Jump to content

Ҳерберт Геҳрке

From Vikipediya
Ҳерберт Оттокар Геҳрке
Таваллуди 12-июн 1910-йил
Личтенберг, Берлин, Германия
Вафоти 18-март 1945-йил(1945-03-18)
(34 ёшда)
Лухембоург
Фуқаролиги Герман Реич
Касби ҳарбий
Миллати немис

Ҳерберт Геҳрке (1910-йил 12-июн — 1945-йил 18-март) — немис СА қўмондони.

У, хусусан, 1933-йил июн ойида бўлиб ўтган Кöпениcкнинг қон тўкиш ҳафтасининг ташкилотчиси сифатида эсга олинади ва кейинчалик Шоаҳнинг дастлабки хабарчиси сифатида кўрилади[1]. У Жоҳаннес Стеллингни ўлдиришга алоқадор бўлган[2].

Ҳаёти

[edit | edit source]

Ҳерберт Оттокар Геҳрке Берлиннинг шарқий томонида жойлашган Личтенберг шаҳрида туғилган. Унинг отаси телеграф ишчиси бўлиб, кейинчалик жанубдан қисқа масофада жойлашган Кöпениcкда маҳаллий кенгаш депутати бўлган. Бола маҳаллий кичик мактабда ва яқин атрофдаги Неукöллн шаҳридаги бир жинсли ўрта мактабда ўқиди. У Фридрих-Вердерше катта мактабига ўтди, лекин бир йилдан сўнг ғишт қўювчи сифатида шогирдликка киришиш учун кетишга мажбур бўлди. У уч йилдан сўнг мактаб якуний имтиҳонларини топширишга муваффақ бўлди. Шу билан бирга, у Копеникдаги полиция турар-жой блокини қуришда ишлаганда ғишт қўювчи сифатида муваффақиятли малакага эга бўлди. Кейинги бир неча йил ичида у мустақил ғишт терувчи бўлиб ишлади, лекин унинг иши ишсизлик даврлари билан тўхтаб қолди ва у қурилиш ишларининг бошқа шаклларини ҳам олди, почта хизматида ишлади ва завод ишларини бажарди.

Геҳрке 1927-йилда Ҳитлер ёшлар ташкилотига, 1928-йил июл ойида эса нацистлар партиясига қўшилди. У маҳаллий партияда турли сиёсий раҳбарлик ролларини бажарган, шунингдек, бир босқичда ғазначи ва Кöпеник учун бўлим раҳбари ўринбосари сифатида хизмат қилган. 1929-йил бошида у нацистлар партиясининг ярим-ҳарбий қаноти сифатида фаолият юритган Стурмабтеилунг (СА)га қўшилди. У СА нинг „37-сонли қўшин“ га тайинланган. 1930-йил октябр ойида у „Шарфüрер“ („эскадрон раҳбари“) даражасига кўтарилди ва 1931-йил бошида у яна кўтарилиб, Кöпеникдаги СА қўшинининг раҳбари бўлди. Бу даврда у Вилгелм Сандер билан яқин шахсий алоқани ўрнатди, у ўша пайтда СА ичида лидер эди (гарчи Сандер 1934-йилда тозаланган ва ўлдирилган бўлса ҳам).

1931-йил бошида Стеннес қўзғолони Стурмабтеилунг (СА) ичидаги зўравон бўлинишни ифодалади. Сандер ўзининг СА ходимлари билан маҳаллий СА бош офисини („Гауҳаус“) назорат қилишни таъминлади ва Геркега „Сторм Трооп 37“ СА раҳбарияти топширилди. 1931-йил декабр ойида ушбу бўронли қўшин „Стандарт 55“ қўшинига айланди. Геҳрке унинг етакчилигини сақлаб қолди.

Аъзолар сонининг тез ўсиши фашистларнинг ҳокимият тепасига келиши ва 1933-йил бошида партиянинг муваффақиятли ҳокимиятни эгаллаши билан бирга келди ва бу СА тузилмаси ва иэрархиясида кетма-кет ташкилий ўзгаришларни келтириб чиқарди[3]. 1933-йил бошида Герҳке гуруҳи яна такомиллаштирилди ва СА автоном бирлигига („Стурмбанн“) айланди ва ниҳоят 1933-йил 6-августда яна „Стандарт 15“ қўшинига кўтарилди[4]. Бу вақтга келиб Геҳрке ва унинг бўлинмаси чап қанот экстремистларни ваҳшийлар билан тўплашлари билан машҳур бўлган эди. Кейинчалик Кöпениcкнинг қон тўкиш ҳафтаси („Кöпениcкер Блутwоче“) деб номланувчи машғулот 1933-йил июн ойида бўлиб ўтди ва унда фашистлар ҳукуматининг таниқли сиёсий рақиблари иштирок этди[5]. Одамларнинг уйларига бостириб киришлар нафақат қурол-яроғ қидиришни, балки 500 га яқин ҳибсга олишни ҳам ўз ичига олган. Ҳибсга олинганларнинг баъзилари қийноққа солинган ва камида 23 киши вафот этган[6]. Нацистлар тузуми қулаганидан кейин анча кейинроқ, ўша ҳафтадаги воқеалар судга тақдим этилиши мумкин эди, ўша пайтда қотилликлар қотиллик эканлиги тасдиқланди. Қурбонлар орасида Мекленбург-Счверин собиқ социал-демократик вазир президенти Жоҳаннес Стеллинг ва кейинроқ ўқ жароҳатларидан вафот этган Антон Шмау ҳам бор эди. Ўқларни Геҳркенинг ўзи отган деб тахмин қилинган. Воқеалардан сўнг тўғридан-тўғри, 1933-йил июл ойида Геҳрке миллий инқилобни амалга оширишга қўшган ҳиссаси учун „СА-Оберстурмбаннфüҳрер“ („Юқори СА бўлинмаси раҳбари“) даражасига кўтарилди" („Анеркеннунг сеинер Вердиэнсте“да" ум диэ Дурчфüҳрунг дер натионален Револутион")[7]. 1934-йил февралда Геҳрке учун яна бир мартаба кўтарилди, бу сафар СА „Стандартенфüрер“ даражасига кўтарилди. Бу уни Кöпеник округидаги 3000 га яқин СА эркакларига раҳбарлик қилди. У „бошчиликни давом эттирди. Стандарт 15“ қўшин 1935-йил 30-апрелгача, шундан сўнг 1935-йил 1-майда у СА раҳбари бўлди, 28 ва 29 СА бригадаларини ажратди. У бу мас’улиятни 1939-йил 31-июлгача сақлаб қолди.

Нацистларнинг ҳарбийлаштирилган дунёсидан ташқарида, 1933-йилда Ҳерберт Геҳрке маҳаллий тиббий суғурта („Орцкранкенкассе“) провайдерининг Кöпениcк идораси раисининг ўринбосари бўлди.

1941-йилдан кейин Геҳрке Иккинчи Жаҳон урушида аскар сифатида қатнашди. 1945-йилга келиб у Оберлеутнант даражасига етди. Уруш тугашидан бироз олдин у жангда ҳалок бўлди. У Люксембургнинг жануби-шарқий қисмидаги Сандвейлер шаҳридаги ҳарбий қабристонга дафн этилган[8].

Шарқий Берлиндаги адолат

[edit | edit source]

1945-йил май ойида урушнинг тугаши фашистлар режимининг қулаши билан бирга келди. Германиядан қолган ҳудуднинг катта қисми, шу жумладан Шарқий Берлин, энди Совет маъмурияти остига тушди: „Кöпениcкер Блутwоче“ га расмий қизиқиш яна пайдо бўлди. 1947-йил 19-июндан 21-июнгача тўрт СА эркак ўн тўрт йил олдин Кöпеникдаги воқеалар билан боғлиқ ҳолда инсониятга қарши жиноятларда айбланди. Улардан иккитаси айбдор деб топилиб, саккиз йил ўн саккиз ой муддатга ҳукм қилинди: учинчиси оқланди, тўртинчиси эса судгача қочишга муваффақ бўлди[9]. 1948-йил август ойида яна иккитаси судланди, айбланди ва қисқа муддатларга қамоқ жазосига ҳукм қилинди[9].

Совет ишғол зонаси Германия Демократик Республикасига ўз ўрнини бўшатгандан кейингина қирғинга алоқадор бўлганларнинг кўп қисми судга тортилди. 1950-йилнинг 5-июнидан 19-июлига қадар Шарқий Берлиндаги округ судининг 4-жиноий коллегиясида 61 нафар расман аниқланган айбланувчилар устидан суд бўлиб ўтди. Айбланувчи 61 нафардан атиги 32 нафари ҳозир бўлган, қолган 29 нафари эса сиртдан судланган. 61 кишидан 47 нафари СА, 3 нафари фашистлар партияси аъзоси ва бири СС одами эканлиги аниқланган. Қолган ўнта учун ҳеч қандай эквивалент мансублик қайд этилмаган. Сиртдан судланганлардан 13 нафарининг қаердалиги номаълум эди, яна ўнтаси эса 1949-йилдан бери Шарқий Германиядан сиёсий ва тобора жисмоний жиҳатдан ажралган Ғарбий Германияда эди. Айбланувчиларнинг яна уч нафари судгача қочиб кетишга муваффақ бўлган, бири эса ёш вафот этгани маълум бўлган. Ғарбий Германияга қочиб кетганлар ҳеч қачон судга дуч келмадилар[10].

Судга тортилганларнинг аксарияти ёки барчаси айбдор деб топилди. 15 киши ўлимга ҳукм қилинди, яна 13 киши умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилинди. 25 нафари ўн йилдан йигирма беш йилгача озодликдан маҳрум этилди[9], яна тўрт нафари эса ҳар бири беш йилдан мажбурий меҳнатга ҳукм қилинди[11].

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ Рена Жаcоб. „Диэ Жуден вон Ниэдерстеттен Мäрз 1933 · Ворботе дер Шоаҳ“. Wидер дес Вергессенс (Сундай Неwс), Wертҳеим (2013-йил 26-март). 2016-йил 8-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 22 июл, 2022.
  2. ↑ „Жоҳаннес Стеллинг“. Верфолгте унд Wидерстандкäмпфер. Бунд дер Антифасчистен Кöпениcк э.В., Берлин. Қаралди: 22 июл, 2022.
  3. ↑ Мартин Счустер М.А. „Органисаторисче Верäндерунген 1933/34“. Диэ СА ин дер натионалсозиалистисчен »Мачтергреифунг« ин Берлин унд Бранденбург 1926–1934 (доcторал диссертатион) 69–77. Эрарбеитет мит финанзиэллер Унтерстüтзунг дес Зентрумс фüр Антисемитисмусфорсчунг ан дер ТУ-Берлин унд дес Бундеспрограммс зур Фöрдерунг дес wиссенсчафтличен Начwучсес (2004-йил 7-декабр). Қаралди: 22 июл, 2022.
  4. ↑ „НСДАП унд СА ин Берлин-Кöпениcк“. Гесчичте. Геденкстäтте Кöпениcкер Блутwоче, Берлин. 2020-йил 18-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 22 июл, 2022.
  5. ↑ „80 Еарс Нази Сеизуре оф Поwер – 75 Еарс Новембер Погромс – 70 Еарс Росенстраßэ Протест“ (Энглиш). Герман Ҳисториcал Институте, Wашингтон ДC (2013-йил 12-ноябр). Қаралди: 22 июл, 2022.
  6. ↑ „Мемориал Кöпениcкер Блутwоче“. Геденкстäтте Кöпениcкер Блутwоче, Берлин. 2018-йил 25-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 22 июл, 2022.
  7. ↑ ; Wолфганг Бенз (cомпилер)Кöпениcкер Блутwоче. Де Груйтер, Берлин, 2011 — 222–223-бет. ИСБН 978-3-598-24076-8. 
  8. ↑ „Ҳерберт Геҳрке руҳт ауф дер Криэгсгрäберстäтте ин Сандwеилер. Эндграблаге: Блоcк П Граб 79“. Волксбунд Деуцче Криэгсгрäберфüрсорге э. В., Кассел. 2016-йил 7-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 22 июл, 2022.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Ҳерберт Маер. „Маҳнунг ан диэ Кöпениcкер Блутwоче“. Лехикон вон А-З зур Берлингесчичте унд Гегенwарт 86–88. Луисенстäдтисчер Билдунгсвереин э.В., Берлин (1998).
  10. ↑ „Журистисче Ауфарбеитунг“. Геденкстäтте Кöпениcкер Блутwоче, Берлин. 2019-йил 9-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 22 июл, 2022.
  11. ↑ А тйпед версион оф тҳе 328 паге жудгемент wас публишед ин Эаст Берлин ундер тҳе титле "Ландгеричт Берлин. Уртеил дер 4. Гроßэн Страфкаммер ин дер Страфсаче Плöнзке у. а. (Кöпениcкер Блутwоче 1933)". (Берлин Дистриcт Cоурт. Жудгемент оф тҳе 4тҳ Cриминал Чамбер ин тҳе Cриминал триал оф Плöнзке анд отҳерс (Кöпениcкер Блутwоче 1933))
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Herbert_Gehrke&oldid=3288051"