Sokolluzade Lala Mehmed Paşa
| Sokolluzade Lala Mehmed Paşa | |
|---|---|
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 26 Temmuz 1604 - 21 Haziran 1606 | |
| Hükümdar | I. Ahmed |
| Yerine geldiği | Malkoç Yavuz Ali Paşa |
| Yerine gelen | Boşnak Derviş Mehmed Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 21 Haziran 1606 İstanbul |
Sokolluzade Lala Mehmed Paşa (d. ? - ö. 21 Haziran 1606) I. Ahmed saltanatı döneminde 26 Temmuz 1604 - 21 Haziran 1606 tarihleri arasında bir yıl on ay yirmi altı gün sadrazamlık yapmış ve devletin çeşitli kademelerinde hizmet vermiş bir Osmanlı devlet adamıdır. 1595 yılında dokuz gün sadrazamlık yapmış Tekeli Lala Mehmed Paşa ile karıştırılmamalıdır.
Rumeli beylerbeyi iken Almanlar’a teslim etmek zorunda kaldığı Estergon Kalesi’ni on yıl sonra 3 Ekim 1605’te sadrazam iken geri almayı başardığı için “Estergon Fatihi” olarak anılır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sokolluzade Lala Mehmed Paşa Jajce doğumlu olup, Bosnalı Şahinoğlu ailesindendir. Ünlü Osmanlı sadrazamı Sokollu Mehmed Paşa ile akraba olduğu rivayet edilir. Küçük yaşta Topkapı Sarayı'na girdi; saray okulu olan Enderun'da yetişti. Enderun'da iken Osmanlı Hanedanı şehzadelerine öğretmenlik yaptığı için “Lala” unvanını aldı.
Çıkma yaptıktan sonra peşkir ağalığı ve büyük mirahorluk görevlerinde bulundu. 24 Şubat 1591'de Saatçi Hasan Paşa’nın yerine Yeniçeri Ağası oldu.
Bu görevdeyken 1594 yılında Sadrazam Koca Sinan Paşa'nın serdarı olduğu "Avusturya Seferi"ne yeniçerilerle birlikte katılma görevi aldı. Bu sefer sırasında gayet başarılı görevler yerine getirdi. 18 Temmuz 1594'te Tata kalesi (modern Tata, Macaristan) kuşatılıp fethedilmesinde gösterdiği cesaret ile isim yaptı. Fakat ertesi gün serdar sadrazam Koca Sinan Paşa onu yeniçeri ağalığından azletti. Buna rağmen Senmartin ve Yanıkkale (modern Györ) kaleleri kuşatmalarına katıldı ve cesareti ile tanındı.
Ağustos 1594'te Mihalıçlı Ahmed Paşa'ın yerine Karaman beylerbeyliğine getirildi. Ama kısa bir zaman sonra 26 Eylül 1594'te Satırcı Mehmed Paşa’nın azli üzerine Anadolu beylerbeyliğine atandı.[1]
Serdar Ferhat Paşa 16 Şubat 1595'te 5 ay gibi kısa süren ikinci sadâreti sırasında 1593'te Eflak Prensi olan Mihai Viteazul'un Erdel (Transilvanya) prensi Zsigmond Báthory'nin vasalı olarak çıkarttığı Eflak olaylarıyla ilgilenmesi gerekti. Bu isyanla uğraşmakta iken gerisini Avusturya saldırılardan korumak hedefi ile Budin civarında bıraktığı askeri birliklere Lala Mehmed Paşa'yı serdar olarak tayin etti ve sınırı savunma ile görevlendirdi.
Arkasından 7 Temmuz 1595'te 4. kez yeniden sadrazam olan Koca Sinan Paşa onu İspanya Habsburgları'nın Avusturyalıları takviye için gönderdiği komutan olan Kont Karl von Mansfeld ve süvari birlikleri komutanı Kont Mátyás Cseszneky komutasında bir Avusturya ordusu tarafından kuşatılmakta olan Estergon kalesine yardıma gönderdi. Bu görev başında Avusturyalılarla gayet çetin çatışmalara girişti. Osmanlı birliklerinden ayrı düşüp emrindeki 1400 atlı ile Estergon kalesine sığınıp o kalede kuşatma altında kaldı. 2 Ağustos 1595’dan itibaren kalede direnişi gayet zor şartlara rağmen 28 gün sürdü. Lala Mehmet Paşa’nın maiyetinde bulunan tarihçi İbrahim Peçevi, bizzat şahit olduğu bu savunmayı detaylı bir şekilde kaleme aldı. Orta Çağlarda yapılmış olan kale ve şehir binaları gayet büyük hasar görüp nerede ise yerle bir oldular. Bu halde savunması imkânsız hale gelen kale dolayısıyla ve kaledeki aç kalan askerin baskısı sonucu 30 Ağustos 1595 kaleyi anlaşma yoluyla Avusturyalılar’a teslim etti.[2] "Estergon Kalesi" adlı ünlü türkü bu olay üzerine yakılmıştır.[3]
Bunu takiben Budin'de kalarak Yanıkkale (Raab), Pápa, Tata, Pespirim, Polata, Senmartin gibi sınır kalelerinin savunması için serdarlıkla görevlendirildi. Bu sırada Kasım 1595'te vezirlik rütbesi verilerek şereflendirildi.
kurtarmak için Budin'e çağrıldı. Burada iken sefere çıkmış Osmanlı ordusunun Eğri Kalesi üzerine yürüyüp bu kaleyi kuşatma altına almaya karar verildi ve Lala Mehmed Paşa emrindeki birliklerle Budin'den Eğri Kalesi'ne çağrıldı. Eğri kuşatmasına ve kalenin 12 Ekim 1596'da Osmanlıların eline geçmesine katıldı.
Bu kuşatma sırasında Alman Kralının kardeşi Arşidük III. Maximilian'ın komuta ettiği çeşitli Avrupalılarla takviyeli gayet büyük bir Avusturya-Alman ve Erdel Prensliği ordusu Eğri Kalesini geri almak ve Osmanlı Ordusunu vurmak üzere harekete geçmişti. Osmanlı Ordusu Haçova'ya (Macarca: Mezőkeresztes Ovası) yürüyerek 25 Ekim günü o ovada mevzi aldı. Lala Mehmed Paşa sağ cenahta görev aldı. Bu muharebede önce Avusturyalıların teksif edilmiş ateşli silah ateş etme üstünlüğü nedeni ile Osmanlı ordusuna genel bir bozgun havası esmeye başladı. Bu sırada düşman ordusu yağmaya katılarak ve teksif edilmiş ateş etme üstünlüğünü kaybedip düzeni bozuldu. Osmanlı geri güçlerinin de desteği ile Osmanlı ordusu kendini topladı; Avusturyalılara saldırdı ve Avusturya ordusu düzensizce geri çekilmeye başladı, Bu muharebe Avusturya ve müttefikleri için büyük bir hezimet oldu.
Takiben Aralık 1596'da Anadolu Beylerbeyliği merkezi Kütahya ve bağlı sancaklarında teftişte bulunması ve bölgeyi Celali taşkınlıklarından koruması istendi,
1597 yılı başında o yılki Satırcı Mehmed Paşa'nın Varat seferine katılmak üzere Rumeli tarafına geçip Satırcı Mehmed Paşa ile birlikte Backa'da kışladı. Sonra orduyla birlikte Varat'a hareket etti. 17 Ağustos 1598'de bu sefer ordusu Pançova'da iken Rumeli Beylerbeyi Veli Paşa hayatını kaybetti ve Lala Mehmed Paşa Rumeli Beylerbeyliği'ne getirildi. Ordunun serdarı ile Beckerek'e gelip buradan Canad, Arad ve Varat kalelerine saldırıldı. Canad ve Arad kaleleri fethedildi ama Varat kalesi alınamadı. 1598 kışı için Lala Mehmed Paşa Peçuy'da kışladı. 6 Ocak 1599'da üçüncü defa sadarete getirilen Damat İbrahim Paşa'nın bu seferin serdarlığını üzerine aldı. Lala Mehmed Paşa ise Rumeli Beylerbeyliği görevine ek olarak Budin Muhafızlığı ve oradaki birliklerin serdarlığına atanıp Budin'in muhafazasına tayin edildi. Bunu takiben 1 Kasım 1599'da Budin beylerbeyliği ile Rumeli beylerbeyliği birleştirildi ve bu yeni tip Rumeli beylerbeyliği Lala Mehmed Paşa idaresine verildi.
Sadrazam Yemişçi Hasan Paşa’nın 1601’de çıktığı Avusturya seferinden sonra Macaristan serdarı olarak görevlendirildi.
Lala Mehmet Paşa, padişah I. Ahmed devrinde sadrazam Malkoç Yavuz Ali Paşa’nın 1604'te ölümü üzerine sadrazamlığa getirildi.
Sadrazamlığının ilk senesinde Vaç ve Hatvan kalelerini aldı. On yıl önce teslim etmek zorunda kaldığı Estergon Kalesi’ni 29 Ağustos 1605’te kuşattı.[4] Nihayet 3 Ekim 1605’te kaleyi ele geçirdi ve “Estergon Fatihi” unvanını aldı. Kale, ikinci fethinden sonra 1683’e kadar Osmanlı toprağı olarak kaldı.
Lala Mehmet Paşa, Macar soylusu István Bocskai'nın (Stefan Boçkay) Macar Kralı olarak tayin edilmesini sağladı. Osmanlı padişahı I. Ahmet'in temsilcisi olarak ona kılıç ve taç giydirdi.
1606 yılında o sırada devam etmekte olan Osmanlı - İran Savaşı'na kumandanlık etmek üzere İstanbul'a çağrıldı. Ancak bu sefere çıkamadan felç geçirerek İstanbul'da hayatını kaybetti ve Eyüpsultan'daki Sokollu Mehmet Paşa türbesine gömüldü.
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Star TV de yayınlanan Muhteşem Yüzyıl: Kösem dizisinde Atsız Karaduman canlandırmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kenthaber.com sitesi, İstanbul İli İz Bırakanlar: Lala Mehmed Paşa, Erişim tarihi:12.12.2011". 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2011.
- ^ "OsmanlıKulubü.com sitesi, Estergon Kalesi Fethi, Erişim tarihi:12.12.2011". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2011.
- ^ İsmail Tosun Saral, Kalelerden Estergon Kalesi, Osmanlı Araştırmaları web sitesi 28 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi:12.12.2011.
- ^ Kültür Bakanlığı web sitesi, Osmanlı İmparatorluğu Kronolojisi, Erişim tarihi:12.12.2011[ölü/kırık bağlantı]
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954, Altıncı Baskı 2011) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu, ISBN 978-975-16-0010) say.361-363
- Yaşaroğlu, Kamil, "Mehmed Paşa (Sokolluzade, Lala)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2 s.172, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ak, Mahmud, "Lala Mehmed Paşa" (2003) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:27 Sayfa:71-73, İstanbul:TDV Yayınları. Online:[1]
- Tektaş, Nazım. (2009), Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul:Çatı Kitapları. ISBN 9789758845000 (Google books: [2]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kültür Bakanlığı web sitesi, Osmanlı İmparatorluğu Kronolojisi, Erişim tarihi:12.12.2011[ölü/kırık bağlantı]
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Malkoç Yavuz Ali Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 26 Temmuz 1604 - 21 Haziran 1606 |
Sonra gelen: Boşnak Derviş Mehmed Paşa |
