Gwiazdosz potrójny
.JPG?lang=pl)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gwiazdosz potrójny |
| Nazwa systematyczna | |
| Geastrum triplex Jungh. Tijdschr. Nat. Gesch. Physiol. 7: 287 (1840) | |
.JPG?lang=pl)
_-_hms(1).jpg?lang=pl)
Gwiazdosz potrójny (Geastrum triplex Jungh.) – gatunek grzybów należący do rodziny gwiazdoszowatych (Geastraceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Niektóre synonimy nazwy naukowej[2]:
- Geastrum michelianum W.G. Sm. 1873
- Geastrum tunicatum var. michelianum (W.G. Sm.) Sacc. 1862
Nazwę polską nadał Feliks Teodorowicz w 1939[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Młode mają postać tzw. „jaja”, o charakterystycznym, cebulowatym kształcie i średnicy 3–5 cm. Jego powierzchnia jest jasnobrązowa, z wiekiem ciemniejsza, niekiedy nieco zaróżowiona. Jajo jest częściowo zagłębione w ziemi i przed pęknięciem pobrużdżone. Egzoperydium pęka do połowy na 5-8 mięsistych ramion, które rozchylają się gwiazdkowato. Tak rozwinięte owocniki osiągają średnicę od 5 do 18 cm. Wewnętrzna strona ramion jest gładka, jasno lub ciemnobrązowa, czasami z czerwonawym odcieniem, zazwyczaj w różny sposób popękana[4].
W tym samym czasie gdy pęka egzoperydium, mająca około 3 mm grubości ochrowoszara warstwa mięsista pęka tuż przy podstawie mięsistych ramion, jej brzegi odrywają się od warstwy włóknistej i tworzą szyjkowaty kołnierz otaczający warstwę wewnętrzną (endoperydium). Czasami kołnierz ten pozostaje tylko w postaci krążka. Endoperydium ma mniej więcej kulisty, czasami nieco spłaszczony kształt, średnicę 2–4 cm, jest pergaminowata, siedząca i bez apofizy. Ma początkowo taką samą barwę, jak warstwa mięsista, później staje się ochrowobrązowa. Otwiera się otworem w górnej części na środku. Brzeg tego otworu (perystom) jest niski,nieco wzniesiony i włóknisty. Kolumella dochodzi do połowy wysokości endoperydium. Gleba jest brązowa[4].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki kuliste o rozmiarach 4,5-5,2 (5,8) μm. Pokryte są licznymi brodawkami o długości do 1 μm. Włośnia składa się z brązowych, nierozgałęzionych włókien o grubości do 7,5 μm[4].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, występuje od strefy śródziemnomorskiej i Wysp Kanaryjskich po Szwecję i Finlandię[5]. W Polsce jest rzadki, znany zaledwie z kilkunastu stanowisk[6]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Danii, Estonii, Litwie, Norwegii, Finlandii[3].
W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[8], od 9 października 2014 r. nie znajduje się już na liście gatunków chronionych[9].
Rośnie na ziemi bogatej w próchnicę w zaroślach, parkach i lasach liściastych (zwłaszcza pod bukami i dębami), przeważnie w miejscach zacienionych. Występuje także na zalesionych wydmach nadmorskich[4]. Pojawia się pojedynczo lub w grupach[6].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]Mniejsze owocniki mogą być mylone z gwiazdoszem frędzelkowanym (Geastrum fimbriatum) lub rudawym (Geastrum rufescens). Gwiazdosza potrójnego jednak dość wyraźnie odróżniają od innych gatunków gwiazdoszy dwie cechy: duże rozmiary i obecność kołnierza[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2014-10-05]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-10-08]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-15].
- ↑ a b c Czesław Narkiewicz: Grzyby chronione Dolnego Śląska. Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005. ISBN 83-89863-20-0.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów