Czajka (ptak)
| Vanellus vanellus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
.jpg?lang=pl)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
czajka | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok spotykana na przelotach zimowiska | |||
Czajka[4], czajka pospolita[5] (Vanellus vanellus) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny sieweczkowatych (Charadriidae). Jeden z bardziej rozpowszechnionych ptaków błotnych. Nie wyróżnia się podgatunków[2][6]. Jest to gatunek bliski zagrożenia.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Czajka zamieszkuje niemal całą Europę i umiarkowaną strefę Azji aż po Pacyfik (do Morza Japońskiego). Zimuje w Europie Zachodniej, na wyspach wschodniego Atlantyku, w północnej Afryce, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w Indiach. W Polsce występuje w całym kraju, choć nierównomiernie, bo najliczniej na wschodzie. Pojawia się też w niższych partiach gór. Zachodnio- i południowoeuropejskie populacje są osiadłe, ma na to wpływ łagodny klimat. Przeloty marzec–kwiecień oraz czerwiec i późniejsze miesiące.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Wygląd
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej przód głowy, szyi i wole czarne. Wierzch głowy również czarny, z potylicy wyrastają długie pióra tworzące charakterystyczny czub. U samca ma on 8–10 cm, u samicy tylko 5–7 cm. Boki głowy, pierś i brzuch białe. Wierzch ciała czarny z zielonkawym połyskiem, skrzydła czarne z połyskiem purpurowym. Pokrywy podogonowe rdzawe. W poprzek piersi ciągnie się czarny pas. Ogon biały, zaokrąglony, z czarną plamą na końcu. Na czarnych piórach głowy, szyi i piersi samicy widnieją drobne białe kropeczki.
W locie charakterystyczna sylwetka – zgięte, zaokrąglone od tyłu skrzydła od białego spodu lub wierzchu wyglądają jak litera „M”, zakończone są czarnym upierzeniem. Leci z prędkością 50 km/h. W szacie spoczynkowej zacierają się granice między białymi i czarnymi plamami, a głowa i podgardle stają się białawe. Młode osobniki są bardziej brązowe z bardzo krótkim czubkiem na głowie. Jest wielkości gołębia, ale ma znacznie dłuższe nogi.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 30–35 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–85 cm
masa ciała ok. 130–330 g
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]- Biotop
- Bagna, wilgotne łąki, pastwiska, spuszczone stawy i brzegi zbiorników wodnych, jak również na suchych polach uprawnych, przy czym w pobliżu musi znajdować się woda. Unika wszelkich nierówności terenów jak pagórki czy zadrzewienia i krzewy zasłaniające widoczność, dlatego spotkać ją można na zupełnie odkrytym obszarze.
- Toki
- Na lęgowiska wracają wcześnie, bo już w lutym i marcu wraz ze skowronkami zwiastującymi wiosnę. W okresie godowym w marcu samiec wykonuje akrobatyczne loty godowe z widowiskowymi skokami. Czajka bije wtedy gwałtownie skrzydłami, na przemian wzbijając się i opadając. W powietrzu odwraca się na plecy, robi pętlę (looping), a towarzyszy temu świst skrzydeł i wydawany przenikliwy krzyk „kui kui kiuih kiuih”. Różni się on od ostrzegawczego okrzyku, dźwięcznego „kiwit kiwit”. Toki kończą się na ziemi, gdzie partnerzy biegają, kiwają się, kłaniają się sobie i rozpościerają ogony. W tym samym czasie samiec szykuje kilka jamek, a samica wybiera tę, która będzie przyszłym gniazdem. Samce mogą być monogamistami, jak również żyć w poligamii i posiadać do 4 partnerek. W drugim wypadku samiec wysiaduje gniazdo każdej partnerki po trochu.
- Gniazdo
- Nieosłonięte zagłębienie w ziemi w otoczeniu niskich roślin (nie krępujących ruchów), wyścielone skąpo trawą. Czasem tworzy kolonie lęgowe.
.jpg?lang=pl)
_-_2017_-Ystad.jpg?lang=pl)
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 4 (bardzo rzadko 3 lub 5) brązowożółte jaja w ciemniejsze plamy. W gnieździe jaja ułożone są ostrzejszymi końcami do środka.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 21–28 dni przez obydwoje rodziców, którzy w razie zagrożenia atakują drapieżnika z powietrza. Agresję przejawiają również, gdy chodzi o ochronę młodych. Wrzeszczą wtedy przeraźliwie i dziobią napastnika. Mogą nawet gonić drapieżnika i ofiarnie walczyć mimo poniesionych ran. W puchu pisklęta mają biały kołnierzyk na karku, od góry obrzeżony na czarno. Pisklęta, zagniazdowniki, kilka godzin po wykluciu biegają i zdobywają pokarm. Usamodzielniają się po 5 tygodniach, kiedy to umieją już latać. Włóczą się wtedy stadami po okolicy. Dojrzewają w pierwszym roku życia.
- Najdłużej żyjąca czajka, której wiek oznaczył człowiek, miała 18 lat[7].
- Pożywienie
- Owady i inne małe bezkręgowce jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo zdarzają się małe ryby i żaby, również nasiona i źdźbła traw.
- Pokarmu wyszukuje wśród niskiej roślinności lub na terenach zupełnie osłoniętych, zbierając go lub wydłubując z ziemi. Żeruje spokojnie chodząc lub podbiegając.
Status, ochrona i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Od 2015 roku IUCN klasyfikuje czajkę jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 1988 roku zaliczała ją do gatunków najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2012 roku, mieści się w przedziale 5,6–10,5 milionów osobników[3].
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznana za gatunek zagrożony (EN)[9].
Liczebność czajki w Europie spada; według szacunków organizacji BirdLife International z 2015 roku, europejska populacja zmalała o 30–49% w ciągu 27 lat (3 pokolenia). Podobny silnie spadkowy trend obserwowany jest również w Polsce – w latach 2000−2016 średni roczny spadek liczebności wynosił 6%[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja czajki na terenie kraju liczyła 64–87 tysięcy par lęgowych[11].
Istotna jest wysokość roślin na lęgowisku, która nie powinna przekraczać na początku okresu lęgowego około 8 cm wysokości. Wysiadujące ptaki mogą dzięki temu się widzieć, ale też mieć widok na okolicę, co daje im poczucie bezpieczeństwa, a pisklęta mogą bez przeszkód biegać. Na te warunki ma wpływ człowiek, który stosując nawozy może zwiększyć gęstość, wysokość i szybkość wzrostu roślinności. Stosowane powszechnie chemikalia wybijają owady, główne pożywienie czajek. Pierwotne siedliska jak wilgotne łąki i torfowiska w wyniku osuszania ptak ten często musiał zamienić na tereny rolnicze. Do innych czynników wpływających na spadek liczebności czajki należy niski sukces lęgowy – wysokie straty w lęgach powodowane są przez drapieżne ssaki (np. lisy) i ptaki[9]. Lęgi i same gniazda są zagrożone wycinaniem w czasie wcześniejszych żniw, kiedy to młode jeszcze nie zdążą się usamodzielnić.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Vanellus vanellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Wiersma, P., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Northern Lapwing (Vanellus vanellus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-11)].
- ↑ a b Vanellus vanellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Charadriinae Leach, 1820 - sieweczki (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-23].
- ↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 122. ISBN 83-09-01320-5.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-23]. (ang.).
- ↑ Piotr Adamiok: Prawda o krukach. Echa Barlinka, kwiecień 2004. [dostęp 2010-09-12].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- Robert Jacek Dzwonkowski: Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004. ISBN 83-89200-84-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-04-29]. (ang.).
- Vanellus vanellus (Czajka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 47–52. ISBN 83-86564-43-1.