Kâğıt
Kâğıt, çoğunlukla yazma işlemlerinde kullanılan, üzerine baskı ya da çizim yapılabilen veya ambalaj amacıyla kullanılan ince malzemedir.
Genellikle nemli ağaç lifleri veya otların bezlerinden elde edilen selüloz hamurunun preslenmesinin ardından esnek levhalar içinde kurutulması sonucunda elde edilir.
Kağıdın en yaygın kullanım amacı üzerine yazı yazılma veya baskı yapmak olsa da, endüstriyel ve inşaat sektöründe gerçekleştirilen işlemlerde, pek çok alanda temizlik ve paketleme malzemesi olarak, hatta özellikle bazı Asya kültürlerinde yiyecek katkı maddesi olarak kullanılan bir malzemedir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çin'de bugünkü modern kâğıdın temsilcisi olarak sayılabilen, M.Ö 2. yüzyıla ait arkeolojik parçalar bulunmuştur; ancak bu kâğıt parçalarının kim tarafından yapıldığı belli değildir.[1] MS 105 yılında kendi kâğıt yapma tekniğini geliştiren Çinli saray görevlisi Cai Lun, birçok kaynakta kağıdın mucidi olarak gösterilir.[2] Milattan sonra 5. yüzyıldan itibaren kağıt, Çin'de yaygınlaştı.[3] Kâğıt yapım tekniği zamanla Çin'in etrafındaki Japonya, Kore ve Vietnam gibi ülkelere yayıldı.
Kâğıt üretimi İpek Yolu'nu takip ederek Çin'den İran’a gitti. İslam fetihleri öncesinde Maveraünnehir'de egemen olan Çinliler, Semerkant'ta kaliteli kâğıt sanatını geliştirdiler.[3] Semerkant kâğıdı, Müslüman ülkelere ve Avrupa'ya ihraç edildi; 9. ve 10. yüzyıllarda kaleme alan birçok eser Semerkant kağıdına yazıldı.[4]
Bazı araştırmacılara göre Müslümanlar kâğıt yapımını 751 yılındaki Abbâsiler ve Çin orduları arasındaki Talas Savaşı sonucunda Çinli esirler vasıtasıyla öğrenmişlerdir.[1] Bu tarihten sonra Yakındoğu'da kâğıt imalathaneleri açıldı. Bermekîler’den Horasan Valisi Fazl bin Yahya'nın önerisiyle Bağdat'ta açışan imalathane, Yakındoğu’da ilk kâğıt imalâthanesi idi.[3] Benzerleri Şam Trablusşam, Hama, Yemen ve Mısır’da kuruldu. Bağdat üzerinden Avrupa'ya aktarılması sebebiyle kağıdın Batı'daki ilk isimlerinden birisi "Bagdatikos”tu.
Kağıt üretimi Avrupa'da önce Müslümanların kontrolü altında olan İspanya ve Portekiz’de başladı. 1120 yılında İspanya’nın Valensiya şehrinde bir kâğıt fabrikası kuruldu. Ardından kâğıt üretimi tüm Avrupa'ya yayıldı. İtalya'da 1276, Fransa'da 1348, Almanya'da 1390 İngiltere'de 1495'te kağıt üretimi başladı.
19. yüzyılda sanayi üretimine geçilmesiyle birlikte maliyet düştü. Kâğıt önemli oranda kitlesel bilgi alışverişine katkılarda bulundu. 1844 yılında, Kanadalı mucit Charles Fenerty ve Alman FG Keller bağımsız ağaç liflerinin hamurlaştırılması sürecini geliştirdi.[5]
Etimoloji, telaffuz ve kelimenin yan anlamlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçe "kâğıt" kelimesi Farsça kökenlidir.[6] Farsça kāġad, Soğdca aynı anlama gelen kāġədā veya ḳāġədā sözcüğü ile eş kökenlidir.[7]
Kâğıt kelimesi, Türkiye Türkçesi ağızlarında çeşitli şekillerde telaffuz edilir. Örneğin Rize ilinde "k'aad", Ordu İli ve Yöresinde "kaat", Güney-Batı Anadolu grubunda "kayıt" olarak telaffuz edilmektedir.[8] Kâğıdın eş anlamlısı çönge sözcüğüdür.[9][10][11]
Kâğıt kelimesi özellikle yazı amacıyla kullanıldığından dolayı, belge ve doküman anlamında da kullanılır. Ayrıca borsada işlem gören tahvil veya hisse senedi gibi mâlî değeri olan malzeme de kâğıt olarak adlandırılır. Bunların yanı sıra kâğıt kelimesi, kâğıt parayı tanımlamak için de kullanılır.[6]
İngilizce'deki "paper" kelimesinin etimolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]İngilizce Paper kelimesi, Latince Papyrustan türetilmiştir. Papyrus adı, Yunancada Cyperus papyrus denilen πάπυρος'tan (papuros) adlı bitkiden gelir.[12][13] Eski Mısır ve diğer Akdeniz kültürlerinde Cyperus papyrus bitkisinin liflerinden üretilen ve Orta Doğu ve Avrupa'ya kâğıdın gelmesinden önce, yazmak için kullanılan kalın ve kâğıt benzeri malzeme "papirüs" olarak adlandırılır.[14] Kâğıt, papirüsten çok farklı şekilde üretilmesine ve modern kâğıdın gelişimi ile papirüsün gelişimi birbirinden ayrı olmasına[2] rağmen İngilizce "paper", etimolojik olarak papyrustan (papirüs) türetilmiştir
Kâğıdın yapımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabukları soyulduktan sonra suyun içerisinde çeşitli kimyasallar ile birlikte seyreltilen ağaç, birbirine geçmiş hâlde olan hamurlaştırılmış bitki lifleri (fiberler) hâline getirilir. Artık hamur hâline gelmiş ham madde, ağacın lignin denilen ve lifleri bir arada tutan maddeden arınmıştır. Buradan bir karıştırıcıya gönderilen hamura, kalitesine uygun olarak Çin kireci benzeri beyazlaştırıcı malzemeler veya renklendirme için çeşitli kimyasallar, suya dayanıklı olması isteniliyorsa bunun için çeşitli maddeler katılarak karıştırılır ve lifler pürüzsüz hamur hâline getirilmiş olur. Bu aşamalar açma, temizleme, dövme, parçalama, öğütme ve katkı maddeleri ilavesi adını alır.
Hamurun sudan arındırılması işlemleri ise tel örgü şeklinde yürüyen bir bandın üzerinde yapılır. İşlemin hızlandırılması için presleme ve kurutma işlemleri de bu aşamada gerçekleşir. Silindirlere giren hamur sürekli sıkıştırıldıkça düzleşir ve sudan daha fazla arınır. Biraz daha kurutma işleminin ardından, kâğıt hâlini alan pürüzlerinin giderilmesi işleminden geçer. Elde edilen kâğıt istenilen boyutlarda kesme işlemi aşamasına gelmiştir.[15][16][17]
Kullanım alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kâğıt kullanım alanına bağlı olarak oldukça fazla geniş bir yelpazede imal edilebilir.[18]
- Değerli kâğıtlar; Banknot (Kâğıt para), Çek, Güvenlik amaçlı Güvenlik kâğıdı, Fiş, Bilet
- Bilgi depolama için; Kitap, Defter, Dergi, Gazete, Sanat, Fanzin, Mektup
- Kişisel kullanım; Günlük, karalama kâğıdı, not defterleri vb.
- İletişim; Bireylerin veya grupların haberleşmesi amacıyla.
- Ambalaj; Oluklu mukavva kutu, Kese Kâğıdı, Zarf, Duvar Kâğıdı
- Temizlik: Tuvalet kâğıdı, Mendil, Kâğıt havlu, Kâğıt mendil, Kedi kumu
- İnşaat ve yapım; Kartonpiyer, Origami, Kâğıt uçak, Kâğıt Telkari, Kâğıt petek, Kompozit malzemeler, Kâğıt mühendisliği, İnşaat kâğıdı ve Kâğıt giyim
- Diğer kullanımları; Zımpara kâğıdı, Kurutma kâğıdı, Turnusol, Evrensel gösterge, Kâğıt kromatografisi, Elektrik izolasyon kâğıtları, Filtre kâğıdı, İskambil kâğıdı
Kağıt üretim verileri
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 yılı verileri doğrultusunda, dünyadaki kâğıt ve karton üretimi yaklaşık olarak 370,7 milyon ton civarındadır. Günümüzde modern kâğıt hamuru ve kâğıt endüstrisinde küresel olarak Çin ve hemen ardından ABD en büyük üreticilerdir. Çin dünya kâğıt ve karton üretiminin %24'ünü yapmaktadır. Türkiye ise yıllık 2,5 milyon ton kâğıt ve karton üretimiyle 25. sırada bulunmaktadır.[15][16]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Kâğıt: Kim, Ne Zaman İcat Etti? | TÜBİTAK Bilim Genç". Bilim Genç. 26 Temmuz 2022. 27 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ a b Tsien 1985, s. 38
- ^ a b c "KÂĞIT". TDV İslâm Ansiklopedisi. 28 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Abdukerimov, Bahtiyar (23 Mayıs 2017). "Dut ağacı kabuğundan üretilen Semerkant kağıdı". Anadolu Ajansı. 5 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Burger, Peter 28 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Charles Fenerty and his Paper Invention. Toronto: Peter Burger, 2007. ISBN 978-0-9783318-1-8 pp.25-30
- ^ a b "Güncel Türkçe Sözlük kâğıt -dı". tdk. 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2013.
- ^ "kâğıt". Nişanyan Sözlük. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ "Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nde Söz Arama". tdk.gov.tr. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2013.
- ^ PAÜ İngilizce Sözlük
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Çağatayca sözlük olan Ferheng-i Azferî'de çoġ «kâğıt» sözcüğü kayıtlıdır. Tarama Sözlüğü'nde çönge (çöngi) «zayıf,[...], küntleşmiş» sözcüğü de mevcuttur. Küntün bir anlamı da «hamur topağı»dır. Çağataycadaki sözcük Orta Korece 죠ᄒᆡ〮 (cyòhóy) »kâğıt» ile, Modern Türkçedeki sözcük ise Modern Korece 종이 (jong'i) «kâğıt» ile ses ve anlam bakımından benzerlik göstermektedir.
- ^ πάπυρος 16 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Perseus
- ^ Oxford Dictionaries'ta papyrus 28 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Papyrus definition". Dictionary.com. 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2008.
- ^ a b "Kâğıt-Karton Sektör Raporu" (PDF). turkishpaper. Ağustos 2011. 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2013.
- ^ a b Usta, Hilal. "Kâğıt Sektörü Profil Araştırması" (PDF). ito.org.tr. 30 Haziran 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2013.
- ^ Özpolat, Duygu. "Kâğıt nasıl yapılır?". tubitak. 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2013.
- ^ "Grades and uses of paper". 19 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türkiye Selüloz ve Kâğıt Sanayii Vakfı
- Türkiye Selüloz Kâğıt ve Mamülleri İşçileri Sendikası 26 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TAPPI28 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Selüloz ve Kâğıt Sanayi Teknik Derneği
