Jean-Baptiste le Rond d'Alembert

Jean Baptiste le Rond d’Alembert, Porträt vun Maurice Quentin de La Tour, 1753

Jean-Baptiste le Rond [['ʒɑ̃ ba'tist lə ʁɔ̃ dalɑ̃'bɛːʁ]], nömmt D’Alembert, (* 16. November 1717 in Paris; † 29. Oktober 1783 in Paris) weer en vun de bedüüdenst Mathematiker un Physiker vun dat 18. Johrhunnert un en Philosoph vun de Opklärung. Gemeensam mit Diderot weer he Herutgever vun de Encyclopédie. He sülvst hett sück vör allen mit den mathematischen Deel befaat.

Leven un Wirken

D’Alembert wurr as buterehelich Söhn vun den General Louis Camus Destouches (1668–1726) un de lateren Salonnière de Marquise de Tencin (1682–1749) boren. Sien Moder hett hüm an de Kark St-Jean-le-Rond de Paris utsett. Pierre Guérin de Tencin weer en Unkel vun Moders Siet un röömsch-kathoolsch Kardinal as ok togliek Arzbischop vun Embrun (1724–1740) un vun Lyon (1740–1758).

D’Alembert wurr vun Madame Rousseau, borene Etiennette Gabrielle Ponthieux (ca. 1683–1775), de Fru vun den Glasermeester Alexandre Nicolas Rousseau, as Findelkind upnommen un bleev dor bit to dat Öller vun 48 Johren. De lievlich Vader hett hüm aber en umfaaten Optrecken un Utbillen mögelk maakt.

Siene richtige Moder Claudine Guérin de Tencin

Mit twalf Johren is he in dat Collège des Quatre Nations eintreeden un hett dat 1735 mit den baccalauréat en arts afslooten. Later studeer he an de École de Droit eerst Rechtswetenschap, denn Medizin, ehe he sück endgültig autodidaktisch de Mathematik un Physik towennen dee. Sien mathematisch Hööftwark weern sien Opuscules mathématiques in negen Bänden. D’Alembert interesseer sück ünner annern ok för Musik. He hett 1752 de Éléments de la musique théorique et pratique (Elemente vun de theoretischen un praktischen Musik) un twee Johr later Réflexions sur la musique en général et sur la musique française en particulier (Överlegungn to de Musik in' Allgemeenen un to de franzöösch Musik in' Besünneren) herutbrocht.

Sien Bekanntheit verschaff hüm Togang to de Pariser „Salons“. He weer Stammgast bi Madame de Deffand un Julie de Lespinasse, mit de he van 1764 an tosommen leev. Dor hett he Condorcet un David Hume kennen lehrt.

D’Alembert weer gemeensam mit Denis Diderot Herutgever vun de Encyclopédie, dat monumental Wark in dat Tietöller vun de Opklärung. De Bookhändler André Le Breton hett hüm Diderot den Updrag geeven, de Cyclopaedia vun Ephraim Chambers to översetten. Dorut entwickel sück dat Projekt vun de Encyclopédie, dat düchtig aktiv vun Voltaire ünnerstütt wurr. Mit hüm hett he en eng Früendschap slooten, de dör en rege Korrespondenz ünnerhollen wurr.

Sien Bidrääg to de Encyclopédie, de tüschen 1751 un 1780 herutkeem, weern völfältig. He schreev den Discours préliminaire in' eersten Band, en Aart „Manifest der Aufklärung“, un hett över 1570 signeerte as ok rund 210 wiedere unsigneerte Bidrääg verfaat, de överwegend ut dat Umfeld vun de Natuurwetenschapen stammen. He weer dat ok, de dör polemische Vörwöör un wichtige Artikel as Dictionnaire oder Genève (Genf) de ideologische Richt vun dat Wark stüern dee.

D’Alembert führ Breefverkehr ok mit „upklärt Herrschern“ as Friedrich II. von Preußen un de russisch Zarin Katharina de Groot. Doch sien Misstruen tegenöver den Herrschenden weer immer waak. In sien Essai sur les gens des lettres et sur les grands (Versöök vun en Upsatz över de schrieven Lüüd un de groot Schrievers) hett he 1759 de Weltanschauung vun den Adel mit de vun de Denkenden vergleeken. D’Alembert weer ok en glänzender Tacitus-Översetter. He weer sowohl Liddmaat bzw. Ehrenliddmaat vun de Russische Akademie vun de Wetenschapen (Petersburg, 1764), de Preußische Akademie vun de Wetenschapen, de American Academy of Arts and Sciences (1781), de Académie des sciences as ok de Académie française, deren Generalsekretär up Levenstiet he 1772 wurr. Toletzt leev he as Pensionär vun Friedrich II. von Preußen.

He weer Liddmaat vun de Pariser Freimüererloge Les Neuf Sœurs.

D’Alembert is an 29. Oktober 1783 in dat Öller vun 65 Johren an de Folgen vun en Harnblasenkrankheit storven

Begrünner vun de mathematischen Kontinuumsphysik

Nah hüm is dat D’Alembertsche Prinzip vun de Mechanik nömmt. Dat d’Alembertsche Prinzip vun de klassische Mechanik erloovt dat Upstellen vun de Bewegungsgleichungen vun en mechanisch System mit Dwangsbedingungen.

He hett up dat Rebeet vun de Funktschonentheorie arbeit, löös 1747 de hüüd nah hüm nömmt (eendimensionale) Wellengleichung vun de swingen Saite un wurr so de Begrünner vun de mathematischen Kontinuumsphysik. Ebenso geiht de D’Alembertsche Operator up hüm torüch, mit de sück de Wellengleichung besünners kompakt schrieven lett. D’Alembert hett ok up dat Rebeet vun de Konvergenz vun Reegen arbeit un funn dat Quotientenkriterium, dat nah hüm ok D’Alembert-Kriterium nömmt wurrd. Wichtig is dorbi dat Reduktschonsverfohren vun d’Alembert. Wiedere Arbeiten gullen de Wohrschienlichkeitsreknung; en populäär, aber nich to gebruuken Speelsystem för dat Roulettespeel, de Progression d’Alembert, wurrd hüm toschreven.

D’Alembert un Friedrich II.

Mit Friedrich II. von Preußen stunn he siet 1746 in Breefkontakt, wobi de Initiative to'n postalischen Gedankenuttuusch vun d’Alembert utgahn is. Anlaat dorto geev dat vun de Königlich-Preußische Akademie vun de Wetenschapen utsett Priesutschrieven, to dat d’Alembert en Schrift verfaat hett Réflexions sur la cause générale des vents. Mit hör weer he ok bestreeft, in de Berliner Akademie as Liddmaat upnommen to wurrn. Pierre-Louis Moreau de Maupertuis hett hüm bi sien Plan ünnerstütt un so hett he to sien Schrift in latiensch Spraak en Widmungsgedicht an den preußischen König verfaat. Doch beev de direkte Antwoort vun Friedrich II. ut, völmehr hett an sien statt Jean-Baptiste de Boyer, Marquis d’Argens Antwoort geven. As d’Alembert denn in dat Johr 1751 sien Discours préliminaire de l'Encyclopédie herutbrocht harr, is Friedrich II. nunmehr in Kuntakt to den Schriever treeden un överleet hüm vun nu an en Pension vun 1200 Livres up Leevtieden.

In' Sömmer vun dat Johr 1763 reis d'Alembert to en dree Maand düern Upenholt up Slott Sanssouci. Wiels sien Potsdamupenholt hett he Leonhard Euler in Berlin besöcht. Euler weer 1741 vun Friedrich II. an de Königlich-Preußische Akademie vun de Wetenschapen beropen wurrn, de he 1766 verlaaten dee un torüch nah St. Petersburg gung, wo Katharina de Groot siet 1762 as Kaiserin vun Russland hör Residenz harr. De preußische König hett d’Alembert en Positschoon as Präsident vun de Königlich-Preußische Akademie vun de Wetenschapen anboden un ofschons d’Alembert tietwies unslüssig weer, of he sien Levensmiddelpunkt nah Preußen verleggen sull, nehm he vun dat Angebot afstand. In sien Verhältnis to Friedrich II. von Preußen hett sück d’Alembert vun Diderot ünnerscheeden, de latestens af den söbenjohrigen Krieg (ut preußisch Sicht ok as Dart Schlesischer Krieg betekent) en Antipathie tegenöver den friderizianischen Staat un sien eersten Repräsentanten hegte.

D’Alembert un Denis Diderot

To'n Enn' vun dat Johr 1757 un Anfang 1758 beleev de Encyclopédie ünner de Herutgaav vun Denis Diderot un d’Alembert en swoor Krise. Oorsaak dorför weern de vun d’Alembert nah Anregung vun Voltaire verfaaten Artikel över de Stadt Genf. En Indrag de umfangriek Diskussionen un tallriek Protestbreef nah sück truck un de to'n Deel angestrengte Betrecken vun de beid Herutgever sluuten utnanner broch.

Böker un Warken

• Sur la destruction des Jésuites en France, par un auteur désintéressé. Edinburgh 1765. (Digitalisat)
• Oeuvres. Paris 1821– (Digitalisat: Band 1, Band 2, Band 4)
• Condorcet: Oeuvres de d’Alembert. Sa vie - ses oeuvres - sa philosophie. Didier, Paris 1853 (Digitalisat)
• Einleitung zur Enzyklopädie. Hrsg. von Günther Mensching. (= Philosophische Bibliothek, Band 473). Meiner, Hamborg 1997, ISBN 3-7873-1188-2.
• Mémoire sur le calcul intégral. (1739).
• Traité de dynamique. (1743 oder 1758)
• Traité de l’équilibre et du mouvement des fluides : pour servir de suite au Traité de dynamique. (1744).
• Réflexions sur la cause générale des vents. (1747, Paris, David l'aîné)
• Recherches sur les cordes vibrantes. (1747).
• Recherches sur la précession des équinoxes et sur la nutation de l’axe de la terre. (1749).
• Éléments de musique. (1752).
• Mélanges de littérature et de philosophie. (2. Deel 1753, 5. Deel 1759–1767)
• Essai sur les éléments de philosophie. (1759).
• Éloges lus dans les séances publiques de l’Académie française. (1779).
• Opuscules mathématiques. (8 Deelen, 1761–1780)
• Œuvres complètes. Éditions CNRS, 2002, ISBN 2-271-06013-3.
• Correspondance avec Frédéric le Grand. Éd. Preuss, Berlin, Duncker 1854, et al.
• Inventaire analytique de la correspondance 1741–1783 Éd. de Irène Passeron, CNRS éditions, 2009.

Literatur

• Philipp Blom: Das vernünftige Ungeheuer - Diderot, d’Alembert, de Jaucourt und die Große Enzyklopädie. Eichborn, Frankfort an'n Main 2005, ISBN 3-8218-4553-8.
• Thomas L. Hankins: Jean d´Alembert: Science and the Enlightenment. Clarendon Press, 1970.
• Hermann Schroeder: Jean-Jacques Rousseaus Brief über die Schauspiele. [Lettre à d'Alembert]. Revidiert, eingel. und hrsg. von Klaus H. Fischer. Schutterwald/Baden 1994, ISBN 3-928640-04-6.
• Société Diderot (Hrsg.): Recherches sur Diderot et sur l’Encyclopédie. n° 38, 2005/1, La formation de D'Alembert. ISSN 0769-0886

Weblenken

Jean le Rond d’Alembert. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Gesammelte mathematische Werke bi gallica
• Korrespondenz mit Friedrich dem Großen
• Vörlaag:MacTutor Biography
• Tripota – Trierer Porträtdatenbank