Ելիզավետա Պետրովնա

	Ելիզավետա Պետրովնա
Մասնագիտություն՝	միապետ, քաղաքական գործիչ և ազնվական
Դավանանք	ուղղափառություն
Ծննդյան օր	դեկտեմբերի 29, 1709
Ծննդավայր	Կոլոմենսկոյե, Մոսկվայի գավառ, Մոսկվայի մարզ, Ռուսական թագավորություն կամ Մոսկվա, Ռուսական թագավորություն
Վախճանի օր	հունվարի 5, 1762 (52 տարեկան)
Վախճանի վայր	Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն
Թաղված	Պողոս-Պետրոս տաճար
Դինաստիա	Ռոմանովներ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և Ռուսական թագավորություն
Հայր	Պետրոս I
Մայր	Եկատերինա I
Ամուսին	Ալեքսեյ Ռազումովսկի և Charles Augustus of Holstein-Gottorp?
Ինքնագիր
Պարգևներ	և
Elizabeth of Russia

Ելիզավետա Պետրովնա (դեկտեմբերի 29, 1709(1709-12-29)^[1]^[2], Կոլոմենսկոյե, Մոսկվայի գավառ, Մոսկվայի մարզ, Ռուսական թագավորություն և Մոսկվա, Ռուսական թագավորություն^[3] - հունվարի 5, 1762(1762-01-05)^[4]^[5]^[1], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն^[6]^[3]), 1741 թվականի նոյեմբերի 25-ից՝ Ռուսաստանի կայսրուհի Ռոմանովների արքայատոհմից։ Պետրոս I կայսեր և Եկատերինա I կայսրուհու կրտսեր դուստրը։

Մանկություն, կրթություն և դաստիարակություն

Կայսրուհի Ելիզավետա Պետրովնան ծնվել է Կոլոմենսկոե դղյակում 1709 թվականի դեկտեմբերի 18-ին։ Այս փառավոր օրը Պյոտր Ա-ն ցանկանում է նշել Կարլ XII-ի հետ։ Երբ նա մտավ մայրաքաղաք՝ Մոսկվա ասաց. «Եկեք մոռանանք այն հաղթանակը, որը պատրաստվում էինք նշել և շնորհավորենք դստերս ծննդյան կապակցությամբ»։

Ապօրինի աղջկան տրվեց «Ելիզավետա» անունը, որն առաջ Ռոմանովների դինաստիան չէր օգտագործել։ Այս անվան սկզբի արմատը «Լիզետտ»-ը եղել է Պյոտր Ա-ի սիրո անունը։ Երբ ապագա կայսրուհին 2 տարեկան էր, նրա ծնողները օրինական ամուսնացան։

Արդեն 8 տարեկանում Ելիզավետան կարողացավ իր վրա գրավել բոլորի ուշադրությունը՝ իր գեղեցկությամբ։ 1712 թվականին աղջիկները դիմավորեցին կայսրին, ով վերադառնում էր սահմանից, աղջիկները հագնված էին իսպանական ոճով։ Այդ ժամանակ ֆրանսիացի դեսպանները նկատեցին, որ գեղեցկուհին ունի շլացուցիչ տեսք և, որը նրան շատ է դուր գալիս։ 1713 թվականին արքայական ընտանիքը ներկայացավ պարահանդեսին. Ելիզավետան շատ շքեղ էր և գեղեցիկ։ Բոլորը հիանում էին Ելիզավետայի պարային փորձով և գեղեցկությամբ։ Ֆրանսիացի դեսպան Լևին նկատել էր, որ Ելիզավետան կլիներ կատարյալ գեղեցկուհի, եթե չլինեին նրա մեծ քիթը և կարմրավուն մազերը։

Պարզ է, որ կայսրական ընտանիքում երեխայի դաստիարակությունը չէր կարող լինել կատարյալ, առավել ևս այն դեպքում, երբ դստեր մայրը անգրագետ էր։ Սակայն Ելիզավետան ուներ խորամանկ և շատ տրամաբանող մտածելակերպ։ Հրեա ուսուցիչ Վեսելովսկու շնորհիվ` Ելիզավետան սովորեց ֆրանսերեն և ձեռք բերեց շատ գեղեցիկ ձեռագիր։ Հենց Ելիզավետան պետք է սովորեր ռուսական հին ձեռագրերը կարդալը։ Բանն այն էր, որ նրա ընտանիքը ցանկանում էր Ելիզավետային կնության տալ արքայական ընտանիքի՝ Լյուդովիկ 15-րդի որդուն։ 16 տարեկան հասակում Ելիզավետա Պետրովնան խոսում էր ֆրանսերեն, ինչպես հարազատ լեզվով։ Այն բանին, որ կայսրը ցանկանում էր իր դստերը ամուսնացել ֆրանսիացու հետ, Ելիզավետան պատասխանեց համեստ, բայց հաստատուն «ոչ»-ով։

Նախքան կայսրուհի դառնալը

Համաձայն Եկատերինա Ա-ի` 1727 թվականի վկայության` Ելիզավետային էր անցնում Պյոտր Ա-ի և Աննա Պետրովնայի ամբողջ հարստությունը։ Եկատերինա Ա-ի կառավարման վերջին տարին և Պետրոս II-ի (Պյոտր Բ) կառավարման սկզբին շշուկներ էին պտտվում, թե նրանք պետք է ամուսնանան, քանի որ նրանք շատ մոտ էին։ Որսորդության, պարահանդեսների և այլ միջոցառումների նրանք գնում էին միասին։ 1730 թվականի հունվարին Պյոտր Բ-ի մահից հետո, Ելիզավետայի ամուսնության մասին մոռացան բոլորը։ Այս դեպքերից հետո Ելիզավետայի կայսրությունը պետք է հանձնվեր Աննա Պետրովնային։ Սակայն, անտեսելով Եկատերինա I-ի կտակը, կայսրուհի են հռչակում Աննա Իվանովնային` Պետրոս I-ի եղբոր աղջկան։ Նրա կառավարման տարիների ընթացքում (1730-1740 թվականներ) Ելիզավետան գտնվում էր խղճուկ վիճակում, նա հագնում էր հասարակ զգեստներ, որպեսզի չընկնի պարտքի մեջ։ Սեփական գիտելիքներով նա դասեր էր տալիս իր զարմիկներին և զարմուհիներին, որպեսզի նրանց դարձնի իրենց դինաստիային արժանի մարդիկ։

Պալատական հեղաշրջում

Բոլոր պալատականները դժգոհ էին Աննա Պետրովնայի կառավարումից. նրանք կայսրի աղջկանից ավելի շատ բան էին սպասում։ Բացի այդ` պալատականները նաև նրան չէին համարում այն մարդը, ով կարող էր տիրանալ ամբողջ կարողությանը։ Անգլիացի դեսպան Ֆինչը, փոփոխելով կայսրի խոսքերը Շեքսպիրի պիեսում, ասել է. «Ելիզավետան չափազանց կատարյալ է դավադիր լինելու համար»։ Օգտագործելով իշխանության անկումը` 1741 նոյեմբերի 25-ին Ելիզավետան իր երաժշտության ուսուցչի՝ Շվարցի աջակցությամբ կազմակերպեց դավադրություն գնդի հետ։

... նա գնաց գունդ և սկսեց մշակել ծրագիրը
Զորքը սպասում էր նրան։ Իսկ Ելիզավետան իր խոսքը սկսեց հետևալ արտահայտությամբ.
-Դուք գիտե՞ք, թե ես ով եմ, կցանկանա՞ք հետևել ինձ։
-Ձերդ բարձրություն ինչպես կարող ենք չիմանալ Ձեզ, մեր ցանկությամբ կրակի և ջրի միջով էլ կանցնենք Ձեզ համար։
Նա վերցրեց խաչը, կանգեց ոտքի և բացականչեց.
-Երդվում եմ այս խաչով մեռնել ձեզ համար։ Երդվու՞մ եք դուք, որ կծառայեք ինձ այնպես, ինչպես հորս։

-Երդվում ենք, երդվում ենք։

Զորամասից բոլորը շարժվեցին դեպի պալատ։ Չհանդիպելով դիմադրության` 308 հավատարիմ զինվորների շնորհիվ, Ելիզավետան իրեն կոչեց նոր կայսրուհի։

Թագադրում

Կայսրուհու թագադրումը կայացավ 1742 թվականի ապրիլին։ Այն առանձնացավ իր աննախադեպ շքեղությամբ։ Իրենց մասին հավերժ հիշեցնելու համար Մոսկվայում պահվեցին 20-րդ դարի «Կարմիր դարպասները», այնտեղ որտեղ կատարվել էր թագադրությունը։ Հայտարարվեց զանգվածային ամնիստիա (խոսքի ձև, որը օգտագործվում է պետական անձանց հետ շփվելիս)։ Ի հիշատակ տոնակատարության` հրատարակվեց «Ելիզաբեթ Պետրովնայի թագադրության ալբոմը»։ Պյոտր Ա-ի դուստրն ասել է հետևյալը.

Իր Մոսկվա գալուց 3 ամիս հետո նա արդեն հասցրել էր հագնել բոլոր տեսակի, ոճի և ազգային հագուստներ։ Պալատի բակում ամեն 2 շաբաթը մեկ անցկացվում էր դիմակահանդես, որոնց ժամանակ Ելիզավետան հանդես էր գալիս ամենատարբեր շքեղ հագուստներով. ֆրանսիական, իսպանական, անգլիական, ռուսական և շատ այլ հանդերձներով։ Ելիզավետան անգամ հանդես էր գալիս տղամարդու հագուստով։ Սակայն նրա տղամարդկային տեսքը փչացնում էր իր գեղեցկությունը, այդ իսկ պատճառով նա կազմակերպում էր նաև այնպիսի դիմակահանդեսներ, որտեղ կանայք պետք է ունենային տղամարդու հանդերձ։ Նա ուներ շատ գեղեցիկ ոտքեր և ամենայն հավանականությամբ նրան այդ մասին արդեն զգուշացրել էին։

Սա արդեն երկրորդ դեպքն էր Ռուսական կայսրության, և մասնավորապես՝ Սանկտ Պետերբուրգի պատմության մեջ, երբ գահին միահեծան սկզբունքով բազմում էր կայսրուհի։

Կառավարման տարիները

Կայսրուհի Ելիզավետա Պետրովնան բազմիցս նշել է, շարունակում է Պետրոս Մեծի քաղաքականությունը։ Գլխավոր կառավարական խորհուրդը վերացվեց։ Սենատը ստացավ օրենսդրական կառավարման գործը։

1744-1747 թվականներին իրականացավ 2-րդ մարդահամարը։ 1740-ական թվականների վերջին և 1750-ական թվականների սկզբին Պյոտր Շուշալովն առաջարկեց կատարել մի շարք փոփոխություններ։ 1754 թվականին Սենատն ընդունեց նրա որոշումը։ Փոփոխությունները կարծես «վերակենդանացրին» ամբողջ պետությունը։

1744 թվականին արգելվեց փողոցում արագ քայլելը, իսկ նա, ով կվիճեր, հրապարակավ կտուգանվեր։ Իրականացված փոփոխությունները բարելավեցին երկրի ֆինանսական վիճակը։

Բարձրացվեցին նաև աղի և գինու գները։ 1754 թվականին ստեղծվեց նոր հանձնաժողով, որպեսզի կանոնակարգը լինի ճշգրիտ, որը փակվեց Ելիզավետայի կառավարումից հետո, սակայն գործընթացի հաղթահարումը ընդհատվեց 7-ամյա պատերազմով։ Պատերազմը սկսվեց 1756 թվականին և ավարտվեց 1763 թվականին։ Սոցիալական քաղաքականության զարգացման շնորհիվ թագավորությունում տեղի ունեցավ հզորացում, սակայն պահպանվեց ազնվությունը։ 1746 թվականին պալատից մի փոքր հեռու փակցված էր. «Լինել ազնիվ և կառավարել ունեցվածքդ ազնվությամբ»։ 1760 թվականին հողատերերը իրավունք ստացան գյուղացիներին աքսորել Սիբիր։ Գյուղացիներին արգելվեց իրականացնել դրամական գործարքներ առանց հողատերերի թույլտվության։ 1755 թվականից գործարանի աշխատողները այլևս չէին գրանցվում, քանի որ նրանք միշտ պետք է աշխատեին տվյալ գործարանում։ Ռուսաստանում 100 տարվա մեջ առաջին անգամ մահապատիժը արգելվեց։ Երբ 1743 թվականին դատավարությունը որոշեց մահապատժի ենթարկել Նատալի Լոպուխինին (նրա համար, որ նա Ելիզավետային վիրավորել է՝ պաշտպանելով Աննա Պետրովնայինն), Ելիզավետան ցուցաբերեց «նրբանկատություն» և փոխարինեց մահապատիժը ավելի խիստ պատժով («Հասցնել մտրակի հարվածներ, կտրել լեզուն, աքսորել Սիբիր, վերցնել ամբողջ գույքը»)։ Ելիզավետայի խստությունը ինչպես բանակում, այնպես էլ գյուղացիների մոտ էր կատարվում։ Ձևականորեն, առանց իրավունքի «օգտագործելով» գյուղացիներին` հողատերերը հաճախ նրանց հասցնում էն մահվան։ Կառավարությունը չափազանց շատ էր ուշադրություն դարձնում անշարժ գույքին, սակայն աչք էր փակում ազնվականների հանցագործությունների վրա։ Ելիզավետայի կառավարման տարիներին կանանց նշանակությունը սկսեց ավելի շատ գնահատվել։ Կանանց դաժանությունը երբեմն գերազանցում է տղամարդկանց դաժանությանը։

Մշակութային ձեռքբերումներ

Ելիզավետայի կառավարման շրջանում Ռուսաստան եկավ լուսավորականությունը և դպրոցներում աշակերտներին զինվորական դասեր սովորեցնելը։ 1744 թվականին հրաման տրվեց նախակրթական դպրոցները ընդլայնելու վերաբերյալ։ Բացվեցին առաջին գիմնազիայի դպրոցները. 1755 թվականին Մոսկվայում և 1758 թվականին Կազանում։ 1755 թվականին բացվեց «Ռուսական ինստիտուտը», իսկ 1757 թվականին «Գեղարվեստի ակադեման»։ Օգնություն տրվեց Լոմոնոսովին և այլ մտավորականների իրենց գործում առաջ ացնելու համար։ Կասրուհին հրամայեց Յարոսլավիայից բերել Ֆեոդոր Վոլկովի դիակը, իսկ դրանից հետո բացվեց 1756 թվականի օգոստոսի 30-ին բացվեց կայսերական թատրոնը։ Կայսրուհին ընդհանրապես սիրում էր հագցնել ուրիշ մարդկանց։ «Պիեսներում դերերը բաշխվում էին երիտասարդներին, իսկ Ելիզավետան մտածում էր նրանց համար հագուստներ։ Այսպիսով 1750 թվականին նա իր ձեռքով հագցրեց պատանի Սվիստունովային։ Նա խաղում էր Օսնելդի կերպարում՝ Սումարոկովի դրամայում»։

7-ամյա պատերազմ (1756-1763)

1756-1763 թվականներին Անգլիան և Ֆրանսիան սկսեցին պատերազմ գաղութին տիրանալու համար։ Պատերազմին մասնկացում էին 2 կոալիցիաներ. Պրուսիան, Անգլիան և Պորտուգալիան պատերազմում էին Ֆրանսիայի, Իսպանիայի, Ռուսաստանի, Սաքսոնիայի և Շվեյցարիայի դեմ։ 1756 թվականին Ֆրիդրիխ II-ը առանց հայտարարության հարձակվեց Սաքսոնիայի վրա և ամռանն արդեն ստիպեց, որ երկիրը հանձնվի։ 1756 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Ռուսաստանը պատերազմ հայտարարեց Պրուսիային։ 1757 թվականին Ֆրիդրիխ II-ը ավստրիական և ֆրանսիական զորքերին հաղթելուց հետո իր ուժերը ուղղեց դեպի Ռուսաստան։ 1757 թվականի ամռանը ռուսական զորքերը Ապրակսինի գլխավորությամբ մտան Արևելյան Պրուսիա։ 1757 թվականի օգոստոսի 19-ին ռուսական զորքերն արդեն շրջապատել էին տարածքը։ Արդյունքում թշնամին կորցրեց 8000 մարդ և նահանջեց։ Ապրակսինը չէր կազմակերպել հետապնդումը և նա ինքն էլ փախավ, գնալով՝ Կուրլյանդիա։ Ելիզավետան այդ ժամանակ գտնվում էր մահվան շեմին, սակայն նա արեց այն, ինչ պետք է աներ Ապրակսինի հետ. Ելիզավետան այլևս թույլ չտվեց, որ Ապրակսինը մտնի պալատ և ուղարկեց զինվորների, որպեսզի բերեն Ապրակսինին։ Նոր զորավար նշանակվեց Ֆերմորը։ 1758 թվականի սկզբին Ֆերմորի գլխավորությամբ ռուսական զորքերը սկզբում մտան Պրուսիայի քաղաքներից մեկը, իսկ հետո նորից մտան Արևելյան Պրուսիա (այսպիսի զարգացումից հետո անգամ բնակչությունն էր երդվում կայսրուհով)։ 1758 թվականի օգոստոսին տեղի ունեցավ արյունալի կռիվ, որի արդյունքում ոչ ոք չհաղթեց։ Այս պարտությունից հետո Ֆերմորը պետք է հանձներ զորքերի ղեկավարումը։ Այս անգամ բանակի ղեկավարությունն իր ձեռքը վերցրեց Սալտիկովը։ 1759 թվականի օգոստոսի 1-ին 60.000 ռուսական բանակը Կուներսդորֆ գյուղի մոտ 45.000 բանակի դեմ տվեց հերոսական պայքար։ Ֆրիդրիխ II-ի զորքերը ոչնչացան, մնաց էլ էր 3000 զինվոր։ Դեպի Բեռլին դանդաղ շարժման համար Սալտիկովին հանում են ղեկավարությունից և տալիս՝ Բուտուլինին։ 1760 թվականի սեպտեմբերի 28-ին գրավվեց Բեռլինը. դա տեղի ունեցավ, քանի որ հակառակորդի զորքերը նահանջել էին։ 1761 թվականի դեկտեմբերին Ելիզավետան մահացավ կոկորդի արյունահոսությունից։ Երկրիը սկսեց կառավարել Պյոտր III-ը։ Նոր կայսրը վերադարձրեց Ֆրիդրիխին բոլոր գրաված հողերը և նրա հետ կնքեց պայմանագիր։ Պրուսիայի թագավորը Ելիզավետայի մահն ընդունեց ինչպես «Բրանդենբուրսկյան տան հրաշք»։

Ռոմանովների դինաստիան

Ելիզավետան վերջին մարդն էր Ռոմանովների դինաստիայում (կանանց շարքում)։ Տղամարդկանց դինաստիան վերջանում է Պյոտր II-ի մահով 1730 թվականին։ 1742 թվականի նոյեմբերի 18-ին Ելիզավետան հայտարարեց, որ գահի օրինական ժառանգորդը իր քրոջ՝ Աննա Պետրովնայի որդին է։ Ելիզավետա Պետրովնայի մահից և Պյոտր III-ի գահ բարձրանալուց հետո Եկատերինբուրգում դեռ արտադրվում էր Ելիզավետա կայսրուհու դրամը։ Հետագայում այս փաստը բացատրվում էր հետևյալ կերպ. մինչև Եկատերինա Պետրովնայի մահը այդ կոպեկներից շատ էին արտադրվում (Ոսկին արտադրելուց Ելիզավետան ցանկացել է այն դիրքում լինել, որ նրա քիթը գեղեցիկ լինի)։ 1762 թվականից դադարեցվեց դրանց արտադրությունը, սակայն որոշ կոպեկներ մինչ օրս պահպանվել են^[8] ^[9] ^[10] ^[11]:

Պատկերասրահ

Հեղինակ Իվան Նիկիտին
Աննան և Ելիզավետան
1748 թվական

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 Elisabet (շվեդերեն) — SLS.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Елизавета Петровна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^7,0 ^7,1 Lundy D. R. The Peerage
↑ Թագուհի Ելիզավետան և նրա հաղթանակները
↑ Ռուսական ազնվականության ծագումը
↑ Իշխան Գալշտինսկի զարմիկը, նա ում հետ ամուսնացավ նրա մեծ քույրը
↑ Երջանիկ կայսրուհին եղել է Ելիզավետան

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ելիզավետա Պետրովնա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 493)։

[_5e9b8f40a418cb02-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica

[_fe904c41ca05d913-2] 2,0 ^2,1 Elisabet (շվեդերեն) — SLS.

[_599ea36ce2814695-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)

[_94bd012912bb3a8c-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_84e2d17b7bddd5cc-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.

[_3348e6fcca037027-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Елизавета Петровна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_485ef13ee9152b8b-7] 7,0 ^7,1 Lundy D. R. The Peerage

[8] Թագուհի Ելիզավետան և նրա հաղթանակները

[9] Ռուսական ազնվականության ծագումը

[10] Իշխան Գալշտինսկի զարմիկը, նա ում հետ ամուսնացավ նրա մեծ քույրը

[11] Երջանիկ կայսրուհին եղել է Ելիզավետան

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]