الفبای کردی
الفبای کردی دارای ۳۴ حرف است
ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د ر ڕ ز ژ س ش ع غ ف ﭪ ق ک گ ل ڵ م ن هـ ه و ۆ وو ی ێ[۱]
حروف الفبای عربی به دو دستهٔ حروف بی صدا و حروف صدادار تقسیم می‌شوند.
حروف بی‌صدا
[ویرایش]ئ ب پ ت ج چ ح خ د ر ڕ ز ژ س ش ع غ ف ﭪ ق ک گ ل ڵ م ن هـ
حروف صدادار
[ویرایش]ا ه و ۆ وو ی ێ
حروفی که شبیه الفبای فارسی نوشته می‌شوند اما به‌طور دیگری تلفظ می‌شوند:
ح: این حرف معمولاً به‌طور حلقی تلفظ می‌شود. مانند "حەز"(به معنای علاقه و خوش آمدن از چیزی یا کسی)، حەسانەوە (به معنای آرامش)
ع: این حرف معمولاً مثل شکل عربی آن به‌طور حلقی تلفظ می‌شود. در واقع این حرف و صدای متعلق به آن ریشهٔ کردی ندارد و مأخوذ از زبان عربی بوده و برای نوشتن و گفتن کلمات عربی مانند عەلی(علی)، عومەر (عمر) و… به‌کار می‌رود.
ه: این حرف برای نشان دادن صدای فتحه بکار می‌رود. مثلاً کلمهٔ «دَر» در زبان کردی به شکل «ده‌ر» نوشته می‌شود. نمونه های دیگر: «پەتا» (به معنای بیماری واگیردار)، «شەکاوە» (به معنای در ارتعاش بودن است)، «گەردیلە» (به معنای اتُم است)
حروفی که هم از نظر شکل و هم از نظر تلفظ با الفبای فارسی فرق دارند:
ڕ: به آن «ر» لرزشی می‌گویند. مثل: تەڕ (بمعنای تَر و خیس). سڕ (به معنای بی‌حس). خڕۆکە (به معنای گلبول) ( بسیار کلفت خوانده می‌شود)
ڵ: لام حلقی که آن را می‌توان در تلفظ کلمهٔ کردی «ماڵ» (به معنای خانه)، «بەربڵاو» (به معنای گسترده) مشاهده کرد. (بسیار کلفت خوانده می‌شود)
ۆ: ضمهٔ کشیده که آن را می‌توان در تلفظ کلمهٔ کردی «زۆر» (به‌معنای خیلی)، «خەمۆکی» (به معنای افسردگی)، «بۆچوون» (به معنای طرز تفکر) مشاهده کرد. (نقش ضمه در فارسی را دارد اما بسیار شدید تر است _ُ__)
ێ: یای مجهول که آن را می‌توان در تلفظ کلمهٔ کردی «ئێره» (به‌معنای اینجا)، «مێشک» (به معنای مغز)، «پێکان» (به معنای به هدف زدن است) مشاهده کرد. (نقش کسره در فارسی را دارد اما بسیار شدید تر است __ِ_)
ڤ: شبیه V انگلیسی است که آن را می‌توان در تلفظ کلمهٔ کردی «حەڤده» (بمعنای هفده:۱۷)، «تاڤگە»(به معنای آبشار)، «ڤیتامین» (به معنای ویتامین) «ڤایرۆسی کۆرۆنا» به معنی (ویروس کرونا) مشاهده کرد. دندان‌های بالا به لب پایین چسبانده می‌شوند و تلاش می‌کنیم "و" را تلفظ کنیم.
در زبان کردی (شیوهٔ رسم‌الخط معروف به سۆرانی) بجز صدای کسره همهٔ مصوت‌ها دارای حرف (یا ترکیب حروف) مربوط به خود بوده و در نوشتار منعکس می‌شوند:
ه=فتحه
و=ضمه
ئا=آ
وو=واو کشیده
ی=یای کشیده
ۆ=ضمه کشیده
ئ:این حرف (یعنی همزه) معمولاً در اول واژه و به‌همراه یک حرف صدادار می‌آید. مثلاً واژه‌های «اگر» و «ایمان» و به ترتیب این‌طور نوشته می‌شوند: ئه‌گه‌ر- ئیمان.
حروف غیررسمی زبان کردی
[ویرایش]این حروف هر کدام مخصوص یک لهجه از زبان کردی هستند و کاربرد محدودی دارند. در بیشتر مواقع از این حروف استفاده نمی‌شود. حروف غیررسمی زبان کردی عبارتند از:
- ۊ: این حرف مخصوص کردی جنوبی (کرمانشاهی و ایلامی و …) و حاصل تلفظ همزمان و+ی می‌باشد، که آن را می‌توان در تلفظ کلمهٔ کردی «رۊن» (به معنای روغن) مشاهده کرد.
- ڎ: این حرف مخصوص کردی اورامی می‌باشد و تلفظی مابین "د" و "گ" دارد. مانند "ئەڎا"(به معنی مادر). البته به خاطر شباهت تلفظ این حرف با حرف "ذال" برخی از کردهای اورامی به جای حرف "ڎ" حرف فارسی "ذ" را به‌کار می‌برند. مثلاً "ئه‌ذا"(به معنی مادر).
- ۋ:این حرف مختص کردی اورامی می‌باشد و تلفظی شبیه حرف "ڤ" دارد، مثلاً "هەۋا"(به معنی هوا).
- ی:این حرف مختص کردی اورامی می‌باشد و تلفظ آن تقریباً به صورت "ـیهـ" می‌باشد. مثلاً "گولانی" با تلفظ گولانیهـ.
- ڼ:این حرف مختص کردی اورامی و نیز کردی جنوبی (کرمانشاهی، لکی، …) می‌باشد و تلفظ آن به دو صورت "نن" و "نگ" با تلفظ تودماغی می‌باشد. مثل:"دڼیۋ خونی".
مثال‌هایی برای تمرین
[ویرایش]ئه‌سپ/دۊر/دڵ/کورده ماڵ/په‌س/ گۆﭬار/ ڕۆژ/ لۊت/ لەڕ/ کاڵ/ مناڵ/ ده‌فته‌ر/ تۆپی پێ/ تووپ/ باڵه‌فڕ/قه‌ره‌سۊ/ پێڵاو/ ژمێریاری/ ده‌ریا/ ئاسمان/ زه‌مین/ مانگ/ هه‌ساره/ دڕگ/ خوه‌ر/ خوه‌راوا/ قەۊ/ تاوسان/ وه‌هار/ گوڵ/ دۊه‌ت/ شه‌و/ ڕووژ/ نیمەڕوو/ ئیواره/ گه‌رم/ سه‌رد/ ڕچ/ سەهۆڵ/ هوونک/ داخ/ کوڵ/ شه‌مامه/ شامی/ به‌ره‌فتاو/ جاڕ/ کلگ/ ناخۊن/ چه‌و/ برۊ/ ڕه‌ش/ چه‌رمی/ که‌واو/ په‌لامار/ وڵات/ نیشتمان/ زهۊ/ زریان/ ئینتەرنێت/ ئیمه‌یل/ چات/ که‌مووته‌ر/ داڵ/ پڵینگ/ ئەڵوه‌ن/ داڵاهۆ/ پەڕاو/ شوێن/ هۆز/ ئەڤین/ کوردستان/ چه‌مەڕی/ژیان/زێڤین/ڕۆژئاڤا[۱]ویسر
مقایسهٔ الفباهای کردی
[ویرایش]| کرمانجی لاتین | Yekgirtú | کرمانجی سیریلیک | سورانی | IPA | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| (isolated) | (final) | (medial) | (initial) | ||||
| A, a | A, a | А, а | ا | ـا | ئا | [a:] | |
| B, b | B, b | Б, б | ب | ـب | ـبـ | بـ | [b] |
| C, c | J, j | Щ, щ | ج | ـج | ـجـ | جـ | [d͡ʒ] |
| Ç, ç | C, c | Ч, ч | چ | ـچ | ـچـ | چـ | [t͡ʃ] |
| D, d | D, d | Д, д | د | ـد | د | [d] | |
| E, e | E, e | Ә, ә | ە | ـە | ئە | [ɛ] | |
| Ê, ê | É, é | Е, е (Э э) | ێ | ـێ | ـێـ | ئێـ | Error using {{IPA symbol}}: "e:" not found in list |
| F, f | F, f | Ф, ф | ف | ـف | ـفـ | فـ | [f] |
| G, g | G, g | Г, г | گ | ـگ | ـگـ | گـ | [ɡ] |
| H, h | H, h | Һ, һ | هـ | — | ـهـ | هـ | [h] |
| I, i | I, i | Ь, ь |
ى |
ـى |
ـىـ |
— | N/A |
| Î, î | Í, í | И, и | ی | ـی | ـیـ | ئیـ | Error using {{IPA symbol}}: "i:" not found in list |
| J, j | Jh, jh | Ж, ж | ژ | ـژ | ژ | [ʒ] | |
| K, k | K, k | К, к | ک | ـک | ـکـ | کـ | [k] |
| L, l | L, l | Л, л | ل | ـل | ـلـ | لـ | [l] |
| Ł, ł | ll | Л’, л’ | ڵ | ـڵ | ـڵـ | — | [ɫ] |
| M, m | M, m | М, м | م | ـم | ـمـ | مـ | [m] |
| N, n | N, n | Н, н | ن | ـن | ـنـ | نـ | [n] |
| Ň, ň | ng | нг | — | [ŋ] | |||
| O, o | O, o | O, o | ۆ | ـۆ | ئۆ | [o] | |
| P, p | P, p | П, п | پ | ـپ | ـپـ | پـ | [p] |
| Q, q | Q, q | Ԛ, ԛ | ق | ـق | ـقـ | قـ | [q] |
| R, r | R, r | Р, р | ر | ـر | — | [ɾ] | |
| Ř, ř | rr | Р’, р’ | ڕ | ـڕ | ڕ | [r] | |
| S, s | S, s | С, с | س | ـس | ـسـ | سـ | [s] |
| Ş, ş | Sh, sh | Ш, ш | ش | ـش | ـشـ | شـ | [ʃ] |
| T, t | T, t | Т, т | ت | ـت | ـتـ | تـ | [t] |
| U, u | U, u | Ӧ, ӧ | و | ـو | ئو | [u] | |
| Û, û | Ú, ú | У, у | وو | ـوو | ئوو | Error using {{IPA symbol}}: "u:" not found in list | |
| Ü, ü | Ù, ù | — | ۊ | — | ـۊ | Error using {{IPA symbol}}: "y:" not found in list | |
| V, v | V, v | В, в | ڤ | ـڤ | ـڤـ | ڤـ | [v] |
| W, w | W, w | Ԝ, ԝ | و | ـو | و | [w] | |
| X, x | X, x | Х, х | خ | ـخ | ـخـ | خـ | [x] |
| Y, y | Y, y | Й, й | ی | ـی | ـیـ | یـ | [j] |
| Z, z | Z, z | З, з | ز | ـز | ز | [z] | |
| Universal Kurdish | Yekgirtú | Cyrillic Kurmancî | Sorani | IPA | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| (isolated) | (final) | (medial) | (initial) | ||||
| Ḧ, ḧ | H', h' | Һ’, һ’ | ح | ـح | ـحـ | حـ | [ħ] |
| ʿ | ' | — | ع | ـع | ـعـ | عـ | [ʕ] |
| Ẍ, ẍ | X', x' | Ѓ, ѓ | غ | ـغ | ـغـ | غـ | [ɣ] |