Mensahe Han Kalinawan

Mensahe Han Kalinawan
Bunga-Panhunahuna ni Chito D. Dela Torre

Ika-duha na yana ka bulan an gab-i-gab-i nga pagbinalik-balik han inop ni Nilda. Di’ niya matugkad an kahulugan. Di’ liwat niya maisumat han hin-o man. Ngahaw hiya di’ natuod han mga inop. Para ha iya, an bunga han katurog, ha katurog nagtitikang ug ha katurog naghuhuman. Kundi, ini nga kamaihaan na nga pag-ininop han amo la gihapon nga bagay ug lugar, di’ na yano para ha iya. “Kinahanglan kadtoon ko ito nga lugar. Kundi, hain daw ito?” Madig-on an desisyon ni Nilda, sugad kadig-on han iya pagtuo nga ha iya pagkakapitana yana ha baryo Maligaya, Sta. Rita ha lalawigan ha Samar, maaangkon hin sunod-sunod han mga baryohanon an ira talagudti nga mga gin-uungkaraw ha ira ngahaw kaupayan. Waray hin-o man ha ira baryo ug bungto in nakakadto na hito nga lugar dida han iya inop. Di’ niya maihap an iya mga napamakianhan, kaudgan kalagsan, nangingidaron tikang 60 ngadto 96 anyos. Hangtud hiya maglingaw pagbinasa hin mga libro panliteratura, waray gud bis’ usa nga linya nga makuhaan niya hin ideya. Dida na lugaring han hiya bumisita ha Kapitolyo, di’ tinuyo nga nakalingi hiya ha iya tuo ug nakatamod ha pahina han peryodiko nga ginbabasa hin usa nga igkasi niya punong barangay nga naghihinulat han iya turno nga igkahimangraw an ira harangdon nga gobernadora. Di’ tinuyo nahatuon an iya mga mata ha seksyon Lagataw han Samar Weekly Express nga ginbubuklad hin kadam’an nga mga empleyado ug mga bisita ha Kapitolyo, hito nga adlaw, Pebrero 14, 2008. Nakibasa hi Nilda, ngan kahuman hin 5 segundos iya igin-uli an pahayagan, ngan bumakdaw. “Salug ha Basey gintuohan nga may enkanto,” iya ginluwas hin otro an iya nabasa. Dali-dali nga iya ginkadto an panlalawigan nga buhatan han pagplano, naghuram hin mapa han Basey, ngan gin-inaraman an nagsasanga-sanga nga kasalugan ug kasapaan hini nga bungto. Kalit naman nga nagputok-putok an iya dughan han maharaysang an iya paniplatan ha kabubutngaan han kagurangan dida han mapa. Hito ngahaw nga adlaw, nakaabot hi Nilda ngadto ha Cancaiyas. Pag-abot niya ha bungto han Basey, namakiana hiya kun ano an pinkahirani nga baryo nga maaagi-an tipakadto ha butnga han kagurangan. Dayon niya pakyawon in habal-habal ngadto ha Cogon ngan tikang ha Cogon, nagsuhol hiya hin taga-baryo nga mag-upod ha iya ha pagbaktas tikadto ha Cancaiyas. Napiritan hiya pakipangaturog ha panimalay han kapitan han Cancaiyas han hiya masagdonan nga pagpunias hit adlaw, mismo an kapitan an mag-uupod ha iya ngadto ha kagurangan. Ngada han ira panhingaturog, matawa-tawa an kapitan han inop nga igin-inistorya ha iya pamilya hini nga ira bisita. Hi Nilda, lugaring, waray mahingaturog hin maupay kay ginduaw na liwat hiya han amo la gihapon nga inop. Kinabuwasan, kataliwan hin tulo ka oras nga binaktasay ug sinagkahay hin kabugkiran, hi Nilda ug an amay han Cancaiyas nagtitinamod na tikang han ira kinatitindogan ha pungkay han Panlantawan, an pinakahitaas nga bukid han Basey. Ha ira likuran, kita-kitaan an kahiluagon han Basey, tubtob ha isla han Jinamoc ug an kadagatan palibot hini, pati an paluparan han syudad ha Tacloban. “Asya ito an pinakadaku nga salug dinhe ha kagurangan. An ngaran namon hiton, Salug ha Salug. Husto, an kadaanan nasiring nga may mga enkanto dida, sanglit waray napakada nga Basaynon.” Mahinay nga nag-eeksplikar an kapitan. “Kun lumugsong kita, maabot kita ngadto ligas na.” “Waray sapayan. Kinahanglanon la nga makatugpa kita hito nga dapit.” (may sumpay pa) Mensahe Han Kalinawan / 222

Mas masighot an kabagwakan nga gindadalan han duha. Malaas an magdakmol nga kabanwaan nga nakakasabod han kan Nilda panit ha butkon. Mahangin-hangin. Malapunoy an ira kabaktas, tungod han lindong han hagtaas nga kakahoyan nga sugad-sugad la hin mga tanum ha masetera kun pagtamdon tikang han ira ginlusuran nga bukid. Tulo la nga sapa an ira gintinarap ngan ugsa umagak-ak an kalaw, hahani na hira ha sidsid han Salug ha Salug. “Mayada na ngay-an nahiuna ha aton nganhi,” una nga nahiluwas ni Nilda han iya masipatan in damo nga tunob hin sapatos, puro tikadto ha sur-sinirangan an direksyon. Mahulos-hulos pa an mga tamak. Hinuon, maihaay magmara ug lumutak tungod han kahudlomi han daplin han salug. “Kundi, kay ano nga sapatos man an mga tunob, combat shoes?” iya naipakiana, tugob hin paghipausa kay an kasundalohan waray naman hinungdan maglinakat-lakat tungod nga ha nag-agi nga 10 meses nagmingaw naman an Basey ug kahigrani nga mga bungto. An mga rebelde ngatanan naman nagtubyan han ira kalugaringon ug tikang magpatron ha Basey hanin Setyembre 29, 2007 hira kaapi naman han pangabuhi nga mga buruhaton nga ginpangunahan han kasundalohan. Nakagsubay hira Nilda han halawig ngan halaba nga tubig kanay an kamalinaw nakakapasilhag han magranggat nga kababtoan ha sag-ud hini. Pira pa ka pitad tipaunhan, umukoy na hira. Namumudlat an mga mata ni Nilda, dungan han iya pagbungkaras: “Asya ini! Ini an akon inop!” Ha ira atubangan, an matadong nga sulog han salug nauutod ha pangpang hin bato ngan nadalusdos tikadto hin tingkuba . Urusahon para ha ira nga an nasasalud nga tubig ha haluag nga maranggat an kabusag nga bato nga nakakapalibot hini, diri man nagkikiwa, malinaw ngan matin-aw - makakapasantop nga may mga upat ka dupa an kahalarumon - bisan an nadalusdos nga tubig sugad-sugad la hin naagi hin masilhag nga tubo, ngan an kinahuhulogan hini daw la hin kasumpay, salit waray kababantad an tubig. An daw planggana nga bato nga nakakapalibot hini diri man napupuno: amo la gihapon an titintubtoban nga kahitas-on han tubig, waray pagbabalhin. “Nahingangain man an tubig nga nasasalud nga diri man nakakapuno hini nga nakapalibot nga bato?” Nagpipiling-piling la an hepe han Cancaiyas. Waray niya kabatoann. “Dida han akon inop, usa nga lagas nga babaye an nagluwas nga ini nga parte gin-ngangaranan hin Linaw.” Samtang iri ginhihinimakatugkad an kahulugan han kan Nilda inop, an mataghumay nga hangin nagdudul-ong han ira mga dungganan hin maanod ngan mahumok panunggan nga tono. Ha ira paglingi-lingi, waray man nira nakikit-an nga tawo nga nagkikinantahon o nagtitinokar. “Amo gihapon ini an huni han hangin ha akon inop, daw awit hin kalipay.” Kan Nilda iginduduok an iya talinga ngada ha bawbaw han tubig ha Linaw, ug mas nagigin klaro an iya nababatian nga sonata. “Baga man hin tikang ha tubig adi nga tono!” Waray na tingog-tingog an kapitan. Nababaraka na hiya. Waray na hira makabantay han madagmit nga pagtikakidyum han langit. “Dali-dali kita pag-uli. Magsisirum na.” Unom na kagab-i an naghagos, waray pa bumalik an inop ni Nilda. Di’ bale. Para ha iya, an kaundang han inop nagpapasantop nga ungod ngay-an an nahilaladawan dida han iya inop, ngan yana nasisiguro na niya, may gin-aaro an Linaw. Iya gintitinapos yana in plano. Kukumbinsihon niya an natutungdan nga mga buhatan han pamunoan nga buksan in kalsada tikang ha Maligaya tikadto ha Salug ha Salug ngan panan’man an tagliligid hini nga kalsada hin busag nga bukad, ngan didto ha sagka palibot han Linaw tindigon in mga kabab’layan deskansohan para hin mga turista. Para ha iya, an ranggat ha Linaw nangangahulugan hin paghimurasak hin grasya nga ikakatagusya han magbugto nga bungto han Basey ug Sta. Rita.