Garwolin
51°53′49″N 21°36′54″E/51,896944 21,615000
| miasto i gmina | |||||
 Urząd Miasta w Garwolinie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1423 | ||||
| Burmistrz |
Marzena Bogusława Świeczak | ||||
| Powierzchnia |
22,08 km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
25 | ||||
| Kod pocztowy |
08-400 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WG | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego  | |||||
| 51°53′49″N 21°36′54″E/51,896944 21,615000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1403011 | ||||
| SIMC |
0975285 | ||||
Urząd miejski ul. Staszica 1508-400 Garwolin | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Garwolin – miasto w województwie mazowieckim, siedziba władz gminy miejskiej Garwolin, gminy wiejskiej Garwolin i powiatu garwolińskiego[2].
Miasto położone jest nad rzeką Wilgą, przy skrzyżowaniu dróg S17 z 76.
Garwolin uzyskał lokację miejską przed 1423 rokiem[3]. Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego[4], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[5].
Położenie
Miasto we wschodniej Polsce, usytuowane w południowo-wschodniej części Równiny Garwolińskiej, położone 60 km od Warszawy. W latach 1975–1998 należało do województwa siedleckiego.
Etymologia
Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowej Garwoł[6]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.
Historia
Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.
Prawa miejskie miasto uzyskało 27 lipca 1423[7]. Od 1539 stolica powiatu w ziemi czerskiej, znaczny ośrodek rzemiosła i handlu. W 1565 liczył 260 domów, 69 ogrodów i 230 rzemieślników, w tym: 24 szewców, 12 krawców, 9 kuśnierzy, 22 kowali, 7 czapników, 3 tesarzów, 3 bednarzy, 6 krawców, 3 barwierzy, 6 cieśli, 3 kołodziejów i 63 piwowarów. Garwolin w owym czasie słynął z warzenia przedniego piwa[8]. W czasie potopu szwedzkiego straty w ludności przekroczyły 90%, w mieście pozostało 50 domów[7]. W 1795 po trzecim rozbiorze miasto znalazło się w zaborze austriackim, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim na terenie Królestwa Kongresowego. Do rozwoju miasta przyczyniły się budowy: traktu lubelskiego w 1835 i kolei nadwiślańskiej Warszawa – Lublin – 1877.
22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie[7]. W latach 1892-1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)[9] pułk dragonów[10] carskiej armii.
W 1905 odbywały się strajki rolne i demonstracje[11]. W czasie I wojny światowej działała placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich, działała rada delegatów robotniczych.
Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930–1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem bolszewickim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela[12].
17-18 sierpnia 1920 podczas Bitwy Warszawskiej w Garwolinie stacjonował sztab Józefa Piłsudskiego dowodząc kontruderzeniem znad Wieprza[7].
15 kwietnia 1934 obszar miasto zwiększono kosztem gminy wiejskiej Górzno, z której przyłączono: wieś Czyszków, kolonię Czyszków Trzeciaki, kolonię Czyszków-Pustka, część kolonii Lucin, część wsi Natalja, gromadę Zawady-Stare, a także kosztem gminy wiejskiej Wola Rębkowska, z której przyłączono gromadę Leszczyny[13].
W latach 1921 – 1939 w tutejszych koszarach kawaleryjskich stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I[14]. W latach 1925-1926 w Garwolinie i okolicach duży wpływ na społeczeństwo miała radykalna Niezależna Partia Chłopska[11].
We wrześniu 1939 Niemcy zniszczyli centralną część zabudowy, miały miejsce liczne aresztowania i deportacje do obozów zagłady i koncentracyjnych. Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Karla Freudenthala Gestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100[15]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej.
W końcu lipca 1944 r. Garwolin był najsilniejszym punktem oporu Niemców na rzece Wildze. W dniu 27 lipca 1944 r. miasto zostało zajęte przez jednostki 8 korpusu 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. K. Rokossowskiego[16]. 28 lipca 1944 do miasta dotarły jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A.Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły[17]. W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostały zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim[18].
Podczas II wojny światowej Garwolin uległ zniszczeniu niemal w 70%.
10 marca 1946 na szosie Warszawa – Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AK Mariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy radzieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego.
W czasach Polski Ludowej miasto zostało odbudowane, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, uregulowano i zagospodarowano brzegi Wilgi. Powstała rzeźnia, duże zakłady mleczarskie, w 1969 rozpoczął pracę Zakład Doświadczalny Instytutu Maszyn Matematycznych, w 1973 baza Przedsiębiorstwa Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych, w 1975 uruchomiono produkcję w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora”. Dawne koszary w Gracjanowie przebudowano na zespół sanatoryjny neuropsychiatrii dziecięcej[11].
 Panorama Garwolina
|
Zabytki
Według rejestru zabytków NID[19] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
- park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
- zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
- dwór
- rządcówka
- spichlerz
- park
- stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
- dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974
- parterowa organistówka o konstrukcji zrębowej, oszalowana, pięcioosiowa, zbudowana na planie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz, z początku XIX w.
- klasycystyczna kaplica cmentarna z 1839.
- drewniane domy pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku, o konstrukcji zrębowej, dwutraktowym układzie wnętrz i dwuspadowych dachach.
- XIX/XX w. zespół dawnych koszar kawaleryjskich rosyjskiego 13 pułku dragonów[10] 1892-1914; gdzie w latach 1921-1939 stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, stajnie, budynki koszarowe, dawna cerkiew garnizonowa przy Al. Legionów.
Honorowy obywatel miasta
- Marian Jaworski (1905-2001), nauczyciel, działacz TON, żołnierz AK[20]
- biskup Jan Mazur[21]
- ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk[22]
- Józef Zając[23]
Zasłużony dla Garwolina
- Jan Piesiewicz[24]
- Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz[25]
- Stanisław Buszta[26]
- 14 harcerzy – członków konspiracyjnego ZHP-Roju „Orłów” Szarych Szeregów[27]
- Józef Siarkiewicz[28]
- Wanda Bekierska[29]
- Bogumiła Szeląg[30]
- Zbigniew Gnat-Wieteska[31]
- Eugenia Michalik[32]
- Magdalena Płatek[33]
- Piotr Ekiert[34]
- Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak[35]
- Marek Szamryk[36]
- Marek Janiec[37]
Gospodarka
Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.
Transport
.jpg?lang=pl)
Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi krajowe:
- droga krajowa nr 17 Warszawa – Garwolin – Hrebenne
- droga krajowa nr 76 Łuków – Garwolin – Wilga
W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7 Warszawa – Lublin – Dorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dnia dzisiejszego. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin przez Żydów były nazywana Mirwan.
Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Garwolinie zapewnia połączenia do Warszawy, Otwocka, Łaskarzewa, Ryk, Siedlec, Żelechowa, Łukowa, Maciejowic i innych miejscowości. Istnieją też przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają połączenia do Warszawy, Lublina, Siedlec i Stoczka Łukowskiego.
12 czerwca 2010 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Garwolina w 2014 roku[38].
Edukacja
- Przedszkola
- Publiczne Przedszkole nr 1 „Bajka”
- Publiczne Przedszkole nr 2 „Akademia pana Kleksa”
- Publiczne Przedszkole nr 6 „Mały Europejczyk”
- Publiczne Przedszkole nr 8 „Plastuś”
- Niepubliczne Przedszkole „Zielona Łączka”
- Niepubliczne Przedszkole „Juniorek”
- Niepubliczne Przedszkole „Akademia Sztuki Dziecięcej”
- Niepubliczny Żłobek „Tęczowa Kraina”
- Niepubliczny Żłobek „Wesołe Słoneczko”
- Klub Dziecięcy „Zegar Słoneczny”
- Szkoły podstawowe
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Konopnickiej
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. 1 Pułku Strzelców Konnych
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Janusza Korczaka,
- Niepubliczna Szkoła Podstawowa z Oddziałami Przysposabiającymi Do Pracy
- Szkoły artystyczne
- Szkoła Muzyczna I stopnia w Garwolinie
- Niepubliczna Szkoła Muzyczna II stopnia w Garwolinie
- Szkoły średnie
- I Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
- Zespół Szkół nr 1 im. Bohaterów Westerplatte
- Zespół Szkół nr 2 im. Tadeusza Kościuszki
- Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida
- Uczelnie wyższe
- Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Wydział zamiejscowy w Garwolinie
- Szkoły specjalne
- Zespół Szkół Specjalnych nr 1
- Zespół Szkół Specjalnych nr 2 i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
Kultura i sport
- Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Garwolinie – Wypożyczalnia dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci i Młodzieży, Czytelnia, Mediateka.
- Kino „Wilga”, sala kinowa na 250 miejsc, dźwięk Dolby Digital, fotele lotnicze, projektor cyfrowy FULL-HD, 3D,
- Centrum Sportu i Kultury ( Dom kultury, hala sportowa, stadion),
- Galeria ,,Kotara" Fotografii - Galeria fotografii mieszcząca się w holu głównym domu kultury CSiK. Kuratorem wystaw jest Dariusz Szubiński.
- Galeria ,,Kotłownia" - Galeria poświęcona wystawie malunków, rysunków, rzeźb oraz grafiki. Galeria znajduje się w piwnicy domu kultury CSiK.
- Pływalnia Miejska „Garwolanka”,
- Chór Miasta Garwolin,
- Garwoliński Teatr Muzyczny „Od Czapy” – amatorski teatr młodzieżowy prowadzony przez Fundację 'Sztafeta',
- Teatr Rękawiczka – amatorski teatr młodzieżowy działający przy CSiK,
- GTS Wilga Garwolin – siatkówka mężczyzn,
- GKS Wilga Garwolin – piłka nożna mężczyzn,
- 4CV Garwolin – siatkówka mężczyzn,
- No Name – Międzyszkolny gimnastyczno-taneczny uczniowski klub sportowy (działający przy ZS nr 5).
- Conectum Garwolin - amatorski klub piłkarski należący do piłkarskich Ludowych Zespołów Sportowych
- Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych - Oddział 02 Garwolin
Wspólnoty wyznaniowe
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Katolicki Mariawitów
- diaspora pozostająca pod opieką parafii w Goździe. Wierni z Garwolina odprawiają adorację ubłagania 16. dnia każdego miesiąca[39]
- Kościół Starokatolicki Mariawitów
- wierni należą do parafii świętych Apostołów Piotra i Pawła w Goździe.
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Garwolin (Sala Królestwa ul. Polna 47d)[40]
Wojsko w Garwolinie
Jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Garwolina:
- 13 Pułk Dragonów im. Generała Marszałka Polnego Hrabiego Münnicha odznaczony Wojskowym Orderem[9] Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914
- 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I – 1921-1939
- 1 Pułk Ułanów (LWP) – 1945-1946
barwy mundurów jednostek wojskowych stacjonujących w Garwolinie:
-
mundur 13 Pułku Dragonów Armii Imperium Rosyjskiego – 1892-1914 -
barwy 1 Pułku Strzelców Konnych II RP – 1921-1939
Miasta partnerskie
Znani literaci o Garwolinie
- Miron Białoszewski – cykl Garwolin i z powrotem
- Joanna Chmielewska – Lądowanie w Garwolinie
- Évelyne Dress – Les Chemins de Garwolin
- Dorota Kotas - Cukry
- Henryk Sienkiewicz - Potop
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-15].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 71. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ a b c d HISTORIA GARWOLINA. Urząd Miasta Garwolin. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-24)]. (pol.).
- ↑ Garwolin Dzieje Miasta i Okolicy, Książka i Wiedza, Warszawa 1990, str. 69
- ↑ a b 13 wg numeracji obowiązującej w latach 1907-1917; pułk dragonów sformowany w 1709 r. w latach 1882-1907 tj. w 1892, gdy przeniesiono go z Lublina do Garwolina oznaczony był numerem 37, znany jako 13 pułk dragonów imienia generała-feldmarszałka hrabiego Burkharda Christopha Münnicha odznaczony orderem wojennym, ostatnim dowódcą pułku był gen. Zygmunt Łempicki – późniejszy pierwszy dowódca 3 Pułku Ułanów Śląskich w Wojsku Polskim; Григорович А. И.: История 13-го драгунского Военного Ордена генерал-фельдмаршала графа Миниха полка. Petersburg: Альфарет, 2006. (ros.).
- ↑ a b 13-й Драгунский Военного Ордена Генерал-Фельдмаршала Графа Миниха полк.. antologifo.narod.ru. [dostęp 2013-08-28]. Cytat: к 1892 г. – Полк расквартирован в г. Гарволин (Варшавский ВО) (ros.).
- ↑ a b c Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 117-118
- ↑ Andrzej Pepłoński „Wojna o tajemnice”, Wydawnictwo Literackie 2011, str. 327
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 kwietnia 1934 r. o zmianie granic miasta Garwolina w powiecie garwolińskim, województwie lubelskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 32, poz. 294)
- ↑ 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, Rocznik Oficerów Kawalerii 1930 s. 41.
- ↑ Jerzy Piesiewicz „Zamach na kata” Biuletyn Informacyjny Armii Krajowej, lipiec 2000 rok
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 637
- ↑ Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 26 i nast.
- ↑ Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 127
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2013-08-28].
- ↑ Marian Jaworski – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
- ↑ Ks. Biskup Jan Mazur – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
- ↑ Ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
- ↑ Józef Zając – Honorowy Obywatel Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Jan Piesiewicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Stanisław Buszta – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ 14-nastu harcerzy Zasłużonych dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Józef Siarkiewicz – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Wanda Bekierska – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Bogumiła Szeląg – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Zbigniew Gnat-Wieteska – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Eugenia Michalik – Zasłużona dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Magdalena Płatek – Zasłużona dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Piotr Ekiert – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Marek Szamryk – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-12-07].
- ↑ Marek Janiec – Zasłużony dla Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-12-07].
- ↑ Garwolin w liczbach. Garwolin - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Kalendarz Mariawicki na rok 2022 (Felicjanów)
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
- ↑ Miasta partnerskie Garwolina. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-11)].
- ↑ Uchwała Nr LXXIII/404/2023 Rady Miasta Garwolina z dnia 27 czerwca 2023 roku w sprawie nawiązania współpracy partnerskiej pomiędzy miastem Garwolin a miastem Brody, obwód lwowski (Ukraina).. [dostęp 2023-07-15].
Linki zewnętrzne
- garwolin.pl - oficjalny serwis miasta Garwolina
- garwolin.org – Dawny Powiat Garwolin i okolice. Strona historii Garwolina i okolic.
- Garwolin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 496.
- Historia Żydów w Garwolinie na portalu Wirtualny Sztetl
| Części miasta wg TERYT |
|---|
