Zgłobice
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
 Zgłobice - dwór Marszałkowiczów | |
| Państwo | małopolskie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
265 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2017) |
2907[1] |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 14 |
| Kod pocztowy |
33-113[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KTA |
| SIMC |
0833473 |
Położenie na mapie brak  Brak mapy: małopolskie | |
Położenie na mapie świata  | |
| 49°58′59,8800″N 20°55′00,1200″E/49,983300 20,916700 | |
Zgłobice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. Znajduje się na prawym brzegu Dunajca, na Wysoczyźnie Zgłobickiej, przy drodze z Tarnowa do Wojnicza. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 246 m n.p.m. Z Tarnowem łączy wieś komunikacja miejska linii autobusowych: 222, 224, 229 , 239.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Podczas poszukiwań naftowych w otworach wiertniczych znaleziono sole kamienne na głębokości poniżej 1000 m[3].
_p045_-_MOST_W_ZG%C5%81OBICACH.jpg?lang=pl)
Części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0833480 | Brzezinki | część wsi |
| 0833496 | Jałowce | część wsi |
| 0833504 | Nad Dunajcem | część wsi |
| 0833510 | Pod Dunajcem | część wsi |
| 0833527 | Urwiska | część wsi |
| 0833533 | Zimna Woda | część wsi |
Toponimia
Najstarsze znane wzmianki dotyczące Zgłobic sięgają 1386 roku, wymieniają one pierwszego znanego właściciela wsi „Slobicze” Jana ze Zgłobic[6][7]. Wieś należała do diecezji krakowskiej, parafii w Zbylitowskiej Górze. Mapa okolic z 1855 r. jedno ze wzgórz pomiędzy zabudowaniami wsi a Dunajcem określa mianem: Zgłobie[6]. W języku staropolskim słowo zgłoba znaczyło tyle co zawała, przeszkoda[8]. Wiązało się to zapewne z rzeką Dunajec i ostrymi wzniesieniami, które stanowiły znaczną przeszkodę na trakcie krakowskim. Obecne nazewnictwo przysiółków Jałowce i Brzezinki świadczy o dawnym drzewostanie porastającym wieś. Wpływ na miejscowe toponimy miało też rolnictwo, stąd Pasternik, Łąki. Z kolei rzeka Dunajec podmywając skarpę, przyczyniła się do nazwania położonego obok przysiółka mianem Urwiska.
Historia wsi
Na wzgórzu zawieszonym nad Dunajcem istniało grodzisko z epoki brązu i wczesnego średniowiecza. Zostało ono wpisanego do rejestru zabytków decyzją nr 1247 z dnia 21 grudnia 1970 (nr katalogowy AZP 34/104-65). Przez lata rzeka podmywała wzniesienie tak, że w chwili obecnej istnieje jedynie część dawnego wzgórza, nad samym Dunajcem[6]. Na tzw. mapie Miega z XVIII w. widać wyraźnie zarys całego grodziska, wielkością niewiele ustępującego pobliskim zamkom na Górze św. Marcina czy Trzewlin[9].
Wpływ na rozwój osadnictwa w tym miejscu miał zapewne Dunajec i przeprawa promowa na trakcie krakowskim z Sierakowic do Zgłobic, o czym świadczą wzmianki już od 1409 r.[potrzebny przypis]. Do traktu krakowskiego i przewozu na Dunajcu dołączała droga ze Szczepanowic, co również kilkakrotnie potwierdzają źródła. Prowadzona w kilku etapach regulacja Dunajca w celu ochrony przed powodziami podniosła jego żeglowność tak, że do Zgłobic mogą docierać barki o wyporności do 200 ton.
Pierwsze wzmianki o rodzie „de Slobicze” pochodzą z roku 1399, a wymienianymi osobami są: Tomek, Marcisz, Staszek i Milczko de Sglobicz. W pierwszej połowie XV wieku wymieniany jest Mikołaj de Zglobicz herbu Nowina. Tym samym herbem pieczętowali się Grzegorz, Dziersław i Piotr. Zgłobice w XV w. przekształciły się w wieś szlachecką, a o ich znaczeniu świadczy fakt zabiegania o te tereny. W XVI w. majątek do tej pory jednej rodziny uległ rozdrobnieniu tak, że w 1536 r. było aż 13 dziedziców[6][7]. Poszczególne części (role) miały kilku, a nawet kilkunastu właścicieli m.in.: dziedziców Zbylitowskiej Góry, Mikołajowskich, później również Tarnowskich, Ostrogskich, Zamojskich. W 1504 r. folwarki dziedziczyli: Górski, Piotr Jakuszowski, Stanisław Białucha, Stanisław Dzietżek, Bernard i Stanisław Łysiacy, Piotr Mirosz, Mikołaj Białucha, Jan Bączałka. W księdze poborów z 1581 r. zapisano nazwiska dziedziców. Byli to: „Saraczki, Lissakowski, Dziechnik, Bączalski, Miroschowski i Paluski mają 1 ½ łanu, które sami uprawiają”[6]. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła regulacja koryta Dunajca, w wyniku której przewóz, most i przystań usytuowano koło tzw. skały w Zgłobicach[10]. Około połowy XIX w. Zgłobice były również własnością Bukowskich[6]. W 1827 głównym właścicielem wsi był Mateusz Bukowski[11].
W XIX w. część wsi należała do hrabiny Aleksandry Lanckrońskiej i prawdopodobnie to ona w miejscu drewnianego wybudowała istniejący murowany dwór[7]. Przebudowali go nieco później Turnauowie. W 1895 r. posiadłość większą, należącą do hrabiny Miroszowskiej podzielono pomiędzy trzech nowych właścicieli: Zofii Jordanowej tzw. „Brzezinki” (132 morgi), Macieja Orszuli tzw. „Orszulówka” (7 morgów) i Jozuego Maschlera (252 morgi). W 1896 r. właścicielem Zgłobic był hrabia Jan Zborowski, który poślubił 7 października 1896 r. Helenę z Męcińskich herbu Poraj, powieściopisarkę.
10 listopada 1914 roku Austriacy wycofując się z Tarnowa przed nacierającą ze wschodu 3 armią rosyjską spalili drewniany most na Dunajcu. 16 listopada 1914 zbudowano tymczasową przeprawę przez Dunajec[12].
W lipcu 1934 r. wezbrane wody Dunajca uszkodziły most w Zgłobicach[13][14].
Po rodzinie Zborowskich właścicielem posiadłości do roku 1945 był Adam Marszałkowicz. W posiadaniu Marszałkowiczów dwór wraz z 138 hektarami pól uprawnych, łąk, lasów i nieużytków pozostawał do roku 1950 lub 1951, kiedy to wraz ze wszystkimi nieruchomościami stał się własnością Skarbu Państwa. Po reformie rolnej dokonano podziału ziemi pomiędzy mieszkańców wsi. W 2007 r. część majątku wróciła do spadkobierców rodziny Marszałkowiczów. W 2010 r. dwór z parkiem nabył od nich Tadeusz Rzońca, zaś o pozostałe tereny toczą się spory prawne z gminą Tarnów, gdyż zarówno szkoła podstawowa jak i ośrodek zdrowia wybudowane w okresie PRL-u, znajdują się na gruntach zwróconych pierwotnym właścicielom.
W 1961 r. otwarto siedzibę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Zgłobicach. Została założona już w 1948 r., ale przez 13 lat bez własnego, stałego lokalu. Obecnie biblioteka gromadzi ponad 20 tysięczny księgozbiór. We wsi zlokalizowana jest placówka poczty oraz ośrodek zdrowia. W Zgłobicach działa założona w 1929 r. Ochotnicza straż pożarna. Wieś posiada infrastrukturę zarówno wodociągową, kanalizacyjną jak i gazową. Dla lepszej orientacji w terenie w roku 1990 nadano nazwy wszystkim ulicom. Bliskie sąsiedztwo z Tarnowem sprawia, że z roku na rok przybywa mieszkańców.
Zespół dworsko-parkowy w Zgłobicach
Na planie katastralnym z 1848 r. zaznaczono zespół dworsko-parkowy pochodzący z pierwszej połowy XIX w.[15] W drugiej połowie XIX w. na miejscu drewnianego wzniesiono murowany dwór i zasadzono nowe drzewa (aleję kasztanową). Wprowadzono też niewielkie zmiany w rozplanowaniu parku. Klasycyzujący dwór, otoczony parkiem z aleją dojazdową znajduje się w pewnym oddaleniu od traktu krakowskiego po jego południowej stronie[15]. Usytuowany został na wyniosłym ponad otoczenie terenie, z elewacją południową zwróconą na godzinę jedenastą. Murowany, parterowy, w części podpiwniczony dwór jest otoczony parkiem o powierzchni 4 ha oraz dwoma oficynami (m.in. tzw. dom ogrodnika)[6]. W 1895 r. posiadłość tę należącą do hrabiny Miroszowej podzielono[15]. W 1886 r. właścicielem był hrabia Jan Zborowski. Po rodzie Zborowskich majątek przeszedł w ręce rodziny Turnau[15]. W trakcie I wojny światowej dwór w wyniku bombardowania stracił dach[15]. W 1922 r. Zofia Turnau otrzymała Zgłobice od swojego ojca Jerzego Turnaua. W 1924 r. Zofia Turnau wyszła za mąż za Adama Marszałkowicza, z którym zarządzała majątkiem aż do czasu reformy rolnej w 1945 r., kiedy to dobra przeszły w ręce skarbu państwa mimo, że nie przekraczały wymaganej powierzchni tj. 50 ha[15]. W czasie wojny w budynku obok dworu została uruchomiona produkcja granatów ręcznych tzw. „Sidolówek” na użytek Armii Krajowej. Prowadził ją Jan Dębski, działacz Stronnictwa Ludowego „Piast”, poseł i wicemarszałek Sejmu RP, ukrywający się przed okupantem w Zgłobicach[15]. Po wojnie mieściła się tu szkoła podstawowa, później Ośrodek Doradztwa Rolniczego i biblioteka[15]. W 1974 r. zespół dworski wpisano do rejestru zabytków[6]. Ostateczną decyzję o zwrocie majątku prawowitym właścicielom Ministerstwo Rolnictwa podjęło w 2007 r.[15]. W 2010 r. zdewastowany dwór wraz z parkiem nabył lokalny przedsiębiorca z branży hotelarskiej, Tadeusz Rzońca[16]. Generalny remont budynku ukończono w 2014 r., otwarto w nim restaurację i butikowy hotel noszący nazwę Dwór Prezydencki[15]. W 2015 r. alei dojazdowej do dworu nadano nazwę ul.Dworska[17], aby ułatwić dojazd przyjezdnym klientom.
Związani ze Zgłobicami
- Helena Zborowska z d.Męcińska (1876-1943) - pseudonim literacki Blanka Halicka, w początkowych latach małżeństwa mieszkanka zgłobickiego dworu, autorka kilkunastu powieści i nowel traktujących m.in. o okresie powstania styczniowego, tłumaczka literatury francuskiej, inicjatorka zbiórki funduszy na odbudowę kościoła i szkoły w Adampolu[18][19][20].
- Jan Dębski (1889-1976) - polski polityk, wicemarszałek Sejmu I i II kadencji, w czasie okupacji ukrywał się w Zgłobicach[15].
- Adam Marszałkowicz (1896-1964) mieszkaniec Zgłobic, komisarz rządowy Tarnowa, następnie prezydent Tarnowa do roku 1934.
- Stanisław Szelowski ps. Wendlicz (1895-1957) - urodzony w Zgłobicach, podoficer w Legionach Polskich[21][22], wójt Gminy Legionowo, burmistrz miasta Rembertów[22].
- Jerzy Adam Marszałkowicz (ur. 19 stycznia 1931 w Zgłobicach) – polski duchowny katolicki, założyciel Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta.
- Jakub Ochnio (ur.1990) mieszkający w Zgłobicach fotoreporter i ratownik[23].
Przypisy
- ↑ Stan ludności Gminy Tarnów na dzień: 31 grudnia 2018r.. [dostęp 2016-01-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Jan Kuśmierek, Deformacje grawitacyjne, nasunięcia wsteczne a budowa wgłębna i perspektywy naftowe przedpola jednostki dukielskiej w Bieszczadach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979, ISBN 978-83-04-00297-5 [dostęp 2018-09-23] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 18.11.2015].
- ↑ a b c d e f g h Urząd Gminy Tarnów: GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW 2013-2016. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ a b c Tarnowska.tv Film z serii Poznaj Swoje. Odcinek: Zgłobice. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Zgłoba. W: M. Arcta Słownik Staropolski. Warszawa: M. Arcta, ok. 1920.
- ↑ Andrzej Janeczek, mapa Galicji 1779-1783 [online], www.iaepan.edu.pl [dostęp 2016-08-24].
- ↑ J. Okoński, J. Chumiński. O „wędrówkach” Dunajca. „„Zeszyty Wojnickie” nr 6”, s. s. 17-21, Wojnicz 1997.
- ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
- ↑ Jerzy Chumiński, Śladami I wojny światowej, cmentarze wojenne w Wojniczu i okolicy, „Zeszyty Wojnickie” (nr 1 (141)), ISSN 1232-4310.
- ↑ Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji: Uszkodzony most drewniany na Dunajcu pod Zgłobicami. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Publiczna Szkoła Podstawowa w Zgłobicach: Krótka historia wsi Zgłobice i szkoły w Zgłobicach. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k Historia dworu w Zgłobicach. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Marcin Łącki: Tygodnik Miasto i Ludzie. [w:] Dwór prezydencki odzyskał blask [on-line]. Sierpień 04, 2014. [dostęp 2016-01-13].
- ↑ Uchwała w sprawie nadania nazwy ulicy o nr 245/1. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Radio Kraków: Audycja: Pejzaże regionalne. [w:] Prezentacja sylwetki hrabiny Heleny Zborowskiej [on-line]. 02.08.2015. [dostęp 2016-01-12].
- ↑ Publiczne Gimnazjum im. Rodzin Męcińskich i Zborowskich w Łęgu Tarnowskim: O szkole. Nasz Patron.. [dostęp 2016-01-12].
- ↑ Dzieje Łęgu i pałacu. „Kwartalnik Informacyjny Ziemi Radłowksiej - Radło”, s. 30. Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Radłowie. ISSN – 8339 1897 – 8339.
- ↑ Wykaz Legionistów Polskich 1914-1918 zawiera naukowo zweryfikowane informacje o Legionistach Polskich. [dostęp 2015-12-28].
- ↑ a b Muzeum Legionowo: Tropem wójta Szelowskiego. [dostęp 2015-12-28].
- ↑ Ryzykował własnym życiem, by ratować ludzi uwięzionych w ruinach budynków, „plus.gazetakrakowska.pl”, 1 lipca 2017 [dostęp 2018-03-18] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Serwis internetowy Zgłobice
- Historia Zgłobic i Dworu w Zgłobicach
- Tarnowska.tv Film z serii Poznaj Swoje. Odcinek: Zgłobice
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
