Форёб (вилоят)
вилоят
 | |
|---|---|
| Таркибида | 15 туман |
| Маъмурий маркази | Маймана |
| Расмий тиллар | Ўзбекча, Туркманча, Дарийча |
| Аҳоли (2012) | 948 000 |
| Зичлиги | 46 киши./км² |
| Миллатлар таркиби | О'збеклар, Туркманлар, Тожиклар |
| Динлар таркиби | Мусулмонлар |
| Майдони | 20 797.6 км² |
| Вақт минтақаси | УТC+4:30 |
| Код ИСО 3166-2 | АФ-ФЙБ |
| Харитада | |
 | |
| 36°0′0″Н 65°0′0″Э / 36.00000°Н 65.00000°Э | |
Форёб, Афғонистоннинг 34 вилоятларидан бири ва мамлакатнинг шимолида жойлашган. Ушбу вилоят Туркманистон билан чегарадош ҳисобланади. Аҳолиси 948 минг кишидан ортиқ (2012) ва кўп миллатли бир жамият. Бу вилоят 15 туман ва мингдан ортиқ қишлоқдан ташкил топган. Шунингдек, маъмурий маркази Маймана шаҳри.
Тарихи
[edit | edit source]
Форёб бир форсча топонимика ва маʻноси "дарё сувларини суғориш орқали суғориладиган эрлар".[1] Форёбнинг оти сосонийлар томонидан ташкил этилган шаҳардан олингандир. бу ер Ислом файласуфи Форобийнинг туғилган жойи. бу соҳа буюк хўросон чегарасининг бир ҳиссасидир; мустамлака даврасининг вақтида, Британия географлари Форёбни Афғонистон туркистонида айтибтилар.
Форёбнинг турар жойлик тарихи кўп эскидир. у вақтларда, у ер ҳар маданиятнинг ўлкаси эди ва ҳама бирга яшаэдилар.
Маймана ва андхўй шаҳрларининг кириш тарихи 2500-йил олдин яҳудийлар милоддан аввалги 586-йилда киришларига қайтади ва бу яҳудийлар Навухадназарнинг қуддус вайрон қилинишидан қочиб қутулганедилар. ўша вақтда бу ҳудуд Форс қўлида эди ва бундан сўнг милоддан аввалги 326-йилда александр у ерни забт этди ва юнон қўлида тушди.
Форс ҳукмронлиги милодий 3-7 асрларда қайта тикланганеди.[2]
Афғонистон шимолининг мусулмон араблар забт этишларига Исломдан олдинги даври туганди (651-йилдан 661-йилгача). бу ҳудуд "бир кенг уруш майдонига Араблар ва Форслар орасида фаққат сиёсий ва географик устуннлик учун эмас ва идеологик устунлик учун қайтди."[3] натижасида асрлар давомли динлар яʻни зардуштийлик, буддизм, Нестўризм христианлик ва бутпарастлик йўқолди. мусулмон сулолалар ҳукуматни олдилар ва маҳаллий аҳолига таʻсир кўрсатдилар, улар орасида Сафорийлар, Сомонийлар, Ғазнавийлар, Салжуқийлар ва Ғурийлар бор эди.
Форёбнинг тарихи яна бир марта 11 асрда Монголлар ишғол этишлари чингизхон ва авлодлари қўлига жуда катта ўзгартирилди. улар шимолдан у ерда ҳаракат қилиб шаҳрларни (маймана ҳам шомил) ер билан бир қилидилар, аҳолиларни қирғин қилдилар, донлар, ўтзорлар ва чорва молларини оғирландилар ва эски суғориш тизимларни йўқолдилар. Форёб ўзи монголлар қўлига 1220-йилга йўқ қилинди.[1] Монголларнинг назорати Бухоро ёки Амударёнинг шимолидаги Самарқанднинг муқобил шаҳрларидан келиб чиққан. улар бир марказсизлаштирилган усулга ҳукумат қиледилар, бироқ, Маймана ва бошқа жойларда маҳаллий қабила бошлиқларига сезиларли мухторият (19 асрнинг охиригача давом этадиган мерос) учун рухсат берилди.
1500-йилда бухоро хонлигининг Оъзбек шаҳзодалари амударёдан оътиб кетиб 1505-йилда Форёбни оъзи ва оъзига оъхшаган атрофидаги жойларда эришдилар. улар бир аҳмиятга эга ва коъпинча руҳоний араб аҳолиси билан қоъшилиб 18 асрнинг оърталаридача оъша ерда бошқаришладилар.
1748-йилда бу ерни Аҳмадшоҳ дурроний фатҳ этди ва Дурронийлар давлатининг бир ҳиссаси бўлди. бу соҳа 19 ва 20 асрда уч Афғон-Инглиз уруши бўлганида британядан тегмаган эди. 1930-йиллардан то шу кунгачаги мамурий ислоҳотлар учун Форёб 1964-йилда вилоятга айланди, бундан илгари бу ер балх вилоятнинг бир кичик вилояти бўлиб бош қароргоҳи мозори-шариф шаҳрига эди ва Маймана оти билан танилайди.[4]
1990-йилларнинг давомидаги Афғонистон фуқаролик урушида (1990-йилларнинг бошларида ва 1990-йилларнинг охирида) Толибон ва мухолиф кучларнинг орасидаги олдинги чизиқи 1990-йилларнинг ўрталарида кўпинча Бодғис ва Форёб вилоятларининг орасида тушди. шунингдек, Исмойил хон толибон Ҳирот вилоятини эгалаб олганидан сўнг кучларини қайта тиклаши учун Форёбда қочиб кетди, аммо Абдул малик паҳлавон хиёнат қилди.[5]
1997-йилнинг май ойида, Абдул малик паҳлавон толибон байроғини маймана шаҳрида кўтарди ва ғарбдан бир уруш толиблардан қилдирди.[6] ниҳоятда бир қатор ўзгарувчанликлар ва Маликнинг чиқишидан сўнг толиблар у ердан чекиндилар, аммо 1998-йилда толибларнинг 8000 урушчилари Форёбдан босиб ўтиб қўшни вилоятида яни жўзжон вилоятида Абдул Рашид Дўстумнинг бош қароргоҳини шибирғон шаҳрида тутдилар.[7]
2001-йилларнинг охирида,толиблар ҳукуматининг қулашидан сўнг Форёб вилояти Афғонистонинг энг тинч соҳаларидан эди. вилоятдаги сўнгги ривожланиш лойиҳалари вилоятнинг қишлоқ хўжалиги салоҳиятини кенгайтиришга қаратилган, хусусан, яқин ўтмишдаги вилоятни қайта тиклашга йўналтирилган.
2006-йилга, Абдул Малик паҳлавоннинг бошчилигидаги Афғонистон Эркинлик партияси Форёб вилоятида, беқарорликка олиб келадиган қуролли жангарилар қаноти сақланиб қолгани ҳақида хабар берилган эди.[8] Афғонистон Миллий хавфсизлик кучлари кенгайишни бошлади ва секинлик билан назоратни ўз зиммасига олди. Афғонистон-Туркманистон чегараси Афғонистон чегара полицияси томонидан сақланади, вилоятнинг қолган соҳаларини қонун ва тартибини НАТОдан ўрганган Афғонистон миллий полицияси олади.
2006-йилдан 2014-йилгача, вилоятда Норвегия бошчилигидаги Вилоят қайта қуриш гуруҳи бор эди. Норвегиянинг Вилоят қайта қуриш гуруҳи Майманада ўз базасига эга бўлган эди ва Ғўрмоч тумани учун масулиятни олган эди.
Афғонистон Амударё ҳавзасида ёғ блокларини ишлаб чиқариш учун Хитой Миллий нефт-газ уюшмаси билан шартнома имзолади, бу шартнома икки ўн йилликда миллиардлаб доллар пул топиш учун кутилган, шартнома Сар-Пўл ва Фарёб каби шимолий вилоятларда бурғулаш ва нефтни қайта ишлаш заводларини қамраб олган, бу шартнома Афғонистон ҳукумати томонидан бир неча ўн йиллар давомида тузилган биринчи халқаро нефтни қазиб олиш шартномаси.[9] 2012-йилнинг октабр ойида Хитой Миллий нефт-газ уюшмаси Афғонистон ёғини қазиб олишини бошлади,[10] ўша ойда Форёб вилоятининг Андхўй туманида катта газ захиралари кашф этилди.[11]
2016-йилнинг июл ойида, Инсон ҳуқуқларининг кузатувчиси Абдул Рашид Дўстумнинг Афғонистоннинг миллий исломий ҳаракатини Форёбда фуқароларнинг ўлдириши, суиисте'мол қилиши ва улардан ўғриламоқга айблашди.[12]
Ташиш
[edit | edit source]бу вилоятда Карки Туркманистон темир йўл тармоғи билан уланган бир қисқа халқаро уланиш темир йўли Туркманистонда Оқина ва Имомназар орасида бор.[13]
Иқтисод
[edit | edit source]қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик Форёбнинг асосий иқтисодий фаолиятлари аммо оти чиройли гилам тўқишига чиққандир.[14] бу вилоятда табиий газ заҳиралари бор аммо эксплуатация даражаси оз.[14]
у ерда бир туз минаси давлат обод туманида ва баʻзи мармар манбалари (Абдул Рашид Дўстум эгалагандир) бор. Шунингдек, у ерда яхши рангли ва зич лаззатли писталари учун оти чиққан писта ўрмонлари бор.[15]
Ҳудудий бўлиниши
[edit | edit source]
| Туман | маъмурий маркази | Аҳолиси[16] | Майдони[17] |
|---|---|---|---|
| Алмор | 120 000 | 1 525 км2 | |
| Андхўй | 41 656 | 381 км2[18] | |
| Билчироғ | 41 706 | 1 189 км2[19] | |
| Давлат обод | 57 876 | 2 598 км2[20] | |
| Ғўрмоч | Ғўрмоч | 52 566 | 2 083 км2 |
| Гурзивон | 72 497 | 1 875 км2[21] | |
| Хони чор боғ | 70 000 | 1 056 км2[22] | |
| хожа Сабз Пўш | 55 000 | 800 км2[23] | |
| Кўҳистон | 53 616 | 2 254 км2[24] | |
| Маймана | Маймана | 75 900 | |
| Пуштун кўт | 300 000 | 4 000 км2[25] | |
| Қарамқул | 98 229 | 2 192 км2[26] | |
| Қайсор | 237 000 | 2 502 км2[27] | |
| Қурғон | 27 116 | 797 км2[28] | |
| Ширин тагоб | 141 642 | 3 500 км2[29] |
Аҳолиси
[edit | edit source]
Форёбнинг аҳолиси 948 минг кишидан кўпроқ (2012) ва кўп миллатли бир жам’ият. Асосий яшаган миллат бу вилоятда О'збеклар ва улардан сўнг Туркманлар, Тожиклар, пуштунлар, ҳазоралар ва бошқалардир.[30] У ерда баъзан этник тўқнашувлар Ўзбеклар ва пуштунлар орасида бўлган.[31][32]
О'збекча, Дарийча ва Туркманча асосий гапиринган тиллар бу вилоятда дирлар. Форёбнинг ҳамма халқининг дини Ислом ва кўплари сунний мазҳабидадирлар, аммо бироз шиалар ҳам ҳазоралардан бор.
Таʻлим
[edit | edit source]умумда бу вилоятнинг саводхонлик даражаси (6+ ёшда) 2011-йилида 18% эди ва аниқ рўйхатда олиш даражаси умумда (6-13 ёшларда) 2005-йилидан 2011-йилигача 53%дан 55%га кўпроқ бўлган эди.[33]
Соғлиқни сақлаш
[edit | edit source]Тоза сувли уй хўжаликлар фоизи 2005-йилдан 2011-йилгача 23 % дан 24 % га кўпроқ бўлган эди. Малакали туғилмоқлар фоизи 2005-йилдан 2011-йилгача 2 % дан 16 % га кўпроқ бўлган эди.[33]
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ 1,0 1,1 Балланд, Даниэл (15-декабр 1999-йил). "ФĀРЙĀБ". Энcйcлопæдиа Ираниcа (Онлине эд.). Унитед Статес: Cолумбиа Университй. Ретриэвед 25-октабр 2016-йил.
- ↑ Др. Лиз Алден Wилй, ЛАНД РЕЛАТИОНС ИН ФАРЙАБ ПРОВИНCЕ: Финдингс фром а фиэлд студй ин 11 виллагес, Афгҳанистан Ресеарч анд Эвалуатион Унит, Жуне 2004
- ↑ Леэ 1996, оп cит., 10
- ↑ "Паин, А. Ливелиҳоодс ундер стресс ин Фаряб Провинcе, Нортҳерн Афгҳанистан. Оппортунитиэс фор Суппорт. А Репорт то Саве тҳе Чилдрен (УСА), Пакистан/Афгҳанистан Фиэлд Оффиcе. Оcтобер 2001
- ↑ Камал Матинуддин. Тҳе Талибан пҳеноменон: Афгҳанистан 1994-1997. Охфорд Университй Пресс УС, 30-апрел 1999-йил — 98–-бет. ИСБН 978-0-19-579274-4. Қаралди: 30-март 2011-йил.
- ↑ Рой Гутман. Ҳоw wе миссед тҳе сторй: Осама бин Ладен, тҳе Талибан, анд тҳе ҳижаcкинг оф Афгҳанистан. УС Институте оф Пеаcе Пресс, 2008 — 104–-бет. ИСБН 978-1-60127-024-5. Қаралди: 30-март 2011-йил.
- ↑ Ларрй П. Гоодсон. Афгҳанистан'с эндлесс wар: стате фаилуре, регионал политиcс, анд тҳе рисе оф тҳе Талибан. Университй оф Wашингтон Пресс, 2001 — 79–-бет. ИСБН 978-0-295-98050-8. Қаралди: 30-март 2011-йил.
- ↑ Амин Тарзи. Афгҳанистан: Говернмент Турнс Иц Сигҳц Он Нортҳерн Wарлордс. Радио Фреэ Эуропе - Радио Либертй. 21-август 2006-йил.
- ↑ Ҳароони, Мирwаис (2011-12-28). "РЕФИЛЕ-Афгҳанистан сигнс мажор оил деал wитҳ Чина'с CНПC" (Wайбаcк Мачине сайтида 2012-01-17 санасида архивланган). Реутерс. Ретриэвед 2012-01-01.
- ↑ Чина'с CНПC бегинс оил продуcтион ин Афгҳанистан, бй Ҳамид Шализи. 21-октабр 2012-йил.
- ↑ "Мажор гас ресервес фоунд ин Фаряб". Пажҳwок Афгҳан Неwс. 21-октабр 2012-йил. Арчивед фром тҳе оригинал он 2014-02-01. Ретриэвед 2014-01-18.
- ↑ 31-июл 2016-йил 12:00АМ ЭДТ, Афгҳанистан: Форcес Линкед то Виcе Пресидент Терроризе Виллагерс, Просеcуте Милитиа Мемберс фор Киллингс,https://www.hrw.org/news/2016/07/31/afghanistan-forces-linked-vice-president-terrorize-villagers
- ↑ Салеҳаи, Заргҳона. „Афгҳан-Туркменистан раилроад инаугуратед“. Пажҳwок Афгҳан Неwс (28-ноябр 2016-йил). Қаралди: 17-январ 2017-йил.
- ↑ 14,0 14,1 CМИ,Афгҳанистан:Ан Ассессмент оф Cонфлиcт анд Аcторс ин Фаряб Провинcе то Эстаблиш а Басис фор инcреасед Норwегиан Cивилиан Инволвемент, 2007, http://www.cmi.no/pdf/?file=/afghanistan/doc/Faryab%20Risk%20Assessment%20CMI%20report%2002.07.pdf
- ↑ УC Давис, Пистачио Wоодландс оф Афгҳанистан, http://afghanag.ucdavis.edu/natural-resource-management/forest-watershed-man/foretry-conference/PPT_Forestry_14_Pistachio_Woodlands.pdf (Wайбаcк Мачине сайтида 2014-05-29 санасида архивланган)
- ↑ „Фаряб Провинcе“ (деадлинк). Говернмент оф Афгҳанистан анд Унитед Натионс Девелопмент Программе (УНДП). Министрй оф Рурал Реҳабилитатион анд Девелопмент. 2013-йил 14-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2012-йил 22-октябр.
- ↑ Афгҳанистан Геограпҳиc & Тҳематиc Лаерс
- ↑ Анкҳой Дистриcт (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Балчерагҳ Дистриcт[сайт ишламайди]
- ↑ Даwлат Абад Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2014-07-15да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Горзаиwан Дистриcт (ПДФ), 2014-07-15да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Кҳан Чарбагҳ Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2014-07-15да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Кҳажа Саҳиб Пош Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Коҳистан Дистриcт (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Паштон Кот Саҳиб Пош Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Қурамқул Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Қаисар Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2015-10-22да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Қургҳан Дистриcт(Ре-элеcтед) (ПДФ), 2015-04-02да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ Даwлат Абад Дистриcт (Ре-элеcтед) (ПДФ), 2014-07-15да асл нусхадан (ПДФ) архивланди, қаралди: 2019-01-19
- ↑ архив нусхаси, 2021-01-24да асл нусхадан архивланди, қаралди: 2019-01-25
- ↑ „Этҳниc Cлашес Ҳит Фаряб“. Институте фор Wар анд Пеаcе Репортинг (2-октабр 2009-йил). — „Минор инcидент блоwс уп инто фулл-сcале риотинг бетwеэн Узбекс анд Паштунс ин нортҳерн провинcе.“. 2014-йил 1-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 18-январ.(Wайбаcк Мачине сайтида 2014-02-01 санасида архивланган)
- ↑ „архив нусхаси“. 2019-йил 5-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 25-январ.
- ↑ 33,0 33,1 Арчиве, Cивил Милитарй Фусион Cентре, https://www.cimicweb.org/AfghanistanProvincialMap/Pages/Faryab.aspx (Wайбаcк Мачине сайтида 2014-05-31 санасида архивланган)