Görneç
| Görneç | |
|---|---|
 Görneç'in genel görünümü (2020) | |
  Görneç Görneç'in Kıbrıs'taki konumu | |
| Ülke | de jure  Kıbrıs Cumhuriyetide facto  KKTC |
| Kaza / İlçe | Mağusa Gazimağusa |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
Görneç (Yunanca: Κορνόκηπος, Kornokipos), Kıbrıs'ta köy. Beşparmak Dağları'nın güneybatısında, fiilî olarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Gazimağusa ilçesinde bulunur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
"Görneç" ismi Türkçede yüzyıllardır kullanılmaktadır. Rumca isim olan "Kornokipos", "kornos" ve "kipos" kelimelerinin birleşimi olup "zirve bahçesi" anlamına gelir. "Görneç" kelimesinin "Kornocipos" olarak da telaffuz edilen bu isimden türemiş olduğu üzerinde durulur.[1][2]
Görneç Osmanlı döneminden önce bir Ermeni köyüydü. 1306-1308 yıllarında, baş melekler Mikayel ve Gabriel'in koruması altında "Cips" (Djips) isimli bir Ermeni köyü olarak bahsi geçmiştir.[2] 16. yüzyıldan kalma belgelerde de bir Ermeni köyü olarak geçmektedir. Bununla birlikte D.M. Metcalf köyün geçmişinin çok daha eskiye uzandığını şüphesiz olarak değerlendirmektedir. Metcalf, bu dönemlerde Ermeni köyü olan Bladan gibi Görneç'in de Beşparmak Dağları ile Mesarya Ovası arasındaki stratejik bir konumda olduğunu değerlendirmektedir. Buna bağlı olarak D.M. Metcalf, Ermeni kumandanların Bizans yönetiminde Kıbrıs'ı savunduğu 911-12 yıllarındaki akınlardan sonra, Görneç'in de aralarında bulunduğu köylerin Beşparmak Dağları çevresinde savunmayı güçlendirmek maksatlı kurulmuş olabileceğini düşünmektedir. Bu yönde günümüze dek herhangi bir kanıt bulunmasa da Metcalf konunun doğası gereği bunun "şans" gerektireceğini ifade etmektedir.[3]
Osmanlı döneminde köy tamamen Kıbrıslı Türklerden oluşan bir köy hâline geldi, 1831 nüfus sayımında da böyle kaydedildi.[1] Köy halkı arasında anlatılan köyün kuruluş hikâyesine göre, köy kurulduğu zaman köyün bulunduğu yer boştu ve yalnızca bir tek keşiş yaşamaktaydı. Çevre köylerden gelen üç Türk aile, keşiş köyün toprağını satmak istemese de baskı yapıp 1.200 kuruşa satın aldı. Sonrasında yerleşmeleriyle birlikte köy kuruldu.[4] Sadece vergi ödeyebilecek statüdeki erkeklerin sayıldığı 1831 Osmanlı nüfus sayımında nüfusu 69 Müslüman olarak kaydedildi.[1] Aynı şekilde köyün sözlü tarihinde aktarıldığına göre, köyün ilk kurulduğu yer, günümüzdeki köyün doğusunda kalan Mera mevkiiydi, sonrasında şu anki köyün güneybatısında kalan Farfarı Tepesi'ne taşındı. İki yerde de yeterince su bulunmaması nedeniyle sonrasında Kartal Tepesi'nin yamaçlarına taşındı. Harman Yeri mevkiindeyse bu dönemde köylünün harman işleri görüldü.[5]
Eskiden bir tepe yamacına kurulmuş bulunan köy, 1931 yılında yaşanan bir heyelanda kaydı. Bunun üzerine eski köy terk edildi, aşağısında ve güneyinde yer alan Harman Yeri mevkiinde yeni bir köy kurulmasına karar verildi. İlk olarak tek odalı 4-5 evin inşa edildiği bu bölgede bir süre sonra hane sayısı 18-20'ye ulaştı. 1936 yılında köy sakinleri yardım için hükûmetten kredi aldılar. Köylüler tarafından temizlenen Harman Yeri'ndeki araziyle evlerin inşasında kullanılan mertekler, bunların yanı sıra hane başına £10 tutarında mali katkı devlet tarafından sağlandı.[5] Bu tarihten itibaren Yukarı Görneç ve Aşağı Görneç olarak bilinen iki farklı yerleşim oluştu. 1969'da şiddetli yağışlar sonrası yaşanan yeni bir heyelanla birlikte Yukarı Görneç'teki evlerin yıkılmasıyla burada yaşayanlar Aşağı Görneç'e sığındı.[6]
1901-1946 yılları arasında köy nüfusu inişler ve çıkışlar gösterdi.[1] 1958-1963 yılları arasında Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) köyde örgütlendi. Türkiye'de silah eğitimi almış olan Necati Musa Sönmezler sorumluluğunda 12 mukavemetçinin faaliyet gösterdiği köy, Lefkoşa Sancağı 5. Kovan'a bağlıydı.[7] Köy, 1963-64 yıllarındaki Kanlı Noel olaylarını müteakiben çevre köylerden kaçmış olan Kıbrıslı Türklere ev sahipliği yaptı. Bu göçmenler sadece kısa bir süre köyde kaldı, 1971 yılında yalnızca iki göçmenin köyde bulunduğu kaydedildi. 1964-74 yılları arasında fiilî ve askerî olarak Türk Mukavemet Teşkilatının Serdarlı sancağına bağlıydı. Bu sancağın bir nevi ileri karakolu olarak vazife görmekteydi. Hâlen köyde esasen sakini olan insanlar yaşamaktadır.[1]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Görneç köyü, Girne Sıradağları'nın güneyinde, Kartal Dağı'nın yamaçlarına kuruludur.[5]
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy nüfusu 2011 itibarıyla 273 kadın ve 234 erkek olmak üzere toplamda 573'tü.[8] Köyün nüfus geçmişi aşağıdaki gibidir:
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2011 | 573[1] |
| 2006 | 515[1] |
| 1996 | 440[1] |
| 1978 | 400[1] |
| 1973 | 315[1] |
| 1960 | 292[1] |
| 1946 | 280[1] |
| 1931 | 185[1] |
| 1921 | 202[1] |
| 1911 | 194[1] |
| 1901 | 207[1] |
| 1891 | 169[1] |
Siyaset
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy idari olarak Serdarlı Belediyesine bağlıdır.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]
Görneç köyünde el sanatlarını öğreten bir köy kadın kursu bulunmaktadır. Özelde Görneç, genelde Kıbrıs kültürünü yansıtan ögeleri ön plana çıkarmak için çeşitli standların kurulduğu, bu köy kadın kursunda yapılan el işlerinin de sergilendiği ve konserlerin de yapıldığı bir El Magarınası Festivali, 2014 yılından beri her yıl ilkbahar mevsiminde köyde düzenlenmektedir.[9]
Kıbrıs Türk ağızları arasında Görneç'te konuşulan ağız, kendine münhasır bazı özelliklere sahiptir. Serdarlı da dâhil olmak üzere bölgedeki diğer köylerin konuşmalarından farklılaşmakta olup, Zeki Akçam tarafından Anadolu ağızlarına daha yakın olduğu değerlendirmektedir.[10] Bununla birlikte bölgede yer alan Kalavaç, Yeniceköy, Hamitköy, Gaziköy köylerinin ağızlarıyla beraber gruplanmaktadır. Söz varlığı açısından ise Kalavaç ve Yeniceköy köyleri ile bir alt grup oluşturmaktadır.[11]
1993 yılında köyde kurulan Görneç Kadınlar Birliği derneği, köyde çevre bilincini arttırmaya dair faaliyetler yürütmüş ve Kuzey Kıbrıs'ta ilçe merkezleri dışında kurulan kadın örgütlerinden birini temsil etmiştir.[12]
Altyapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Cami
[değiştir | kaynağı değiştir]
Köye üç ayrı zamanda üç ayrı cami inşa edilmiş olup, bugün bunlardan biri ayaktadır. İlk yapılan cami, köyün heyelan öncesi yukarıdaki yerinde, İncirlik mevkiinde bir incir ağacı yanında yer almaktaydı. 1930 yılında bu caminin yanına inşa edilmiş olup günümüzde de restore edilmiş bulunan bir çeşme, eskiden köy halkının su ihtiyacını karşılamaktaydı. Caminin ilerisinde de "evliya" adıyla anılan bir adak yeri yer alır. Ne zaman yapıldığı tam belli olmayan bu cami 1931 yılında heyelanda yıkıldı. Günümüze kalan kalıntılarından temelinin taş, duvarlarının kerpiçten yapılma olduğu anlaşılmaktadır. Caminin adının geçtiği bilinen en eski belge, 1838 yılına tarihlenmektedir, bu da camiyi bölgede varlığı bilinen en eskilerden biri yapmaktadır. 1926 yılındaki muhasebe kayıtlarından, caminin bakımı için sorumlu olan vakfın gelirinin köyde kiraya verilen bir kahvehaneden ve cami avlusundaki incir ile harnup ağaçlarından sağlandığı görülmektedir.[5]
Köyün ikinci camisi, ilkini yıkan heyelanın ardından 1931-1933 yılları arasında Aşağı Görneç'e yapıldı. Tek odalı, kerpiçten yapılma bir binaydı. Üstü renkli Marsilya kiremitleriyle örtülü olup damı devamlı olarak akıtmaktaydı. 1938 ve 1943 yıllarında onarımdan geçti. Bu caminin kaş kemerli, "kenarları yarım sütun şeklinde plasterlerle sınırlandırılmış" bir mihrabı vardı.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Kornokipos". PRIO Cyprus Displacement Centre. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ a b Kouymjian, D. (2017), "The Armenian Monastic Complex of St. Mary's, Famagusta", Walsh, Michael J.K. (Ed.), The Armenian Church of Famagusta and the Complexity of Cypriot Heritage: Prayers Long Silent (İngilizce), Palgrave Macmillan, s. 64
- ^ Metcalf, D.M. (2009). Byzantine Cyprus 491-1191. Lefkoşa: Cyprus Research Centre. ss. 489-490. ISBN 978-9963-0-8115-8.
- ^ Köylerimiz Kentlerimiz, Görneç, BRT, 1991, belgesel.
- ^ a b c d e Bağışkan, Tuncer (2019), Kıbrıs'ta Türk, İslam ve İslamlaştırılan Eserler, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Eğitim Vakfı Yayınları, ss. 293-296
- ^ "Yukarı Görneç'te toprak kayması oldu". Bozkurt. 28 Ocak 1969. s. 1.
- ^ Berksel, Ersan (2020). Sevapları ve Günahları ile TMT (2. bas.). Lefkoşa: Işık Kitabevi Yayınları. ss. 210-213.
- ^ "Tablo 3. İlçe, Bucak, Belediye, Mahalle ve Cinsiyete göre sürekli ikamet eden nüfus, 2011". KKTC Devlet Planlama Örgütü. 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ "Görneç Muhtarı: "Yağmur mamur yok, yarın kahvenizi köyümüzde içmeye ne dersiniz?"". Kıbrıs Genç TV. 20 Nisan 2019. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Akçam, Zeki (2017). Serdarlı (Çatoz) Köyü Monografisi ve Ağzı. İstanbul: Hiperyayın. s. 63.
- ^ Çahal, Akile Arzuhal (2012). "Kıbrıs Türk Ağızları" (PDF) (Yüksek lisans tezi). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Atalay, Mürüvvet; Uzman İnan, Bahire (1998). "Görneç Kadınlar Birliği". Kıbrıs Türkünün Değişim ve Gelişiminde Kıbrıs Türk Kadın Dernekleri, 2. Cilt. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi. ss. 109-110.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- İnce, Senem Y. (2012). "Gelenek ve görenekleri ile Görneç köyü" (PDF) (Yüksek lisans tezi). Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
