Inuitoj
| ||||||||||||
| Inuita virino (ĉ. 1907) | ||||||||||||
| etno | ||||||||||||
| circumpolar peoples • Nord-Amerikaj indianoj • Indiĝenaj popoloj en Kanado | ||||||||||||
| Suma populacio | ||||||||||||
| 150,000 | ||||||||||||
| Ŝtatoj kun signifa populacio | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Lingvo(j) | ||||||||||||
| Inuita lingvo, Eskimo-Aleutaj lingvoj | ||||||||||||
| Religio | ||||||||||||
| Kristanismo, Ŝamanismo | ||||||||||||
| Parencoj | ||||||||||||
Inuitoj (inuite, Inuk (sg.) "[unu] homo", Inuuk (dl.) "[du] homoj", Inuit (pl.) "[tri aŭ pliaj] homoj"), indiĝena popolo de Siberio, Alasko, nordaj partoj de Kanado (Jukonio, N.O.T., Nunavuto, kaj norda Kebekio), kaj Gronlando.
La inuitoj (kun la jupikoj) estas la idoj de la lasta grupo (la Sivullirmiut, "unuaj homoj") kiu venis trans la Beringa Markolo de Azio al Nordameriko, antaŭ proksimume 10 000 jaroj. Ilia parenceco kun indianoj estas malproksimega, kaj ili ne estas konsiderataj indiana etno. Ili parolas la inuitan lingvon.
En Kanado kelkaj inuitoj ne volas esti nomataj per la algonkina vorto "eskimo"; ili preferas la proprajn vortojn "inuit" kaj "inuk".
Priskribo
[redakti | redakti fonton]La inuitoj konsistas el la Inupiat de norda Alasko kaj orienta Siberio kun la Inuit de Kanado kaj de Gronlando (~152 000, el kiuj 2 000 en Siberio, 50 000 en Alasko, 45 000 en Kanado kaj 55 000 en Gronlando).
Inuitoj plejparte vivgajnis je markulturo, de fiŝoj, balenoj, kaj aliaj marmamuloj. Tradiciaj metioj inkluzivas peltojn kaj bidarton.
Aktualo
[redakti | redakti fonton]Depost la eŭropana kontakto, rasismaj kaj misgviditaj politikoj de eŭropanaj registaroj emis damaĝi la inuitan vivmanieron kaj ofte rezultis je amasmortoj kaj alia suferado. Tamen, ĉirkaŭ la jaroj 1970, fortaj inuitaj gvidantoj aperis kaj kreis politikajn ondojn por la respekto de la inuita popolo kaj inuitaj teritorioj. Unu el la rezultaj landpretendaj konsentoj rezultis je la kreo de la kanada teritorio Nunavuto, la plej granda landpretenda konsento en kanada historio. En la lastaj jaroj, inuitaj instancoj kaj politikaj grupoj ĉirkaŭpolusaj ekkomunikis kaj solidarecis por promocii la inuitan popolon kulture kaj politike kaj por kontraŭlukti ekologiajn problemojn, kiel la forcejefiko kaj rezulta tera varmiĝado, kiu pezege efikas inuitojn pro la fandado kaj magrado de la arkta glacio kaj la formorto de arktaj mamuloj.
En Esperanto
[redakti | redakti fonton]La revuo "Kuriero" de Unesko dediĉis sian numeron n-ro 1 de januaro-marto 2019 al la temo de indiĝenaj lingvoj okaze de la proklamo de 2019 kiel Internacia Jaro de Indiĝenaj Lingvoj.[1] Tiukadre la artikolo SIKU: Miksi nuntempan teknologion kun antikvaj scipovoj, de Joel Heath kun Lucassie Arragutainaq, temas pri novteknologiaj klopodoj fare de inuitoj por pristudi la efikon de la klimata ŝanĝo sur la molanasoj, kiuj estas grava parto de la vivtenado de la popolo.[2]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Nanook of the North
- Sameoj
- Inuita gorĝokantado
- Inuita vesto
- Inuita lingvaro
- Inuka lingvo
- Glaciaĵo inuita