Arbitraż międzynarodowy

Arbitraż międzynarodowy polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony. Arbitraż może mieć charakter fakultatywny, kiedy obie strony konfliktu wyrażają zgodę na oddanie sporu pod arbitraż gdy ten już zaistniał lub obowiązkowy (obligatoryjny) gdy strony w uprzednio zawartej umowie (tzw. klauzuli arbitrażowej) zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór będzie oddany pod arbitraż. Arbitraż fakultatywny może mieć dwie formy: niezorganizowany czyli ad hoc, gdy strony wybierają arbitrów lub zorganizowany gdy istniej stały sąd rozjemczy . W praktyce istnieją dwa sposoby wyznaczania składu sądów arbitrażowych. Pierwszy z nich to tradycyjny sposób zwany „europejskim” zwany także klasycznym. Polega on na tym, że spór rozstrzyga szef wybranego państwa trzeciego (np. król, prezydent, papierz) . Zaleta tej formy jest fakt, że osoba rozstrzygająca jest niezależna, nie ma żadnych motywów aby być stronniczym i posiada duży autorytet w środowisku międzynarodowych. Wada natomiast może być brak fachowości i kompetencji. Drugi system, tzw. „amerykański” polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej (joint commission) . Taka komisja składa się z trzech lub pięciu członków, z czego jeden lub dwóch członków wydelegowanych jest z państw uczestniczących w sporze i jednego superarbitra wybranego za obopólną zgodą obu tych państw. Niewątpliwą zaleta tego systemu jest fachowość komisji oraz fakt iż umożliwia się stronom konfliktu udział w przygotowaniu orzeczenia. Bywa jednak, iż przedstawiciele z państw uwikłanych w konflikt stają się bardziej adwokatami swoich krajów niż arbitrami. Częściej stosowany w użyciu jest system amerykański. Od wyroku takiego sądu nie ma odwołania. Wyjątkiem jest sytuacja kiedy strony sporu wcześniej umówią się, że jest inaczej. Jednak przy odwołaniu się od ogłoszonego orzeczenia ten sam sąd arbitrażowy rozpatruje apelację. Postępowanie arbitrażowe składa się z dwóch części, pisemnej i ustnej. Strony składają najpierw wyjaśnienia na poparcie swojej sprawy, następuje narada, najczęściej tajna. Decyzje zapadają większością głosów, a ogłoszony wyrok być odpowiednio uzasadniony i umotywowany. Obecnie arbitraż międzynarodowy jest rzadkim środkiem rozstrzygania sporów, gdyż jako forma jest często krytykowany za swoje niedostosowanie zasad do zmieniających się sytuacji i potrzeb na świecie.