Carneval

El carneval o carnevałe el xe na festa che ła se svolxe 'ntei paéxi de tradision cristiana (soratuto in quełi de tradision catòłica). I festixamenti i se fa speso in pùbliche parade 'nte łe qual i predòmina ełeménti piéni de xógo e fantaxia; in particołar, l'ełeménto de destinsion e particołarità del carneval el xe l'uxo de łe màscare.

Anca se el xé parte de ła tradision cristiana, i caràteri de ła festa del carneval i ga orìxene in feste ben più antighe, come per exénpio łe dionisiache greche o i saturnali romani, che i gera espresion del bixogno de n'interinal desfar da łe łigadure sociałi e da łe gerarchie per łasiar posto al roversamento del'órdene, al scherso e anca a ła łicensioxità. Da un ponto de vista stòrego e rełigioxo el carneval el ga raprexentà, dónca, un ténpo de festa ma soratuto de renovamento, anca se per el più sinbòłego, durante el qual el caxin el tołéva posto al órdene stabiłio, che'l però na volta finio el ténpo de festa, el tornava indrio novo o renovà e varantìo per un siclo vàłido fin al'inisio del carneval daspò. El siclo tólto in considerasion el xé, in pràtega, queło del'ano sołar.

'Ntel XV e XVI sècoło, a Firénse i Medici i preparava grande mascherade su cari ciamade "triónfi" e conpagnae da canti carnascialeschi, che i gera canson a bało dei qual anca Lorenzo il Magnifico el xé stà autor. Famoxo el xé el Trionfo de Bacco e Arianna scrito propio da Lorenzo il Magnifico. 'Nte ła Roma del governo papal se svolxevano invese ła corsa dei barberi (cavałi da corsa) e ła "gara dei moccoletti" inpisai che quei che i partesipava i provava a stuar l'un co l'altro.

Ła paroła carneval ła vien forma dal łatin "carnem levare" ("levar via ła carne"), parché 'ntei ténpi antichi el endegava el bancheto che'l se tegniva l'ùltimo giorno de carneval (marti graso), sùbito prima del ténpo de astinensa e dexun de ła Quaréxema.

El Carneval no'l finise da tute łe parte el Marti graso: el Carneval de Viareggio, el Carneval de Ovodda i fa ecesion, come el carneval de Poggio Mirteto e'l carneval de Borgosesia. In desferénti Carnevałi el marti graso el se raprexénta, speso co un fogo artifexal, ła "morte de Carneval".