Edukira joan

Ingeles

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«En» orritik birbideratua)

Ingelesa
English
Ingelesa eta ingelesa creole munduan     Hizkuntza nazionala edo gehiengoaren ama-hizkuntza      Hizkuntza ofiziala baina ez gehien erabiliena
Datu orokorrak
Lurralde eremuaAmeriketako Estatu Batuak, Australia, Erresuma Batua, Kanada, Zeelanda Berria eta beste hainbat herrialdetan
Hiztunak~500 milioi (ama hizkuntza)
Rankinga1 edo 2
OfizialtasunaAmeriketako Estatu Batuak (de facto), Australia, Erresuma Batua (de facto), Kanada, Zeelanda Berria eta Commonwealth-eko herrialde gehienetan
UNESCO sailkapena1: ziurra
Araugileaarautu gabea
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
germaniar hizkuntzak
mendebaldeko germaniar hizkuntzak
anglo-frisiar hizkuntzak
angliar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektu aditza objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala, place–manner–time (en) Itzuli eta hizkuntza fusionatzailea
Denbora gramatikalaksimple present (en) Itzuli, present continuous (en) Itzuli, present perfect (en) Itzuli, present perfect continuous (en) Itzuli, simple past (en) Itzuli, past continuous (en) Itzuli, past perfect (en) Itzuli, continuous pluperfect (en) Itzuli, geroaldi burutua, simple future (en) Itzuli, future perfect continuous (en) Itzuli eta future continuous (en) Itzuli
Modu gramatikalakindikatiboa, subjuntiboa eta interrogative (en) Itzuli
Genero gramatikalakgenero maskulinoa, genero femeninoa eta genero neutroa
Kasu gramatikalakgenitiboa, nominatiboa eta oblique case (en) Itzuli
Alfabetoalatindar alfabetoa eta English orthography (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1en
ISO 639-2eng
ISO 639-3eng
Ethnologueeng
Glottologstan1293
Wikipediaen
Linguasphere52-ABA
ASCL1201
IETFen
Artikulu hau hizkuntzari buruzkoa da; herria gaitzat duena beste hau da: «Ingeles (herria)»
Ingelesa ama-hizkuntza dutenen ehunekoa.

Ingelesa mendebaldeko germaniar hizkuntza da, Ingalaterran jatorria duena eta nazioarteko lingua franca bilakatu dena[1][2]. Angloen izena darama, Britainia Handira migratu zuen germaniar herri bat eta Ingalaterrari izena eman ziona. Bi izenak Baltikoko Anglia penintsulatik datoz. Frisieratik oso gertu dago, baina haren hiztegiak beste germaniar hizkuntza batzuen eragin handia izan du, bereziki antzinako eskandinavieratik, eta, maila txikiagoan, latinetik eta frantsesetik[3].

Ingelesa 1.400. urtean zehar garatu da, gutxienez. Haren formarik zaharrenak, Britainia Handira V. mendean eramandako Ingvaeoniar dialektoak antzinako ingelesa izena hartzen du. Ingeles ertaina XI. mendearen amaieran hasi zen erabiltzen, Ingalaterrako normandiar konkistaren ostean, eta frantsesaren eragin zuzena izan zuen[4]. Ingeles moderno goiztiarra, XV. mendearen ondotik, inprenta Londresera iritsi zenean ezarritako hizkuntzari deitzen zaio, Jakue Erregearen Biblia inprimatu eta Bokalen Desplazamendu Handia hasi zenean[5].

Britainiar Inperioaren nazioarteko eragina dela eta, ingeles modernoa XVII. mendetik XX. mendera arte hedatu zen mundu osoan zehar. Medio idatzi zein elektronikoetan eta Ameriketako Estatu Batuak superpotentzia bilakatzearekin batera, ingelesa mundu osoko hitzaldietako hizkuntza nagusia da, eta lingua franca gisa balio du hainbat eskualdetan, testuinguru profesionaletan, zientzian, nabigazioan eta zuzenbidean[6].

Munduan, gehien hitz egiten denen artean, hirugarren hizkuntza da, txinera eta gaztelaniaren ostean[7]. Bigarren hizkuntza gisa gehien ikasten den hizkuntza da, eta, 60 herrialdetan, ofiziala edo ofizialetako bat da. Lehen hizkuntza gisa dutenek baino pertsona gehiagok ikasi dute ingelesa bigarren hizkuntza gisa. Erresuma Batuan, Ameriketako Estatu Batuak, Kanada, Australia, Irlanda eta Zeelanda Berrian gehien hitz egiten den hizkuntza da, eta oso hedatuta dago Karibean, Afrikan eta Hegoaldeko Asian[8]. Nazio Batuen Erakundeko eta Europar Batasuneko hizkuntza koofiziala da, eta nazioarteko hainbat erakunderen hizkuntza ofiziala. Hiztun gehien dituen germaniar hizkuntza da. Hiztegi handia du, nahiz eta zenbat hitz dituen kontatzea ezinezkoa den hizkuntza gehienetan[9]. Hiztunei anglofono deritze[10].

Ingelesa modernoaren gramatika indoeuropar hizkuntzetatik eratorria da; hitzen ordena erlatiboki nasaia eta inflexio asko dituen familiatik subjektu-aditz-objektu egitura finkora pasa da, eta sintaxi konplexua garatu du[11]. Ingelesa modernoak aditz laguntzaileen eta hitzen ordena erabiltzen du esaldi konplexuak erabiltzeko, hala nola pasiborako, galderetarako eta ezeztapen batzuetarako. Ingelesaren fonetika eta fonologia oso askotarikoa da hiztunen artean, eta, batzuetan, baita hiztegia, gramatika eta idazketa ere, baina mundu osoan zehar dauden ingeles hiztunek modu errazean ulertzen dute elkar.

Sailkapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Anglès hizkuntzak      Ingelesa      Eskoziera Anglo-frisiar hizkuntzak, zeinak barruan hartzen duten:      Frisiera (Mendebaldeko frisiera, Iparraldeko frisiera, Ekialdeko frisiera); Iparraldeko itsasoko hizkuntza germaniarrak, zeinak barruan hartzen duten:      Behe-alemana/Saxoia; Mendebaldeko germaniar hizkuntzak, zeinak barruan hartzen duten:      Nederlandera Europan eta Afrikaans Afrikan ...... alemana (Goi alemaniar hizkuntzak):      Erdialdeko goi alemana; Luxenburgera Luxenburgon      Goialdeko goi-alemana ...... Yiddisha
Mendebaldeko germaniar hizkuntzen familiako zuhaitz genealogiko hipotetikoa

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Protogermanikotik ingeles zaharrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Antzinako ingelesa»

Ingelesaren lehen forma antzinako ingelesa edo anglosaxoia (550 – 1066) da. Antzinako ingelesa mendebaldeko germaniar dialekto multzo batetik sortu zen, askotan anglo-frisiar edo ipar itsaso germaniar hizkuntza gisa taldekaturik, eta, jatorriz, Frisia; Saxonia Beherea, eta hegoaldeko Jutlandiako kostaldeetan zehar, angles, saxoi eta jute[12] izenez ezagutzen diren germaniar herriek hitz egiten zuten. V. mendetik aurrera, anglo-saxoiek Britainia Handian finkatu ziren, erromatar ekonomia eta administrazioa gainbehera zihoazela. VII. menderako, anglo-saxoien hizkuntza germaniarra nagusitu zen Britainia Handian, erromatar britaniar hizkuntzak ordezkatuz (43-409): britoniko arrunta; hizkuntza zeltak, eta latina, erromatarren okupazioak Britainia Handira ekarria[13][14][15]. Harrezkero, Ingalaterrak eta ingelesak (jatorriz, Ænglaland eta Ænglisc) angles izena dute[16].

Ingeles zaharra lau dialektotan banatzen zen: angliar dialektoak (merziera eta northunbriera) eta saxoi, kentish eta mendebaldeko saxoiak[17]. Alfredo Handia erregeak IX. mendean egindako hezkuntza erreformen eta Wessexeko erresumaren eraginaren bidez, mendebaldeko saxoiaren dialektoa aldaera idatzi estandar bihurtu zen[18]. Beowulf poema epikoa mendebaldeko saxoian idatzia da, eta ingelesezko lehen poema, Cædmon 's Hymn, northumbrieraz idatzia da[19]. Ingeles modernoa merzieratik garatu zen batez ere, baina, eskoziera, northumbrieratik garatu zen. Antzinako ingelesaren hasiera garaiko inskripzio labur batzuk idazkera runiko bat erabiliz idatzi ziren[20]. VI. mendean latinezko alfabeto bat onartu zen, letra erdi untzialez idatzia. Ber barnean hartzen zituen: Wynn ⟨ƿ⟩ hizki runikoa, (Þ) thorn hizkia eta latinezko (Ð) eta (Æ) hizki eraldatuak[20][21].

Antzinako ingelesa, funtsean, ez da ingeles modernoaren antzekoa, eta ia ezinezkoa da XXI. mendeko ingeles ikasi gabeek ulertzea. Bere gramatika gaur egungo alemanaren antzekoa zen: izenondoek, adjektiboek, izenordainek eta aditzek askoz ere bukaera eta modu flexibo gehiago zituzten, eta hitzen ordena askoz askeagoa zen ingeles modernoan baino. Ingeles modernoak kasu-formak ditu izenordainetan, eta aditz inflexio batzuk, baina antzinako ingelesak kasu amaierak zituen izenordainetan ere, eta aditzek pertsona eta numero gehiago zituzten[22][23][24]. Ahaiderik hurbilena, frisiar zaharra da, baina migrazio anglosaxoia gertatu eta mende batzuetara ere, ingeles zaharrak beste aldaki germaniarrekiko elkar-ulergarritasun handia gorde zuen. IX. eta X. mendeetan ere, danelaw eta beste inbasio bikingoen artean, antzinako eskandinaviarrek eta ingeles zaharrek elkarren ulergarritasun handia mantentzen zutela[25] erakusten duten froga historikoak daude, nahiz eta ziur asko ingeles zaharraren iparraldeko dialektoak antzinako eskandinaviarraren antzekoagoak izan hegoaldeko dialektoak baino. Teorian, 900. urte arte, Ingalaterrako zenbait lekutako (iparraldekoak) plebeio batek elkarrizketa bat izan zezakeen Eskandinaviako zenbait lekutako plebeio batekin. Ingalaterrako eta Eskandinaviako herrietako hamaika tribuen xehetasunak ikertzen jarraitzen da, baita elkarren arteko harremanak ere[26].

Ingeles ertaina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Ingeles ertain»

VIII. mendetik XII. mendera arte, ingeles zaharra, pixkanaka-pixkanaka hizkuntza-kontaktuaren bidez, ingeles ertainera eraldatu zen. Ingeles ertaina, Gilen I.a Konkistatzaileak, Ingalaterrako konkistarekin 1066an, hasi zuela definitzen da askotan, baina gehiago garatu zen 1200. eta 1450. urteen artean.

Lehenik eta behin, VIII. eta IX. mendeetan, britainiar uharteetako iparraldeko kolonizazio eskandinaviar uholdeek antzinako ingelesa harreman bizian jarri zuten antzinako eskandinavierarekin, iparraldeko germaniar hizkuntza. Eskandinaviarren eragina indartsuagoa izan zen Danelaw inguruan hitz egiten zen antzinako ingelesen ipar-ekialdeko aldaeretan, York inguruan, zeina eskandinaviar kolonizazioaren erdigunea zen; gaur egun ere, ezaugarri horiek bereziki presente daude eskoziar eta iparraldeko ingelesetan. Hala ere, badirudi ingeles iparraldetuaren erdigunea Lindsey inguruko Midlandsen egon zela, eta 920. urtearen ondoren, Lindsey politika anglosaxoira berriz elkartu zenean, eskandinaviar hiztunekin harreman zuzenik izan ez zuten aldaki ingelesetara hedatu ziren eskandinaviar ezaugarriak. Gaur egun, aldaki ingeles guztietan dirauen eskandinaviar eragineko elementu bat da th-z hasten den izenordain multzoa da, zeinak h-z hasten diren izenordain anglosaxoiek ordezten duen[27]. Beste hitz eskandinaviar batzuk dira: give, get, sky, skirt, egg eta cake, jatorrizko anglosaxoi baliokide bat lekuz aldatzen dutenak.

1066ko Ingalaterrako normandiar konkista zela eta, garai hartako ingeles zaharra frantses zaharrarekin harremandu zen, batez ere normandiera zaharrarekin. Ingalaterrako normandiera, azkenean, anglo-normandiera bihurtu zen[28]. Normandiera, batez ere, eliteek eta nobleek hitz egiten zutenez, beheko klaseek anglo-saxoieraz (ingelesez) hitz egiten jarraitu zuten, Normandieraren eragin nagusia politikarekin, legediarekin eta gizarte-eremu ospetsuekin zerikusia zuten hitz ugari sartzea izan zen[29]. Ingeles ertainak ere asko sinplifikatu zuen inflexio sistema, ziur aski eskandinaviar zaharra eta ingeles zaharra uztartzeko, zeinak flexioz desberdinak baina morfologikoki antzekoak baitziren. Pertsona izenordainetan izan ezik, kasu nominatiboen eta akusatiboen arteko bereizketa galdu egin zen, kasu instrumentala bertan behera utzi zen, eta kasu genitiboaren erabilera jabetza adieraztera mugatu zen. Flexio sistemak forma flexibo irregular asko erregularizatu zituen[30], eta, pixkanaka, adostasunaren sistema sinplifikatu zuen, hitzen ordena zurrunagoa bihurtuz[31].

Wycliffen Biblian, 1380ko hamarkadan, Mateo 8:20 bertsikulu hau idatzi zen: Foxis han dennes, eta briddis heuene han nestis[32]. Hor, have aditzaren -n atzizki plurala mantentzen da oraindik, baina ez dago izenen kasuaren bukaera bat bera ere. XII. menderako, Erdi Aroko ingelesa erabat garatua zegoen ezaugarri eskandinaviarrak eta frantsesak integratuz, eta, 1500. urtearen inguruan, ingeles moderno goiztiarrera igaro zen arte, hitz egiten jarraitu zen. Ingeles ertainaren literaturan Geoffrey Chaucerren The Canterbury Tales eta Thomas Maloryren Le Morte d'Artur daude. Ingeles ertainaren garaian, eskualdeko euskalkien erabilera ugaritu egin zen idazketan, eta euskalkien ezaugarriak ere erabili zituzten Chaucerrek eta beste autorek[33].

Ingeles moderno goiztiarra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ingelesaren historiaren hurrengo aldia ingeles moderno goiztiarra (1500-1700) izan zen. Ingeles modernoaren ezaugarriak izan ziren: bokal aldaketa handia (1350 – 1700), sinplifikazio flexiboa eta hizkuntza-normalizazioa.

Bokal aldaketa handiak eragina izan zuen ingeles ertaineko bokal tildedun luzeetan. Katean eman zen aldaketa bat izan zen, hau da, aldaketa bakoitzak bokal-sistemaren ondorengo aldaketa bat eragin zuen. Bokal erdi eta irekiak igo ziren, eta bokal itxiak diptongotan zatitu ziren. Adibidez, bite hitza, hasieran, beet hitza gaur den bezala ahoskatzen zen, eta about hitzaren bigarren bokala boot hitza gaur den bezala. Bokal aldaketa handiak, ortografian, irregulartasun asko azaltzen ditu, ingelesak ingeles ertaineko ortografia asko gordetzen baititu, eta, gainera, argitzen du zergatik bokal letra ingelesek beste hizkuntzetako letra berberen ahoskera oso desberdinak dituzten[34][35].

Henrike V.aren erregealdian, Westminsterreko Court of Chancery ingelesa erabiltzen hasi zen bere dokumentu ofizialetan, 1430 inguruan, eta chancery standard izeneko ingeles forma estandar berri bat garatu zen, Londresko eta Ekialdeko Midlandsetako dialektoetatik abiatuta. 1476an, William Caxtonek inprenta sartu zuen Ingalaterran, eta Londresen inprimatutako lehen liburuak argitaratzen hasi zen, ingeles modu horren eragina handituz[36]. Aro Modernoko literaturak William Shakespeareren lanak eta Jakue I.a erregeak agindutako Bibliaren itzulpena hartzen ditu. Bokala aldatu ondoren ere, oraindik, hizkuntza ingeles moderno ez bezala entzuten zen: adibidez, /kn gn sw/ knight, gnat eta sword kontsonante multzoak ahoskatzen ziren oraindik. Shakespeareren irakurle moderno batek ingeles moderno goiztiarrean aurki zitzakeen ezaugarri gramatikal askok bitxi eta arkaikoak irudiko litzaizkioke[37].

1611ko Jakue I.a Erregearen Bibliaren bertsioa, ingeles modern goiztiarrean idatzia, Mateo 8:20k honela dio: «The Foxes haue holes and the birds of the ayre haue nests»[38] Horren adibide dira kasu-galera eta esaldi-egituran dituen ondorioak (subjektu-aditza-objektu-hitzaren ordena ordezkatzea, eta genitibo ez-posesiboaren ordez erabiltzea) eta frantses maileguak (ayre) eta hitz-ordezkapenak[38].

Ingeles modernoaren hedapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XVIII. mendearen amaieran, Britainiar Inperioak ingelesa hedatu zuen bere kolonia eta nagusitasun geopolitikoan zehar. Merkataritza, zientzia eta teknologia, diplomazia, artea eta hezkuntza formala lagungarri izan ziren ingelesa benetan globala zen lehen hizkuntza bihurtzeko. Ingelesak nazioarteko komunikazioa ere erraztu zuen mundu osoan[39][40]. Ingalaterrak kolonia berriak eratzen jarraitu zuen, eta horiek, gero, beren arauak garatu zituzten hitz egiteko eta idazteko. Ingelesa Ipar Amerikan, Afrikan, Ozeanian eta beste eskualde askotan sartu zen. Independentzia politikoa lortu zutenean, hizkuntza indigena asko zituzten estatu independente berri batzuek ingelesa hizkuntza ofizial gisa erabiltzen jarraitzearen alde egin zuten, hizkuntza indigena bat besteen gainetik sustatzeak dakartzan zailtasun politikoak eta bestelakoak saihesteko[41][42][43]. XX. mendean, AEBren eragin ekonomiko eta kultural gero eta handiagoak eta Bigarren Mundu Gerraren ondorengo superpotentzia izateak, BBCk[44] eta beste irrati batzuek ingelesez mundu osoan emititzearekin batera, hizkuntza askoz azkarrago hedatzea eragin du planetan[45][46]. XXI. mendean, ingelesa inoiz baino gehiago hitz egiten eta idazten da[47].

Ingeles modernoa garatu ahala, erabilera estandarrerako arau esplizituak argitaratu ziren, eta komunikabide ofizialetan zabaldu ziren, hala nola hezkuntza publikoan eta estatuek babestutako argitalpenetan. 1755ean, Samuel Johnsonek bere A Dictionary of the English Language argitaratu zuen hitz eta erabilera arau estandarrak sartuz. 1828an, Noah Websterrek ingelesaren American Dictionary of the English Language argitaratu zuen ingeles amerikarra estandar britainiarrarekiko independentea zen hitz egiteko eta idazteko arau bat ezartzen saiatuz. Britainia Handiaren barruan, dialekto ezaugarri ez-estandarrak edo behe-klasekoak gero eta estigmatizatuago zeuden, eta horrek aldaki ospetsuak azkar hedatzea ekarri zuen klase ertainen artean[48].

Ingeles modernoan, kasu gramatikalaren galera ia erabatekoa da (gaur egun izenordainetan baino ez da aurkitzen, hala nola hi eta him; she eta her, eta who eta whom), eta hitzen ordena, SAO, finkoa da gehienetan[48]. Aldaketa batzuk unibertsalizatu egin dira, hala nola do euskarriaren erabilera. (Lehen, ingelesak ez zuen do hitza erabiltzen laguntzaile orokor gisa, ingeles modernoak egiten duen moduan; hasieran, galdera-eraikuntza jakin batzuetan bakarrik erabiltzen zen, eta, orduan ere, ez zen derrigorrezkoa[49]. Orain, aditzarekiko laguntza gero eta normalizatuagoa da). Badirudi forma progresiboen erabilera eraikuntza berrietara hedatzen ari dela, eta gero eta arruntagoak dira lehen eraikitako formak. Astiro-astiro, forma irregularren erregularizazioak ere jarraitzen du (adibidez, dreamed ordez dreamt), eta forma inflexiboen alternatiba analitikoak gero eta arruntagoak dira (adibidez, more polite politer beharrean). Amerikar ingelesaren eraginpean, ingeles britainiarra ere aldatzen ari da amerikar ingelesek komunikabideetan duten presentzia handiak eta AEBk munduko potentzia gisa duten prestigioak bultzatuta[50][51][52].

Hedapen geografikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herrialde hauetan mintzatzen da: Amerikar Samoa, Ameriketako Estatu Batuak, Angila, Antigua eta Barbuda, Australia, Bahamak, Bangladesh, Barbados, Belize, Bermudak, Birjina uharte amerikarrak, Birjina uharte britainiarrak, Botswana, Brunei, Christmas uhartea, Cook Uharteak, Dominika, Erresuma Batua, Fiji, Gambia, Ghana, Gibraltar, Granada, Guam, Guernsey, Guyana, Hong Kong, India, Iparraldeko Mariana Uharteak, Irlanda, Jamaika, Jersey, Kamerun, Kanada, Kaiman uharteak, Keeling uharteak, Kenya, Kiribati, Lesotho, Liberia, Malawi, Malvinak, Maldivak, Malta, Man uhartea, Marshall Uharteak, Maurizio, Mikronesia, Montserrat, Namibia, Nauru, Nigeria, Niue, Norfolk uhartea, Pakistan, Palau, Papua Ginea Berria, Filipinak, Pitcairn uharteak, Puerto Rico, Ruanda, Santa Helena, Saint Kitts eta Nevis, Santa Luzia, Saint Vincent eta Grenadinak, Samoa, Seychelleak, Sierra Leona, Singapur, Solomon Uharteak, Hegoafrika, Sri Lanka, Swazilandia, Tanzania, Tokelau, Tonga, Trinidad eta Tobago, Turks eta Caicos Uharteak, Tuvalu, Uganda, Vanuatu, Zambia, Zeelanda Berria eta Zimbabwe.

Hiztegi laburra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Bai = Yes
  • Ez = No
  • Kaixo! = Hello
  • Agur!, Adio! = Good bye!
  • Ikusi arte = See you!
  • Eskerrik asko! = Thank you!
  • Egun on = Good morning
  • Arratsalde on = Good evening
  • Gabon = Good night
  • Mesedez = Please
  • Barkatu = Excuse me (Barka nazazu), sorry
  • Aizu! = Listen!
  • Kafe hutsa nahi nuke = Can I have a coffee?
  • Kafe ebakia nahi nuke = Can I have a macchiato?
  • Kafesnea nahi nuke = Can I have a café latte?
  • Garagardoa nahi nuke = Can I have a beer?
  • Komunak = Toilets
  • Non dago komuna? = Where are the toilets?
  • Non dago tren-geltokia? = Where is the train station?
  • Non dago autobus-geltokia? = Where is the bus station?
  • Ba al da hotelik hemen inguruan? = Is there any hotel around here?
  • Eguberri on! = Merry Christmas!
  • Urte berri on! = Happy new year!
  • Beajondeizula = Congratulations!
  • Urte askotarako! = Happy birthday
  • Zer moduz = How are you?
  • Ez horregatik = You're welcome
  • Ez dut ulertzen = I don't understand
  • Ez dakit ingelesez = I don't speak English
  • Ba al dakizu euskaraz? = Do you speak Basque?
  • Neska polita / Neska ederra = Pretty girl
  • Zein da zure izena? = What is your name?
  • Pozten nau zu ezagutzeak = Nice to meet you
  • Ongi etorri! = Welcome!
  • Egun on denoi = Good morning everyone!
  • Baita zuri ere = The same to you (singular)
  • Jakina! / Noski! = Sure! OK!
  • Nongoa zara? = Where are you from?
  • Non dago...? = Where is...?
  • Ba ote? = Really? Maybe?
  • Topa! = Cheers!
  • Hementxe! = Over / right here!
  • Geldi! = Stop!
  • Lasai = Take it easy
  • Ez dut nahi = I don't want (it)
  • Kaka zaharra! = Crap!
  • Hoa pikutara!/ Hoa popatik hartzera! = Fuck you!

Lagin-testua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren pasarte bat ingelesez[53]:

« All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood. »
— Nazio Batuen Batzar Nagusia, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, 1. artikulua.


Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Crystal, David,. (2003). English as a global language. (2nd ed. argitaraldia) Cambridge University Press ISBN 0511078625. PMC 57418548. (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  2. ↑ Ronald., Wardhaugh,. (2010). An introduction to sociolinguistics. (6th ed. argitaraldia) Wiley-Blackwell ISBN 9781405186681. PMC 317288704. (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  3. ↑ 1930-, Finkenstaedt, Thomas,. (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter ISBN 3533022536. PMC 1501559. (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  4. ↑ Crystal, David. (2003). The Cambridge Encyclopedia of the English Language. (2nd ed., repr. 2006. argitaraldia) Cambridge University Press ISBN 052182348X. PMC 52696308. (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  5. ↑ (Ingelesez) Spread the word. 2010-12-20 (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  6. ↑ «BBC - Radio4 - Routes of English - Series 4 - Globalisation» www.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2019-02-11).
  7. ↑ (Ingelesez) «Summary by language size» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2019-02-25).
  8. ↑ 1941-, Crystal, David,. (2003). The Cambridge Encyclopedia of the English Language. (2nd ed., repr. 2006. argitaraldia) Cambridge University Press ISBN 052182348X. PMC 52696308. (Noiz kontsultatua: 2019-02-25).
  9. ↑ «English Dictionary, Thesaurus, & grammar help | Oxford Dictionaries» Oxford Dictionaries | English (Noiz kontsultatua: 2019-02-25).
  10. ↑ The Cambridge history of the English language. Cambridge University Press 1992-2001 ISBN 052126474X. PMC 23356833. (Noiz kontsultatua: 2019-02-25).
  11. ↑ The Germanic languages. Routledge 2002 ISBN 0415280796. PMC 49550397. (Noiz kontsultatua: 2019-02-25).
  12. ↑ Baugh, Albert (1951). A History of the English Language. London: Routledge & Kegan Paul. 60–83, 110–130. or.
  13. ↑ Collingwood & Myres 1936.
  14. ↑ Graddol, Leith & Swann et al. 2007.
  15. ↑ Blench & Spriggs 1999.
  16. ↑ Bosworth & Toller 1921.
  17. ↑ Campbell 1959, 4. or.
  18. ↑ Toon 1992, Chapter: Old English Dialects.
  19. ↑ Donoghue 2008.
  20. ↑ a b Gneuss 2013, 23. or.
  21. ↑ Denison & Hogg 2006, 30–31. or.
  22. ↑ Hogg 1992, Chapter 3. Phonology and Morphology.
  23. ↑ Smith 2009.
  24. ↑ Trask & Trask 2010.
  25. ↑ Gay, Eric. (2014-01-01). «Old English and Old Norse: An Inquiry into Intelligibility and Categorization Methodology» Theses and Dissertations (Noiz kontsultatua: 2023-07-17).
  26. ↑ Lass 2006, 46–47. or.
  27. ↑ Thomason & Kaufman 1988, 284–290. or.
  28. ↑ Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)
  29. ↑ Svartvik & Leech 2006, 39. or.
  30. ↑ Lass 1992, 103–123. or.
  31. ↑ Fischer & van der Wurff 2006, 111–13. or.
  32. ↑ Wycliffe, John. "Bible" (PDF). Wesley NNU. Archived (PDF) from the original on 2 February 2017. Retrieved 9 April 2015.
  33. ↑ Horobin, Simon. "Chaucer's Middle English". The Open Access Companion to the Canterbury Tales. Louisiana State University. Archived from the original on 3 December 2019. Retrieved 24 November 2019. The only appearances of their and them in Chaucer's works are in the Reeve's Tale, where they form part of the Northern dialect spoken by the two Cambridge students, Aleyn and John, demonstrating that at this time they were still perceived to be Northernisms
  34. ↑ Lass 2000.
  35. ↑ Görlach 1991, 66–70. or.
  36. ↑ Nevalainen & Tieken-Boon van Ostade 2006, 274–79. or.
  37. ↑ Cercignani 1981.
  38. ↑ a b Lass 2006, 46–47. or.
  39. ↑ How English evolved into a global language 2010.
  40. ↑ The Routes of English.
  41. ↑ Romaine 2006, 586. or.
  42. ↑ Mufwene 2006, 614. or.
  43. ↑ Northrup 2013, 81–86. or.
  44. ↑ (Ingelesez) Baker, Colin; Jones, Sylvia Prys. (1998). Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual Education. Multilingual Matters ISBN 978-1-85359-362-8. (Noiz kontsultatua: 2023-07-18).
  45. ↑ Graddol 2006.
  46. ↑ Crystal 2003a.
  47. ↑ McCrum, MacNeil & Cran 2003, 9–10. or.
  48. ↑ a b Romaine 1999, 1–56. or.
  49. ↑ Romaine 1999, 2 or.: "Beste aldaketa batzuk XIII. mendean hasi ziren zabaltzen eta erregularizatzen, eta, gutxi gorabehera, XIX. mendean amaitu ziren. Nahiz eta IX. mendearen hasierako adierazpen negatiboetan, aditz bakunekin batera, egon, beharkizuna ez zen erabatekoa izan XIX. mendera arte. Do perifrasiaren erabilera gero eta handiagoa bat dator SAO hitzen ordena finkatzearekin. Ez da harritzekoa, lehenik, ordena hitza nahasi eta gero negatibora zabaltzen den galdeketetan asko erabiltzea".
  50. ↑ Leech et al. 2009, 18–19. or.
  51. ↑ Mair & Leech 2006.
  52. ↑ Mair 2006.
  53. ↑ (Ingelesez) Nations, United. «Universal Declaration of Human Rights» United Nations (Noiz kontsultatua: 2023-07-18).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Albert C. Baugh and Thomas Cable, A History of the English Language, London 2002, ISBN 978-0-13-015166-7.
  • Frederic G. Cassidy, Geographical Variation of English in the United States, in Richard W. Bailey and Manfred Görlach, English as a World Language, Ann Arbor 1982, pp. 177–210, ISBN 978-3-12-533872-2.
  • Fausto Cercignani, Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation. Oxford 1981, ISBN 0-19-811937-2.
  • David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge 2003, ISBN 0-521-53033-4.
  • Manfred Görlach, Introduction to Early Modern English. Cambridge 1991, ISBN 0-521-32529-3.
  • Christian Mair, Twentieth-century English: History, variation and standardization. Cambridge 2006.
  • Tom McArthur, The Oxford Companion to the English Language. Oxford 1992, ISBN 978-0-19-214183-5.
  • David Northrup, How English Became the Global Language. London 2013, ISBN 978-1-137-30306-6.
  • Peter Roach, English Phonetics and Phonology. Cambridge 2009.
  • Peter Trudgill and Jean Hannah, International English: A Guide to the Varieties of Standard English, London 2008, ISBN 978-0-340-97161-1.
  • J. C. Wells, Accents of English, I, II, III. Cambridge 1982.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.


Europako bandera Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak Europako bandera

Alemana · Bulgariera · Daniera · Errumaniera · Eslovakiera · Esloveniera · Estoniera · Finlandiera · Frantsesa · Gaelera · Gaztelania · Greziera · Hungariera · Ingelesa · Italiera · Letoniera · Lituaniera · Maltera · Nederlandera · Poloniera · Portugesa · Suediera · Txekiera

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ingeles&oldid=9552520"(e)tik eskuratuta