Idioma udmurtu

Udmurtu Удмурт кыл / Udmurt kyl
Faláu en	Rusia
Rexón	Udmurtia
Falantes	340,000 (2010)
Familia	Urálicu Fino-úgricu Finu-pérmicu Permianu Udmurtu
Estatus oficial
Oficial en	Udmurtia (Rusia)
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`udm`
ISO 639-3	`udm`
Estensión del udmurtu

L'idioma udmurtu o votiacu (удмурт кыл udmurt kyl) ye una llingua fino-úgrica falada polos udmurtos, nativos de la república rusa d'Udmurtia. Unos 340 000 falantes —339 800 persones según datos de 2010— usen esta llingua.^[1]

Distribución xeográfica

Los udmurtos habiten al sur de los komi, principalmente nel área entendida ente los ríos Vyatka y Kama. Nel censu de 1989, de les 747 000 persones que declaraben ser de nacionalidá udmurta, el 70% falaben la llingua de los sos antepasaos. Dos terceres partes de los udmurtos viven na República d'Udmurtia y aproximao unos 100 000 udmurtos viven nes vecines repúbliques de Baskortostán y Tatarstan, según nes rexones de Kirov y Perm. Dicha población, asitiada ellí mientres sieglos, caltuvo la so llingua materna nuna proporción en redol al 80 - 90%.^[2]

Siquier el 90% de los udmurtos son billingües o trillingües, siendo la segunda llingua'l rusu y la tercera'l tártaru, anque para aquellos qu'habiten en Baskortostán o en Tatarstan el tártaru constitúi'l so segundu idioma. En zones rurales úsase l'udmurtu como llinguaxe coloquial, magar n'asuntos oficiales utilízase'l rusu, inclusive ente los mesmos udmurtos.^[2]

Aspeutos históricos, sociales y culturales

Historia

El desenvolvimientu de la lliteratura udmurta empezó nel sieglu XVIII anque les publicaciones nesta llingua nun empezaron hasta mediaos del sieglu siguiente.^[2] Magar les primeres obres y coleiciones de cuentos populares escritos n'udmurtu utilizaron l'alfabetu llatín, anguaño utilízase una adautación del alfabetu cirílicu —vease más embaxo. Ente los autores en llingua udmurta, cabo destacar a Gerd Kuzebay y a la poeta Ashalchi Oki.^[3] Dende 1994 esiste un Premiu Nacional de lliteratura udmurta que lleva'l nome d'esta postrera.^[4]

Dialeutos

Esisten cuatro dialeutos del udmurtu, pero los distintos falantes nun tienen problemes pa entender el restu de los dialeutos. El dialeutu septentrional falar a lo llargo del cursu fluvial del Cheptsá, el dialeutu beserman cerca de Glazov, el llamáu dialeutu central en redol a los ríos Kil'mez y Izh y escontra occidente hasta'l Vyatka, ente que'l dialeutu meridional falar al sur de la República d'Udmurtia, en redol a les ciudaes de Yelabuga (Tatarstan) y Malmyzh.^[3]

Influencia d'otres llingües

L'udmurtu ye un idioma bien cercanu al komi, compartiendo dambes llingües un 80% del so vocabulariu, y amuesa una estrecha afinidá cola vecina llingua mari, tamién perteneciente a la caña finu-ugria. Per otra parte, l'udmurtu exhibe una fuerte influencia del chuvasio y del tártaru, dambes llingües túrquiques.^[3]

Escritura

L'udmurtu escríbese col alfabetu cirílicu, usando les lletres del alfabetu rusu xunto a cinco lletres adicionales (Ӝ/ӝ, Ӟ/ӟ, Ӥ/ӥ, Ӵ/ӵ, Ӧ/ӧ):

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	Ӝ ӝ	З з
[a]	[b]	[v]	[ɡ]	[d], [dʲ]	[ʲy], [je], [y]	[ʲo], [jo]	[ʒ]	[d͡ʒ]	[z], [zʲ]
Ӟ ӟ	И и	Ӥ ӥ	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	Ӧ ӧ
[d͡ʑ]	[ʲi], [i]	[i]	[j], [-ĭ]	[k]	[l], [lʲ]	[m]	[n], [nʲ]	[o]	[ʌ]
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч
[p]	[r]	[s], [sʲ]	[t], [tʲ]	[o]	[f]	[x]	[t͡s]	[t͡ɕ]
Ӵ ӵ	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я
[t͡ʃ]	[ʃ]	[ɕ ~ ɕtʲ͡ɕ]	[(j)]	[ɨ~ə~ɯ]	[ʲ]	[y]	[ʲo], [ju]	[ʲa], [ja]

Ver tamién

Referencies

↑ Udmurt (Ethnologue)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Llingua udmurta o votiaca (Proel)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Price, Glanville (2001). «Udmurto», Enciclopedia de les llingües d'Europa (en castellanu). Gredos, páx. 523-524. ISBN 9788424923006.
↑ Удмуртская национальная литературная премия им. Ашальчи Оки

Enllaces esternos

Llibros n'udmurtu Archiváu 2011-06-13 en Wayback Machine

Consulta la edición de Wikipedia n'idioma udmurtu.

[Ethnologue-1] Udmurt (Ethnologue)

[Proel-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Llingua udmurta o votiaca (Proel)

[ELE-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Price, Glanville (2001). «Udmurto», Enciclopedia de les llingües d'Europa (en castellanu). Gredos, páx. 523-524. ISBN 9788424923006.

[4] Удмуртская национальная литературная премия им. Ашальчи Оки

[1]

[2]

[3]

[4]