Europees Erfgoedlabel

Het Europees Erfgoedlabel is een erkenning die door de Europese Unie wordt verleend aan cultureel erfgoed dat een belangrijke rol speelt in de Europese geschiedenis, cultuur en integratie. Het Label wordt beheerd door de Europese Commissie. Anno 2024 staan er 67 erfgoedsites op de Europese Erfgoedlijst, waarvan vijf in Nederland.^[1]

Achtergrond

Een Europese Erfgoedlijst

In 2006 namen Frankrijk, Hongarije en Spanje het initiatief voor de lancering van een Europese Erfgoedlijst, met daarop erfgoedsites die een sleutelrol hebben gespeeld bij de opbouw van een verenigd Europa. Aan dit intergouvernementeel initiatief deden 18 landen mee, zowel EU-lidstaten als niet-lidstaten, zoals Zwitserland. Het doel van dit initiatief was destijds om erfgoedsites aan te wijzen die een sleutelrol hebben gespeeld bij de opbouw van een verenigd Europa, om de publieke bekendheid van dit erfgoed te vergroten en om Europese samenwerking te stimuleren vanuit de gedachte dat erfgoed een van de karakteristieke identiteitsbepalende factoren van de Europese gemeenschap is. De criteria om op de lijst te komen varieerden per land en deelnemende landen selecteerden zelf het cultureel erfgoed dat volgens hen op deze lijst thuishoorde.

Van intergouvernementeel naar EU-initiatief

In 2008 kwam de Europese Unie met het plan om het intergouvernementele initiatief om te zetten in een Europees Erfgoedlabel.^[2] Coördinatie vanuit een overkoepelend orgaan vanuit de EU moest zorgen voor specificering van de praktische uitvoeringsregelingen van het Europees Erfgoedlabel en daarnaast algemene en heldere criteria formuleren om op de lijst te komen. Dit alles om het succes van het label op lange termijn te garanderen. In 2010 kondigde de Europese Unie de plannen aan voor het EU-brede programma dat bekend staat als het Europees Erfgoedlabel. Op 16 november 2011 werd het label officieel opgericht.^[3]

Naast de herdefiniëring van de criteria, werden ook de doelen aangescherpt. Het doel van het Europees Erfgoedlabel is het wederzijdse begrip en de dialoog tussen Europese burgers vergroten. Daarnaast moet het Europese burgers meer inzicht bieden in het huidige Europa en haar gemeenschappelijke culturele erfgoed. De Europese Unie wil het bewustzijn onder burgers dat zij deel uitmaken van Europa, en in het bijzonder van de Europese Unie, versterken. Verder wil de Europese Unie vooral jongeren bereiken en hen leren wat de gemeenschappelijke waarden en belangrijkste elementen uit de Europese geschiedenis zijn en hoe deze verankerd zijn in het Europees cultureel erfgoed.

Label

Cultureel erfgoed wordt binnen het Europees Erfgoedlabel breed gedefinieerd. Sites die in aanmerking komen zijn monumenten; natuurlijke, onder water gelegen, archeologische, industriële of stedelijke locaties; cultuurlandschappen; plaatsen van herinnering; cultuurgoederen en -objecten (d.w.z. goederen of objecten met artistieke, historische of archeologische waarde voor een bepaald land); en immaterieel erfgoed dat met een plaats is verbonden (bijv. mondelinge tradities, rituelen, documenten, podiumkunsten).

De erfgoedsites die in aanmerking komen voor het Europees Erfgoedlabel zijn niet alleen in eigen land, maar ook in een Europese context van belang en aantrekkelijk voor een breed Europees publiek. Voorlopig mogen de lidstaten die meedoen elke twee jaar twee kandidaten voordragen voor de lijst, waarvan er hoogstens één site per land wordt geselecteerd door een onafhankelijke Europese jury.

Sites met het Europees Erfgoedlabel voldoen aan minstens een van de volgende voorwaarden:

een grensoverschrijdend of pan-Europees karakter, door te tonen hoe de invloed en aantrekkingskracht van de site over de landsgrenzen heen gaan;
een plaats en rol in de Europese geschiedenis, cultuur en integratie en banden met belangrijke Europese gebeurtenissen, persoonlijkheden of ontwikkelingen;
een plaats en rol bij de ontwikkeling en bevordering van de gemeenschappelijke waarden die ten grondslag liggen aan de EU (bijvoorbeeld het Vredespaleis in Den Haag, Nederland).^[3]

Procedure Nederland

De Europese Erfgoedlijst wordt tweejaarlijks uitgebreid. De procedure voor de selectie van sites dient in twee fasen te verlopen. Sites moeten in eerste instantie op nationaal niveau voorgeselecteerd worden, vervolgens vindt een selectie op het niveau van de Europese Unie plaats. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) is verantwoordelijk voor de voordracht van Nederlandse kandidaten voor het Europees Erfgoedlabel. Aan de voordracht gaat een aanvraag- en selectieprocedure vooraf. De voorstellen die voldoen aan de formele vereisten worden door het ministerie van OCW voorgelegd aan de Raad voor Cultuur. De Raad draagt vervolgens zorg voor de inhoudelijke beoordeling van de aanvragen. Hierbij worden nog drie nationale criteria gehanteerd, los van die van de Europese Commissie.^[4] Eens in de vijf jaar vindt er een monitoring door de jury plaats van alle sites die het label dragen om te beoordelen of ze nog voldoen aan de gestelde eisen.

Nederlandse sites met het Europees Erfgoedlabel

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Begin februari 2013 heeft de ministerraad besloten Herinneringscentrum Kamp Westerbork, net als het Vredespaleis in Den Haag, voor te dragen voor het Europees Erfgoedlabel. Beide voordrachten zijn overgenomen door de Europese Commissie. De officiële uitreiking van het label vond plaats op 8 april 2014 in Brussel.

Vredespaleis

Het Vredespaleis in Den Haag is in 2013 door de Europese Commissie aangewezen als belangrijke plaats van herinnering. De wens om internationale conflicten op te lossen met behulp van het recht en rechtspraak, is geworteld in de eeuwenoude tradities en geschiedenis van Europa.

Verdrag van Maastricht

Deze immateriële site kreeg in 2018 op voorspraak van de Nederlandse regering en de Provincie Limburg het Europees Erfgoedlabel toebedeeld door de Europese Commissie. De officiële uitreiking van het label vond plaats op 26 maart 2018 in Plovdiv, Bulgarije.

Koloniën van Weldadigheid

Op 31 maart 2020 nam de Europese Commissie het advies van de jury over en beloonde tien nieuwe sites met het Europees Erfgoedlabel. Vanuit Nederland en België zijn de Koloniën van Weldadigheid gehonoreerd. Dit is een van de eerste transnationale toekenningen.

Vier van de zeven Koloniën van Weldadigheid (Frederiksoord (NL), Wilhelminaoord (NL), Veenhuizen (NL) en Wortel (BE)) zijn ingeschreven op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Museum Ons' Lieve Heer op Solder

Museum Ons’ Lieve Heer op Solder toont het belang van religieuze vrijheid en vrijheid van geweten. Zo heeft het museum het Europees Erfgoedlabel mede ontvangen vanwege de wijze waarop de immateriële waarde van het erfgoed ontsloten wordt, zoals in het burgerschapsprogramma Voices of Tolerance voor vmbo en mbo. Op 17 april 2024 nam Museum Ons' Lieve Heer op Solder het label in ontvangst tijdens de officiële uitreiking in Antwerpen.

Deelnemende landen

België
Bulgarije
Cyprus
Denemarken
Duitsland
Estland
Finland
Frankrijk
Griekenland
Hongarije
Italië
Kroatië
Letland
Litouwen
Luxemburg
Malta
Nederland
Oostenrijk
Polen
Portugal
Roemenië
Slovenië
Slowakije
Spanje
Tsjechië

Geselecteerde sites

Deze sites dragen het Europees Erfgoedlabel:

België

Bulgarije

Thracische kunst in de oostelijke Rhodopen: Aleksandrovo graf

Duitsland

Slot Hambach
Vrede van Westfalen: Münster en Osnabrück
Muzikale erfgoedlocaties in Leipzig
Nieuwe Zakelijkheid in Europa, Weißenhofsiedlung in Stuttgart
Deutsche Regierungsbunker bij Ahrweiler
Oderbruch
Wandelpad Cisterscapes

Estland

De Grote Gildehal, Tallinn
Historische gebouwen van de Universiteit van Tartu, Tartu

Finland

Seminaarinmäki campus, Jyväskylä
Kalevala

Frankrijk

Abdij van Cluny
Het huis van Robert Schuman, Scy-Chazelles
De Europese instituten in Straatsburg
Concentratiekamp Natzweiler-Struthof
Monument in Chambon-sur-Lignon

Griekenland

Centrum van het oude Athene
Archeologische site van Nemea

Hongarije

De Franz Liszt-Muziekacademie, Boedapest
De Pan-Europese Picknick, Sopron
De Grote synagoge van Boedapest
Het levend erfgoed van Szentendre

Italië

Museum Huis van De Gasperi, Pieve Tesino
Fort Cadine, Trente
Archeologische vondsten in Ostia
Ventotene
Sant’Anna di Stazzema, Stazzema

Kroatië

Neanderthalervindplaats, Krapina
Museum van de Vučedolcultuur en archeologische site, Vukovar

Letland

Drie broers, Riga
Historische centrum van Turaida

Litouwen

Het Kaunas van 1919-1940, destijds hoofdstad van Litouwen

Luxemburg

Het dorp Schengen, bekend van de Verdragen van Schengen
Het erfgoed van Sint Willibrord, Echternach

Nederland ^[5]

Oostenrijk

Archeologisch park Carnuntum
Het Keizerlijk paleis van Wenen, Wenen
De Nieuwe Zakelijkheid in Europa, Werkbundsiedlung Wenen
Wandelpad Cisterscapes

Polen

Haven van Gdańsk
De Poolse Grondwet van 3 mei 1791, Warschau
Unie van Lublin
Militaire begraafplaats nr. 123 – Łużna-Pustki, Łużna
Herdenkplaats in Łambinowice
Nieuwe Zakelijkheid in Europa, WuWa, Wrocław
Wandelpad Cisterscapes

Portugal

Wet voor de afschaffing van de doodstraf, Lissabon
De algemene bibliotheek van de Universiteit van Coimbra, Coimbra
Ponta de Sagres, Sagres
Onderwater cultuurerfgoed van de Azoren

Roemenië

Herdenkplaats voor de slachtoffers van het communisme en het verzet, Sighetu Marmației
Paleis van de Europese Commissie van de Donau, Galaţi
Roemeens Atheneum, Boekarest

Slowakije

Middeleeuwse muurschildering in de regio's Gemer en Malohont

Slovenië

Franja partizanenziekenhuis, Dolenji Novaki
Kerk van de Heilige Geest, Javorca, Zatolmin
Zdravljica
Wandelpad Cisterscapes

Spanje

Algemeen Archief van de Kroon van Aragon, Barcelona
Studentenwoningen, Madrid
Mijnpark Almadén
Klooster van San Jerónimo in Cuacos de Yuste

Tsjechië

De burcht van Olomouc en het Arcidiecézní muzeum, Olomouc
Slot Kynžvart, Lázně Kynžvart
Nieuwe Zakelijkheid in Europa: Osada Baba (Praag), Kolonie Nový dům (Brno)
Wandelpad Cisterscapes

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Map European Heritage Label Sites^{[dode link]}. Geraadpleegd op 23 april 2021.
↑ Conclusies van de Raad betreffende de instelling door de Europese Unie van een Europees erfgoedlabel
↑ ^a ^b Besluit nr. 1194/2011/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 november 2011 tot instelling van een actie van de Europese Unie voor het Europees erfgoedlabel
↑ Criteria. Gearchiveerd op 24 april 2021. Geraadpleegd op 7 augustus 2024.
↑ Erfgoedlabel

[1] Map European Heritage Label Sites^{[dode link]}. Geraadpleegd op 23 april 2021.

[2] Conclusies van de Raad betreffende de instelling door de Europese Unie van een Europees erfgoedlabel

[32011D1194-3] Besluit nr. 1194/2011/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 november 2011 tot instelling van een actie van de Europese Unie voor het Europees erfgoedlabel

[4] Criteria. Gearchiveerd op 24 april 2021. Geraadpleegd op 7 augustus 2024.

[5] Erfgoedlabel

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]