Cagliari

Cagliari; Comune di Cagliari
	Kolaž atrakcija gradaKolaž atrakcija grada
; Zastava	; Grb
	Koordinate: 39°14′N 9°3′E / 39.233°N 9.050°E
Država	Italija
Regija	Sardinija
Metropolitanski grad	Cagliari
	Vlast
- Gradonačelnik	Paolo Truzzu
	Površina
- Ukupna	85 km²
Visina	4 m
	Stanovništvo (2011)
- Grad	149.883
Vremenska zona	UTC+1 (UTC+2)
Poštanski broj	09100
Pozivni broj	070
	Službene stranice; www.comune.cagliari
Karta
	Cagliari class=notpageimage\| Cagliari na karti Italije

Cagliari (fon. Kaljari, sardinski: Casteddu, latinski: Caralis) je glavni grad Cagliarijskog metropolitanskog područja i regije Sardinije u Italiji. Grad je 2011. imao 149.883 stanovnika.^[1] Metropolitanski Cagliari zajedno s predgrađima (Elmas, Assemini, Capoterra, Selargius, Sestu, Monserrato, Quartucciu, Quartu Sant'Elena) i još 15 naselja broji sveukupno 453.728 stanovnika.

Geografija

Cagliari leži na sjevernom kraju Cagliarijskog zaljeva, na jugu Sardinije.^[2] Skeveroistočno od grada leže obronci masiva Gennargentua, dok se na sjeverozapadu prostire najveća otočka ravnica Campidano. Srednjovjekovni centar grada leži na dugom uskom brežuljku, položenom u smjeru sjever-jug, najvjerovatnije na istom mjestu na kojem se nalazila kartažanska akropola. S druge strane, zapadni dio grada i kvart Marina u donjem gradu, vjerojatno se prostiru na terenu nekadašnjeg rimskog grada Caralisa, što potvrđuju ostaci velikog rimskog amfiteatra i velika nekropola.^[2]

Klima

Cagliari ima tipičnu sredozemnu klimu s dugim, toplim i sušnim ljetima, te kratkim i kišnim zimama.

Klimatološki medijani za Elmas u Cagliariju (aerodrom), 5 m, 1981–2010
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Apsolutni maksimum (°C)	21,0	22,4	26,2	29,0	34,6	39,0	43,6	41,4	35,4	31,8	26,4	23,4	43,6
Srednji maksimum (°C)	14,4	15,0	17,1	19,5	23,8	28,2	31,4	31,7	27,9	23,7	18,8	15,5	22,3
Srednja dnevna (°C)	9,9	10,2	12,1	14,5	18,4	22,5	25,6	25,9	22,7	18,9	14,3	11,1	17,2
Srednji minimum (°C)	5,4	5,5	7,2	9,4	13,1	16,8	19,7	20,2	17,5	14,1	9,9	6,8	12,2
Apsolutni minimum (°C)	−4,8	−3,0	−2,2	−0,4	4,8	8,8	11,8	12,6	9,0	5,0	−2,0	−3,4	−4,8
Precipitacija (mm)	41	40	34	42	21	10	3	8	36	49	63	50	397
Relativna vlažnost (%)	79	77	75	73	71	67	65	65	71	77	79	80	73,3
Broj sunčanih sati	150	163	209	218	270	311	342	321	243	209	150	127	2713
Izvor: Meteo Climat,^[3] Servizio Meteorologico^[4] i WeatherBase^[5]

Klimatološki medijani za Elmas u Cagliariju (aerodrom), 5 m, 1971–2000
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Srednji maksimum (°C)	14,3	14,8	16,5	18,6	22,9	27,3	30,4	30,8	27,4	23,1	18,3	15,4	21,7
Srednja dnevna (°C)	9,9	10,3	11,8	13,8	17,7	21,8	24,7	25,2	22,3	18,4	13,8	11,0	16,7
Srednji minimum (°C)	5,5	5,8	7,1	8,9	12,4	16,2	18,9	19,6	17,1	13,7	9,3	6,6	11,8
Precipitacija (mm)	50	53	40	40	26	12	4	8	35	53	58	49	428
Broj sunčanih sati	136	139	186	213	270	288	335	310	246	198	147	127	2595
Izvor: Servizio Meteorologico^[6] i Hong Kong Observatory (sunčani sati)^[7]

Etimologija

Casteddu na sardinskom znači zamak.

Historija

Antika

Cagliari je vjerovatno nastao još za prahistorije, ali se njegovo osnovanje vezuje uz Feničane.^[2] Grci su ga znali pod imenom Cardlis, a Rimljani kao Caralis. Caralis je bio najznačajnija utvrda Kartage, koju su Rimljani zauzeli za Drugog punskog rata (218–211. pne).^[2] Najverojatnije je postao rimska kolonija i dobio puna prava za vladavine Julija Cezara u 1. vijeku pne. Za Rimskog Carstva Caralis je postao najvažniji grad na otoku, najviše zahvaljujući svojoj odličnoj prirodnoj luci u kojoj je bio stacioniran dio flote iz Mizenuma.^[2] U gradu je najvjerovatnije stolovao rimski guverner, od 4. do 5. vijeka, a u to doba bio je čvorište svih sardinskih cesta.^[2]

Srednji vijek

Nakon propasti Zapadnog Rimskog carstva grad i cijeli otok opustošli su Vandali u 6. vijeku. Kasnije je Cagliari kao i čitav otok došao pod vlast Bizanta. Kada su muslimani 827. osvojili Siciliju, totalno su odrezali Tirensko more od Bizanta, pa su Cagliari i cijela Sardinija bili prepušteni samima sebi. Za ranog srednjeg vijeka postao je prijestolnica istoimenog guidicata Cagliarija.^[2] Poziciju administrativnog centra i biskupskog središta zadržao je i u kasnijim vijekovima. Godine 1258. njime je zavladala Republika Pisa, a od 14. vijeka španjolski Aragonci. Od 1718. otokom i gradom zavladala je savojska dinastija,^[2] pa su i svoje kraljevstvo nazvali Pijemont-Sardinija.

Novije doba

Luka Cagliari je od davnina bila velika baza ratne mornarice, a u gradu se nalazila i velika baza ratne avijacije. Grad je teško bombardiran od strane savezičke avijacije za vrijeme Drugog svjetskog rata, pa je izgubio tu funkciju.^[2] Od 1859. Cagliari je bio sjedište Cagliarijske provincije koja je 2016. ukinuta i njena uža zona zamijenjena Cagliarijskim metropolitanskim područjem.

Znamenitosti

Najveća znamenitost u srednjovjekovnom starom gradu je romanička katedrala Santa Cecilia, izgrađena od 1257. do 1312. i temeljno rekonstruirana između 1669. i 1702. godine, koja još uvijek ima dva orginalna portala na transeptu. U gradu se nalaze i ostaci pisanskih fortifikacija, tornjevi San Pancrazio (1305) i Elefante (1307), zatim arheološki muzej i rektorat univerziteta koji je osnovan 1606. godine. U donjem gradu, u kvartu Villanova (istočno od Marine) nalazi se ranokršćanska bazilika San Saturnino (zapravo SS. Cosma e Damiano), izgrađena od 5. do 6. vijeka i temeljno rekonstruirana u 12. vijeku.^[2]