predylekcyjnych w których tworzy pęcherze wtórne.

Objawy

Okres inkubacji 2 do 7 dni, czasami może wynieść 10 dni. Pierwszym objawem jest gorączka, która jest dużo wyraźniej zaznaczona u zwierząt młodych. W obrazie krwi początkowo występuje leukocytoza, później leukopenia.
Owce – pierwsze objawy mogą wystąpić już po 24 godzinach.

Rozróżnia się dwie postacie choroby: postać łagodną i postać złośliwą.

Postać łagodna

Bydło domowe

Pierwszym objawem choroby u bydła domowego jest ślinienie podczas przyjmowania pokarmu oraz tzw. "mlaskanie" związane z otwieraniem i zamykaniem pysk. Następuje podwyższenie temperatury ciała, występują dreszcze, w końcu dochodzi do utraty apetytu i niechęci do jedzenia. Uwidacznia się obrzęk i zaczerwienienie się błony śluzowej pyska. W następstwie tych zmian pojawiają się pęcherze m.in. na skórze szpary międzyracicznej oraz na wymieniu.

Świnie

Wrażliwość świń na pryszczycę jest dużo mniejsza niż bydła w związku z czym nawet gdy choruje bydło świnie mogą nie chorować. Często przebieg pryszczycy u tych zwierząt jest bezobjawowy. Okres wylęgania choroby u świń wynosi od kilkunastu godzin do 5 dni. Pierwszym objawem jest podniesienie się temperatury ciała do 40-41 °C, osłabienie, wychudzenie. Objawy u świń występują w postaci pęcherzy błonie jamy ustnej, na języku, ryju, na skórze międzyracicznej na koronie i piętkach racic co powoduje u nich kulawiznę i powolne lub szybkie zejście puszek rogowych. Pęcherze mogą osiągać średnicę 3 cm i są wypełnione mętnym płynem czasami z krwawym podbiegnięciem. Zakażone pryszczycą lochy prośne mogą ronić. U prosiąt choroba przebiega w formie ostrej z wysoką śmiertelnością.

Owce

Choroba ma przebieg dużo łagodniejszy niż u bydła. Pierwszym objawem jest podniesienie się temperatury ciała 40-41 °C, która może się utrzymywać nawet do 3 dni. Pęcherze pryszczycowe są dużo mniejsze niż u innych zwierząt. Występują na błonie śluzowej jamy ustnej oraz na kończynach.

Kozy

Objawy podobne jak u bydła z tą różnicą, że przebiegają w łagodniejszej formie. W przypadku kóz może nastąpić zanik mleczności. W cięższych przypadkach w okresie ciąży mogą następować poronienia.

Postać złośliwa

Złośliwa postać występuje dopiero w późniejszym okresie choroby. Występuje u zwierząt które zdrowieją, nie występuje u nich gorączka i zaczynają przyjmować pokarm. Zwierzęta te stają się osowiałe, przestają zwracać uwagę na otoczenie. Dodatkowo chwieją się, dyszą, zgrzytają zębami. Następnie padają na ziemię i wkrótce zdychają.

Zmiany anatomopatologiczne

Zmiany anatomopatologiczne w głównej mierze dotyczą miejsc predylekcyjnych w których stwierdza się pęcherze pryszczycowe.

Pęknięty pęcherz pryszczycowy – nadżerka

Pęcherze po pęknięciu pozostawiają nadżerkę, która może przekształcić się w owrzodzenie. Zmiany takie występują na skórze, na błonach śluzowych jamy ustnej oraz w krtani, oskrzelach, przełyku, żołądku, jelitach. U przeżuwaczy zmiany takie występują głównie w żwaczu. W worku osierdziowym stwierdza się zwiększoną ilość płynu. Przy powikłaniach bakteryjnych w różnych częściach ciała występują ogniska ropne.

Rozpoznawanie

W okresie powstawania pęcherzy pryszczyca jest łatwa do rozpoznania. Choroba jest trudna do rozpoznania klinicznego w początkowym i końcowym stadium. Podejrzenie pryszczycy potwierdza się badaniami laboratoryjnymi. Wykonuje się test ELISA, badania reakcji polimeryzacji łańcuchowej, testowe zakażenia doświadczalne.

Rozpoznanie różnicowe

Należy uwzględnić różne procesy chorobowe w obrębie jamy ustnej przypominające pryszczycę:

• Owce – należy wykluczyć: chorobę niebieskiego języka, niesztowicę, nekrobacylozę, ospę.
• Świnie – należy wykluczyć: chorobę pęcherzykową, pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej.

Leczenie

Leczenie pryszczycy jest prawnie zabronione.

Zapobieganie i zwalczanie

Pryszczyca jest chorobą zwalczaną z urzędu. W wypadku stwierdzenia choroby zarażone stado oraz wszystkie wrażliwe na pryszczycę zwierzęta znajdujące się w ognisku choroby poddaje się ubojowi z konieczności.

Dawniej stosowano aftyzację

Pryszczyca jest chorobą zwalczaną z urzędu w skali światowej. Obecnie stosuje się dwie metody postępowania przy walce z tą chorobą: pierwsza to eliminacja chorych i podejrzanych zwierząt, druga polega na szczepieniu i eliminacji zaszczepionych zwierząt które zachorowały. Czasami stosuje się kombinację obu metod. Metoda radykalna została zastosowana podczas epidemii z 2001 roku która wystąpiła w Wielkiej Brytanii. Zastosowanie tej metody spowodowało powstanie olbrzymich kosztów w wyniku strat oraz wywołało protesty przeciw wybijaniu zwierząt, natomiast metoda zastosowana w Holandii miała wielu zwolenników. W związku z powyższym coraz częściej dyskutuje się o weryfikacji strategii zwalczania pryszczycy.

Występowanie u ludzi

Inne określone zakażenia wirusowe charakteryzujące się uszkodzeniem skóry i błon śluzowych

{{{nazwa naukowa}}}
Synonimy	{{{synonimy}}}
Specjalizacja	{{{specjalizacja}}}
Objawy	{{{objawy}}}
Powikłania	{{{powikłania}}}
Początek	{{{początek}}}
Czas trwania	{{{czas trwania}}}
Typy	{{{typy}}}
Przyczyny	{{{przyczyny}}}
Czynniki ryzyka	{{{czynniki ryzyka}}}
Rozpoznanie	{{{rozpoznanie}}}
Różnicowanie	{{{różnicowanie}}}
Zapobieganie	{{{zapobieganie}}}
Leczenie	{{{leczenie}}}
Leki	{{{leki}}}
Rokowanie	{{{rokowanie}}}
Zapadalność	{{{zapadalność}}}
Śmiertelność	{{{śmiertelność}}}
Klasyfikacje
ICD-11	{{{ICD11}}} {{{ICD11 nazwa}}}
ICD-10	B08.8
DSM-5	{{{DSM-5}}} {{{DSM-5 nazwa}}}
DSM-IV	{{{DSM-IV}}} {{{DSM-IV nazwa}}}

{{Choroba infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | zapadalność = | commons = | ICD11 nazwa = | DSM-5 = | DSM-5 nazwa = | typy = | specjalizacja = | czas trwania = | leki = | synonimy = | powikłania = | DSM-IV = | śmiertelność = | DSM-IV nazwa = | czynniki ryzyka = | leczenie = | zapobieganie = | objawy = | rozpoznanie = | początek = | nazwa naukowa = | ICD11 = | opis grafiki = | różnicowanie = | alt grafiki = | przyczyny = | rokowanie = Nieznane pola: "DSM nazwa łacińska", "MeshYear", "DSM", "nazwa łacińska", "DSM nazwa" oraz "podpis grafiki".

Jako choroba odzwierzęca jest spotykana rzadko a samo zarażenie się jest trudne. Do chwili obecnej opisano kilkaset przypadków pryszczycy u ludzi, ale na podstawie objawów klinicznych i wyników badań laboratoryjnych udowodniono niewiele ponad 40 zachorowań. Przyczyną zachorowań jest bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem (np. lekarz weterynarii) lub najczęściej poprzez spożywanie surowego mleka. Choroba nie powoduje powikłań ani zgonu. Najczęściej występują następujące objawy: gorączka, bóle głowy i kręgosłupa, zaczerwienienie błony śluzowej jamy ustnej, wymioty, pęcherze na wargach, języku, policzkach. Mogą wystąpić także pęcherze na skórze rąk. Przebieg choroby jest łagodny i kończy się wyzdrowieniem w ciągu 8 do 14 dni.

Obecnie najlepiej opisany przypadek pryszczycy u człowieka miał miejsce w Wielkiej Brytanii w roku 1966 w czasie panującej wówczas epizootii. U mieszkańca zapowietrzonej farmy w hrabstwie Northumberland wystąpiły typowe dla pryszczycy objawy kliniczne. Manifestowały się one pęcherzami w jamie ustnej oraz na dłoniach. Pęcherze występowały również pomiędzy palcami u nóg. Pobrane próbki nabłonka z pęcherzy i przesłano do Instytutu Chorób Zwierząt w Pirbright gdzie zdiagnozowano wirus pryszczycy serotyp O, o identycznych właściwościach antygenowych jak wyizolowany od chorego zwierzęcia.

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

• Zenon Wachnik: Zarys chorób zakaźnych zwierząt. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-0103509-9. Brak numerów stron w książce
• Cąkała Stanisław i inni, Choroby owiec Państwowe wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981, Warszawa
• H. Janowski i inni: Choroby bydła. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983. ISBN 83-09-00650-0. Brak numerów stron w książce
• Joachim Beer: Choroby zakaźne zwierząt domowych. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1980. ISBN 83-09-00012-X. Brak numerów stron w książce
• Peter G. G. Jackson, Peter D. Cockcroft: Choroby świń. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2009. ISBN 978-83-7609-089-4. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Winiarczyk i inni: Choroby zakaźne zwierząt domowych z elementami zoonoz. Lublin: Wydawnictwo Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, 2002. ISBN 83-7259-055-9. Brak numerów stron w książce

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.