Man di Piltdown
So pänemöl „man di Piltdown“ binädon me brekots krana e maxüla donik päkonletöls ün 1912 se gronastonameinäd tö Piltdown, vilag nilü Uckfield, East Sussex. Jäfüdisevans ettimik älesagoms, das brekots at äbinons rets ifösiliköl foma nog no sevädika mena rujenvik. Tuvot ägeton nemi latinik Eoanthropus dawsoni (gödalulitaman ela Dawson).
Sinif tuvota at pädöbaton fa jäfüdisevans jüs pätüvos ün 1953, das äbinon te dobükot äbinädöl me maxül donik lepa: orang-utan kobü kran mena nulädik. Ya pemobos, das dobükota at päjenükon fa tuvan it: Charles Dawson. Leced at nog padöbaton, e pösods votik ya pemobons as jafan veratik.
Dobükot di Piltdown binon ba dobükot vönotavik famikün jenava sekü kods tel: yüm stedöfik vü mens e leps, keli jiniko äjonon, e tim lunüpik, dü kel päkredon as „jenöfot nolavik“.
Tuvam
Tuvam krana di Piltdown no pädokümon gudiko, ab dü kobikam Sogäda Talavik di London ün dekul yela 1912, el Dawson älesagom, das voban stonöpa di Piltdown igivom ome brekoti krana bü yels fol. Bai lesag ela Dawson, vobans stonöpa at itüvoms ed ibreikoms krani brefüp bü köm omik. Dü visits anik, el Dawson ätuvom brekotis pluik krana ed äsumom onis lü hiel Arthur Smith Woodward, kälan diläda talavik Museda Britänik. Vemo initedälöl dö tuvot at, el Woodward ädugädom eli Dawson lü tuvöp, kö de yunul jü setul yela 1912 kobo ägetuvoms kranabrekotis pluik e lafi maxüla.
Dü kobikam it, el Woodward änunom, das fomot breikotas pipreparon, ma kel kran äsümon vemo ad ut man nulädik, plä el occiput (dil krana, kel yümon oni ko bäkabom) e breinagretot (kel äbinon kildils za tel uta mana nulädik). Äsagom i, das, plä kom tutas menöfik bal, maxül no ädiston de ut lepa: chimpanze yunik. Stabü fomot Museda Britänik, el Woodward ämobom, das man di Piltdown äbinom yüm piperöl vü mens e leps, kelos ästüton teorodi Linglänik ettimik, das volfam menik pidugon fa gretükam breina.
Ti de prim, fomot ela Woodward pro brekots di Piltdown päbefeiton fäkiko. In Löpajul Regik Kötetavanas, kopiedots brekotas ut, kelis igebon Mused Britänik, pägebons ad jafön fomoti lölöfiko votiki, bai kel breinagretot e pats votik äsümons ad uts mena nulädik. Do dists at, no jinos, das mög dobükama pänilüdon tefü kran di Piltdown.
Ün 1915, el Dawson älesagom, das ituvom brekotis krana telid („Piltdown II“) in top fagotü milmets za luls de tuvöp rigik. Ma sev nuik, top at neai pedientifon, e tuvam jiniko no pädokümon. Jinos, das el Woodward igo no ävisitom topi.
Tü 1938 yulul 23id, in Barkham Manor, Piltdown, el Sir Arthur Keith äsävealom mebastoni ad malön topi, kö man di Piltdown pätuvon fa el Charles Dawson. El Sir Arthur äfinükom spikädi okik me vöds sököl:
„Du man nitedälom dö jenav lunüpik okik, dö fikuls, kelis büans balid obsik äbelifons, e fät distik, kel ärivon onis, nem ela Charles Dawson fümiko pomemon. Dunobs gudikosi me yüm vü nem omik e top magodabik at in Sussex: tuvöp omik. Labob nu stimi ad sävealön balstoni at meme omik pededietöli.“
In vödem mebastona reidoy (in Linglänapük):
Is, in stonöp bäldik nilü flumed, söl Charles Dawson, FSA, ätuvom krani fösilik mana di Piltdown ün 1912-1913. Tüv at päbepenon fa söl Charles Dawson ed el Sir Arthur Smith Woodward in el Quarterly Journal of the Geological Society (Gased alkilmulik Sogäda Talavik) 1913-15.
Bötidöp nilik pävotanemon The Piltdown Man (Man di Piltdown) stimü tuv at.
Dobükam pajonon
Vestigam nolavik
Ün 1953, man di Piltdown päjonon as dobükot fa nolavans Museda Britänik e stitodas votik. Atos äkotenükon vestiganis mödik, bi man di Piltdown ya bü yels ömik pälecedon as bos bisarik, kel no äbaiädon bai volfam menik pimoböl fa fösils menik pitüvöl in tops votik. Pos vestigs kuratik, man di Piltdown päjonon as migot krana menik zänodatimädik, maxüla donik lepa: orang-utan lultumyelik di Sarawak, e tuts fösilik lepa: chimpanze. Jin bäldota gretik pijafon dub stenam me soülot ferina e krominazüd.
Pro dobükan, topäd, kö maxül yümon krani ad bäkabom älabon säkädis, kels pätuvedons dub breik maxülafinotas. Tuts piräpons, ad päpladön ini maxül: räpam at äkodon dotis dö fösil it, ven fädo päküpedos, das löp bala tutas äklivon bai gul tu difik tefü klivagul tutas votik. Vestig daluskopik äjonon räpamalis su tuts, de kelos päkludos, das ek iräpon onis ad votükön fomi onsik, bi tuts lepik distons ma fom okas de tuts menik.
Skil kaenavik dobükama at padöbaton jünu; nitedälikünos tefü on palecedon ye valemo, das älofon jafüdisevanes ettimik utosi, kelosi ävilons: klülabots äsüadüköl, das volfam menik pidugon fa breinagretükam. Palesagos, das, sekü atos, jafüdisevans fa man di Piltdown picütöls änedemons nomis valik, kels mutons pagebön tefü klülabots. Pemobos, das netim e bidädim älabons rouli pö cüt at, ibä dobükot at äkotenükon spetis Yuropik, das mens primik pötuvons in Yurasiop. I pelesagos, das Britänans avilons „Britänani balid“ leigodü fösils menik valik in läns votik (a.s. Fransän e Deutän) pituvöls.
Dientif dobükana
Nem jafana dobükota di Piltdown jünu no pasevon. Badinilud äblebon klüliko pö tuvans it: els Dawson e Woodward. Ab i hiel Pierre Teilhard de Chardin äbinon döban mögik, ibä vo nekredoviko „ätuvom“ tuti koveniäliko äfümedöli - ed i ätävom da topäd di Ishkeul in Nolüda-Frikop, de kel bal tuvotas bizarik (rinoserodatut) ikömon. Älödom in topäd di Wealden ya dätü tuvots balid, e ma doküms ettimik ävobom in tuvöp kobü el Dawson ün 1913. I nem hiela Arthur Conan Doyle pämänioton ön tef at, ab no kredovon... I kods dobükama no pasevons, ab ya pemobos, das dobükam äprimon as cog, kel vifiko äskeapon de nams coganas. Bai anans as dobükan di Piltdown pemoböl, fösilavan Britänik: Martin A. C. Hinton älüvom tröki in magadöp Museda Jenava Natik in London, in kel ün 1970 nimaboms pätuvons, vü kels tuts piräpöl ön mod sümik ad ut räpama e stenama tuvotas di Piltdown. Ün 2003, Mused Jenava Natik äjenükon dajonädi ad zälön yelami luldegid sävealam dobükama.
Veüt
Man di Piltdown e mens primik
Ün 1912, man di Piltdown äbinon ma kred nolavanefa „yüm piperöl“ vü leps e mens. Poso ye man di Piltdown nevifiko äperon süadüköfi okik, du tüvots valik äpubons, soäs cil di Taung e man di Peking. Bai hiels R. W. Ehrich e G. M. Hnederson, „Utanes, kels no ävedons lölöfiko nekrediäliks kodü vob büanas oksik, dobükot di Piltdown votükon nemödikosi pö teorods tefü volfam menik. Veüt fösila at ai päbefeiton.“ Fino, ün yels 1940 e 1950, metods gudikum dätama (äs ut stabü nüsugam fluorina) äblüfons nolaviko, das kran di Piltdown no äbinon fösil legik.
Veüt tefik
Bai hiel Robert Parson, „tüvots di Piltdown äfümedons teorodis tefü büans balid obsik, kels ibo no veratons: das brein ägretikon bü maxül. Sekü on fösils balid ela Australopithecus, in Frikop fa hiel Raymond Dart pätüvöls, no ägetons demi pämeritöl. Süemam “