Eliza Kristaua

Irudi hau mundu osoan zehar dauden kristauen mapa da. Zein herri kristau den jakiteko.

Eliza kristaua Jesukristo eta bere irakaspenen jarraipenean errotutako instituzio bat da. K.a. I. mendean ezarri zen. Judaismoaren baitan, beste mugimendu bat bezala sortu zen. Denboraren igaroan, entitate bihurtu zen. Biblia, Eliza Kristauaren eskritura sakratu nagusia da.

Eliza kristauaren barnean kristaua, ortodoxoa eta protestantea bezalako izenak daude, bakoitza bere sinesmen eta jokabideekin. Kristau fedearen oinarria Hirutasun Santuaren sinesmenean datza (hau da, Jesukristo Aita Santuaren Semea eta Espiritu Santua), Jesus jainkotiar natura eta haren sakrifizioa, heriotzaren eta berpiztearen bidez, giza salbamenerako.

Historian zehar, Elizak paper garrantzitsua bete du mendebaldeko kulturaren eraketan eta eragin sozial eta politikoaren eragile izan da. Erronka, zatiketa eta erreformei aurre egin behar izan die mendeetan zehar. Gaur egun, Eliza Kristauak mundu osoko milioika pertsonen bizitza espiritualaren zati integrala izaten jarraitzen du, bere herentziaren aberastasuna islatzen duten praktika eta doktrina ugarirekin.

Ezaugarriak

Erlijio monoteista bat da (jainko bakar batengan sinesten du), abrahamika (Abraham profetaren tradizioari jarraitzen dio, judaismoa eta islama bezala) eta sustrai judu sendoak dituena.

Bere sinbolo erlijiosoa gurutzea edo gurutzefika da, erromatarrek gurutziltzatzearen bidez hil baitzuten Jesukristo. Bere testu sakratua Biblia da, Itun Zaharra (Torá juduaren testu zaharrekin bat datorrena) eta Itun Berria (Jesukristoren bizitza eta irakaspenak kontatzen dituena) hartzen dituena.

Eliza Kristauaren profeta nagusia Nazareteko Jesus edo Jesukristo da, Jainkoaren mesiatzat hartzen dena lurrean, gizateriaren eta bere sortzailearen arteko itun sakratua berritzeko eta betiereko salbazioa lortzeko beharrezko irakaspenak barreiatzeko bidalia.

Kristau kultua testu sakratuen interpretazio ezberdinak eta erritu-praktika ezberdinak defendatzen dituzten elizetan antolatzen da, baina bere doktrinaren muinean bat datoz: katolizismoa, protestantismoa eta ortodoxia. Mendebaldearentzat eta mundu osoarentzat garrantzi kultural eta historiko izugarria duen erlijioa da; izan ere, Erdi Aroko eta Europako pentsamendu modernoaren funtsezko osagaiak ekarri zituen, eta, ondoren, planetako beste geografia batzuetara hedatu zen.

Etimologia

"Eliza" hitzaren etimologia grekerazko "ekklesia" hitzetik dator, "ek" hitzak "kanpo" esan nahi duena eta "kaleo" hitzak "deitu" esan nahi duena. Hitza lehenengo kristauek hartu zuten, Jesukristorenganako fedearen inguruan bildutako fededunen komunitatea deskribatzeko.

"Kristau" terminoari dagokionez, grekoz "christianos" hitzetik dator, "Kristoren jarraitzaileak" esan nahi duena. Hitzaren erroa "Christos" da, "gantzutua" edo "hautatua" bezala itzultzen duena. Titulu hau Jesukristori ematen zaio juduen tradizioan agindutako Mesias bezala. Horrela, "eliza kristaua" Salbatzailea eta Mesias bezalako Jesukristorenganako sinesmenaren inguruan biltzen diren pertsonen elkarteari dagokio.

Funtzionamendua

Kristinau Elizaren helburua Jesukristoren irakaspenak betikotzea da eta gizateria izpiritu-bide zuzenerantz, hau da, Jainkoaren erresumako salbamenerantz eta betiko bizitzarantz bideratzea. Ildo horretan, funtsezko bi rol betetzen ditu:

Ebanjelizazioa. Kristoren hitza fededunik gabekoengana eramatean datza, kristautasunera bihurtzen saiatzeko eta, horrela, Azken Judizioa iristen denean salbatzeko aukera emateko.

Kristau legatuaren betikotzea. Kristoren hitza eta bere esaera, obra eta mirakuluen kontaketa gordetzean datza, oinarrizko erritu kristauen eta eskritura sakratuen irakurketaren bitartez. Horrela bakarrik mantendu ahal izango dira kristauak bide onean.

Garai batean, Eliza kristauak ere zeregin garrantzitsua izan zuen ordena morala, soziala eta politikoa zaintzeko. Zentzu horretan, erakunde boteretsua izan zen, fedegabeak edo heretikoak zirenei jazartzeko eta torturatzeko, besteren ondasunak eta beste indar-neurri batzuk konfiskatzeko gai zena.

Sakramentuak

Eliza kristauak zazpi sakramentu ospatzen ditu, jainkoaren grazia ematen duten zeinu sakratutzat hartzen direnak. Bataioak, lehenengoak, jatorrizko bekatuaren arazketa eta kristau alkartean sartzea sinbolizatzen du. Sendotzeak, Bataioaren ondoren, fedea sendotzeko Espiritu Santuaren harrera eskatzen du. Eukaristiak, edo Jaunartze Santuak, Kristoren gorputzean eta odolean sagaratutako ogi eta ardoaren bidez parte hartzea irudikatzen du.

Penitentziaren edo Adiskidetzearen Sakramentuak bekatuen damutzearen eta barkamenerako aukera ematen du. Ezkontzak, ezkontzaren batasuna santutzen du eta Kristok elizaganako daukan maitasuna islatzen du. Ordena Sakratuak gizonak sagaratzen ditu klerikal zerbitzurako, diakono, apaiz edo apezpiku gisa. Azkenik, Gaixoen Gantzudurak kontsolamendu espiritual eta fisikoa ematen die gaixotasun larriak dituztenei.

Sakramentu hauek, bizitza kristauan funtsezkoak direnak, fededunak bizitzan zehar gidatzen dituen egitura espirituala eskaintzen dute, jaiotzetik heriotzara arte, Jainkoarekin eta fededunen komunitatearekin duten harremanean.

Elizaren adar desberdinak

Kristinau Elizaren barruan adarren aniztasuna historian zehar sortu diran teologia, doktrina eta kultura ezberdintasunen ondorio da batez ere. Adar nagusiak Eliza Katolikoa, Protestantismoa, Eliza Ortodoxoa eta Kristautasun Ebanjelikoa dira.

Eliza katolikoa:

Eliza Katolikoa, Kristautasunaren zatiketa nagusi bat da, eta Vatikanoa du bere zentro nagusia. Hau da, Eliza Katolikoak Aita santua eta hiru Sakramentu nagusiak (Babtismoa, Eukaristia, eta Salbazioko Sakramentua) aitortzen du . Ebanjelioa, Eliza Katolikoan, Tradizioa baino ez da gutxitua; hainbat doinu, errezitatzen diren mezuetan, eta elkarrizketetan azaltzen da.

Beste elizaekiko aldea sakramentuak, tradizioa eta aita santua, Maria ama onaren ikuspegia eta elizaren hierarkia dira. Sakramentuen aldetik eliza Katolikoak sakramentuak oinarri hartzen ditu, eta hauek kristau biziaren erdian zati hartzea bultzatzen dute. Tradizioa oso garrantzitsua da, eta Aita Santua Eliza Katolikoaren aitorpena eta zuzendaritza nagusia da.

Eliza Hierarkia aldetik Eliza Katolikoak hierarkia zorrotza du, eta Papa, Kardinalak, eta Episkopoa erakargarriak dira. Maria ama ona; Eliza Katolikoan, Maria ama ona oso garrantzitsua da, eta omenaldi eta adorazio handia jasotzen du.

Protestantismoa:

Protestantismoa, Eliza Katolikoaren ez jakintasarekin sortu zen mugimendu bat da. Martin Luterok 16. mendean indarrean jarri zuen, eta Ebanjelioan oinarritutako fede bat proposatu zuen. Protestantismoak Eliza Katolikoa kritikatu eta moldatu zuen, Sakramentu kopurua murriztu eta Biblia bakarra da erreferentzia nagusia.

Beste eliza batzuekiko desberdintazuan justifikazioa, scriptura bakarra, sakramentu kopurua eta ebajlioetan zentratuta egotea dira. Justifikazioaren aldetik Protestanteiok justifikazioa (salbazioa) bakarrik fedearen bitartez lortzen dela defendatzen dute, eta ekintza egitea ez da beharrezkoa.Scriptura bakarra dute, Protestantismoak Sola Scriptura printzipioa defendatzen du, hau da, Biblia da fedearen oinarria eta errektorea.Ebanjelio zentratua dago sinesmen hau; Protestantismoak Biblia nagusitzen du, eta prebesterioa, Kardinalak, eta bilduma liturgikoa ukatzen ditu. Eta sakramentu kopuruen aldetik Protestantismoak Sakramentu kopurua murriztu du, baina Bataioa eta Eukaristia defendatzen ditu.

Eliza Ortodoxoa:

Eliza Ortodoxoa, antzinako Kristautasunaren tradizioetatik abiatuta, Ekumeniko Sinodoak eramandako erreformentzat hartu zuen jarrera bat mantentzen du. Ortodoksiak ikur sakratuak eta liturgiak sendotu dituzte, eta hiru Ekumeniko Sinodoak eta hiru Epaitegi Nagusiak dituzte.

Beste elizaekiko aldea liturgia sakratua, Aita santua eta filo,Espiritu santua dira. Liturgia sakratuaren aldetik Ortodoksiak liturgia sakratua sendotu dute, eta artea, musika, eta adierazpen ikonikoa oso garrantzitsua da. Aita santua eta Filioa, Espiritu Santuaren aldetik Ortodoksiek Filioa Espiritu Santuaren iturria bezala aitortzen dute, baina Aita santua erabiliz ez dute elkarrizketa nagusirik.

Kristautasun Ebanjelikoa:

Kristautasun Ebanjelikoa, ebanjelioei oinarritutako protestanteen azken garapena da. Biblia nagusitzen du, eta ebanjelioa, bere izena ematen dien bezala, fedearen oinarria da. Kristautasun Ebanjelikoa fede pertsonala eta Jesusen aitorpena erabat onartzen ditu.

Beste elizaekiko aldeak ebanjelioak fede pertsonala eta liturgia dira.Ebanjelioen aldetik Kristautasun Ebanjelikoak bereizten ditu beste elizatik, eta Jesusen berri ona babesten du.Kristautasun Ebanjelikoak fede pertsonala eta Jesusen aitorpena sinesten ditu. Liturgia erraz eta informala da, eta adierazpen ekintzak oso garrantzitsuak dira.

Kristautasunaren barruan, hainbat bestelako adar eta mugimendu daude, batzuk nagusiki kulturaren edo geografiaren arabera. Hainbat denboratako eremuak eta doinuak dituzte, baina elizak, ebanjelioak, eta fedearen oinarrizko elementuak partekatzen dituzte.

Doktrinak

Eliza kristauarentzat funtsezko dotrina kredoan dago, historiako lehen kontzilioetan landutako fede-formulak biltzen dituena. Sinesmenak azalpen sistematikoa aurkitzen du Eliza kristauaren Katiximan, 1992an Joan Paulo II.ak onartua eta 1997an Erreforma protestantetik behin betiko bertsioa atera zuena, eta "fede" esanahi zehatzari buruzko desadostasun teologikoak egon dira, nahiz eta justifikazioaren doktrinari buruzko Adierazpen bateratuak (1999) desberdintasun horiek jorratzen saiatu zen. Bibliako definizioak Hebreeran 11:1 honela deskribatzen du fedea: "espero diren gauzen substantzia, ikusten ez diren gauzen ebidentzia". Berkhofen teologiaren arabera, fedea erlijiotik haratago doa eta Jainkoak bere herriarekin duen harremana ezartzen du, Jesukristorengan egindako Itun Zaharreko promesetan oinarrituz.

Historia

Eliza kristauaren historia zabala da eta bi mila urte baino gehiago hartzen ditu.

Jatorria eta Fundazioa: Eliza kristauaren sinismenen arabera Jesukristok sortu zuen. Kristau tradizioaren arabera, San Pedro izendatu zuen elizaren buru. Funtsezko ekitaldien artean daude Azken Afaria, gurutziltzaketa, berpizkundea eta Jesusen Igoera.

Lehen Mendeak: Jesusen lehen jarraitzaileek jazarpenei aurre egin zieten Erromatar Inperioan, baina denborarekin kristautasuna hedatu egin zen. 313. urtean, Milango Ediktuak kristautasunaren praktika legeztatu zuen.

Niceako kontzilioa (325 K.o.): Kontzilio hau funtsezkoa izan zen Elizaren doktrina eta egitura ezartzeko. Nicearen Kredoa egin zen, funtsezko sinesmenak definitzen dituena.

Erdi Aroa: Garai horretan, Eliza kristauak zeregin nagusia izan zuen Europako bizitzan. Ordena erlijioso ezberdinak sortu ziren, katedralak eraiki ziren eta Elizak berebiziko garrantzia izan zuen hezkuntzan eta kulturan.

Ekialdeko eta Mendebaldeko Zisma (1054): Eliza Eliza kristauan banatu zen Mendebaldean eta Eliza Ortodoxoa Ekialdean, ezberdintasun teologiko eta politikoen ondorioz.

Erreforma Protestantea (XVI. mendea): Martin Lutero, Juan Calvino eta beste figura batzuek gidatuta, Erreforma Protestanteak Eliza kristaua erreformatzea bilatu zuen, baina haustura bat eta hainbat izen protestanteren eraketa eragin zituen.

Kontrarreforma (XVI-XVII. mendeak): Erreformari erantzunez, Eliza kristauak barne erreformak ezarri zituen, Jesusen Konpainia ezarri zuen (jesuitak) eta Trentoko Kontzilioa ospatu zuen kritika protestanteei aurre egiteko.

Aro Modernoa eta Garaikidea: Eliza kristauak paper garrantzitsua betetzen jarraitu zuen historian, Frantziako Iraultza, hedapen koloniala eta bi mundu gerrak bezalako ekitaldietan parte hartuz. Gainera, gai sozial eta politikoetan murgildu da mendeetan zehar.

Vatikanoko II. Kontzilioa (1962-1965): Eliza modernizatu eta eraberritu nahi izan zuen ekitaldi ekumeniko garrantzitsua, erronka garaikideei aurre egiteko eta kristau batasuna sustatzeko.

Aita Santu Berriak: Aita Santu berriek, hala nola Joan Paulo II.ak, Benedikto XVI.ak eta Frantziskok, gaur egungo gaiak jorratu dituzte eta erlijioen arteko elkarrizketa eta justizia soziala sustatzen lan egin dute.

Eliza kristauak erronka eta aldaketa ugari izan ditu mendeetan zehar, baina presentzia esanguratsua izan du mendebaldeko historian eta kulturan.

Kristau kopurua

2023an Espainian, tradizioz kristaua jarraitzen izan arren, inkesta baten arabera,Espainiako biztanleen % 43k ez-erlijiosotzat jotzen du bere burua, eta erdiak baino gehiagok ( % 54) kristautzat. Horietatik % 44k katolikotzat jotzen du bere burua, Ipsos 'Global Religion 2023: Munduaren inguruko erlijio-sinesmenak azterlanaren arabera.

2023ko otsailean, 26 herrialde ezberdinetan, 18 urtetik gorako 19.731 heldu elkarrizketatuz egindako ipso-azterlanean, % 44k Jainkoarengan edo indar handiago batengan sinesten du, % 23k bakarrik sinesten du jainko batengan, eskritura zolietan deskribatzen den bezala; eta % 32k dio ez duela ezertan sinesten.

Erreferentziak

https://www.wikiwand.com/eu/Eliza_Kristaua

https://www.euskadi.eus/web01-a2lurent/eu/contenidos/articulo/c1503/eu_d1503017/1503017.html