Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Tarnopolu

katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Церква Непорочного Зачаття Пресвятої Діви Марії
	katedra
	; Fasada dawnego kościoła Dominikanów, obecnie katedry greckokatolickiej w Tarnopolu
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Tarnopol
Wyznanie	katolickie
Kościół	obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (od 1990)
Wezwanie	Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1749
Data zakończenia budowy	1779
Data poświęcenia	1779
Aktualne przeznaczenie	Katedra pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny archieparchii tarnopolsko-zborowskiej Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego
Poprzednie wyznanie	katolickie / rzymskokatolicki (do 1945)
Dane świątyni
Architekt	Paweł Giżycki lub August Moszyński
	Położenie na mapie Tarnopola katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
	Położenie na mapie Ukrainy katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
	Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
	49°33′11,30″N 25°35′32,57″E/49,553139 25,592381
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny^[1] (ukr. Церква Непорочного Зачаття Пресвятої Діви Марії; dawniej: Kościół Dominikanów pw. śś. Dominika, Wincentego z Ferrary i Jacka Odrowąża) – zabytkowa świątynia dawniej rzymskokatolicka, obecnie archieparchii tarnopolsko-zborowskiej Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, położona przy ul. J.Slipyja (ukr. вул. Й. Сліпого) w Tarnopolu.

Historia

Kościół, ufundowany przez hetmana wielkiego koronnego, Józefa Potockiego, powstał w latach 1749–1779 według projektu Augusta Moszyńskiego^{[potrzebny przypis]}, szambelana królewskiego i dyrektora budowli królewskich.

Jan Obrocki, rzeźbiarz i sztukator lwowski, był zatrudniony w wyprodukowaniu ambony (istniała przynajmniej jeszcze w okresie międzywojennym przy filarze w nawie głównej^[2]) i epitafium fundatora Józefa Potockiego w kościele^[3]. Epitafium zniknęło podczas przebudowy wnętrza świątyni w 1978^[4].

Do 1908 kościół parafialny parafii NMP Nieustającej Pomocy w Tarnopolu.

W 1945 został zamknięty przez komunistów, od 1959 magazyn. Mimo starań pierwotnych właścicieli - katolików rzymskich o jego odzyskanie, w 1989 przekazany Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej.

Posąg Matki Boskiej Łaskawej, pochodzący z nieistniejącego prospektu organowego w kościele Dominikanów w Podkamieniu, wykonany na podstawie kontaktu zawartego w 1774 z Franciszkiem Olędzkim^[5], w 1910 został przekazany do kościoła Dominikanów w Tarnopolu, skąd w roku 1945 trafił do kościoła św. Jacka w Warszawie^[6].

Architektura

Kościół orientowany został zbudowany na planie wydłużonego, zbliżonego do elipsy ośmiokąta ze ściętymi bokami, zamkniętego od frontu dwuwieżową fasadą. Trójnawowy korpus świątyni został przykryty okazałą kopulą, zwieńczoną latarnią. Od wschodu do korpusu przylega wydłużone prezbiterium z zakrystiami.

Ten typ układu centralno-podłużnego nawiązuje do architektury austriackiej XVIII w. Podobne rozwiązania zostały zastosowane w kościele Dominikanów we Lwowie, a także w kościołach w Lubelskiem: bazylice Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie, bazylice św. Anny w Lubartowie czy w kościele parafialnym pw. św. Ludwika we Włodawie.

M. Muszyńska-Krasnowolska uznała fasadę kościoła za powtórzenie fasady kościoła Jezuitów w Krzemieńcu^[7]. Jerzy Kowalczyk przypuszczał, że autorem projektu kościoła był architekt, jezuita Paweł Giżycki^[8]. Andrzej Betlej twierdzi, że autorstwo Giżyckiego jest bardzo prawdopodobne, jednak jednoznaczne przypisanie temu architektowi autorstwa całej budowli wydaje się ryzykownym^[9]. Józef Skrabski uważa, że w obecnym stanie badań rozstrzygnięcie autorstwa oraz ustalenie chronologii budowy świątyni jest niezwykle trudne. Także ten badacz stwierdził, że trudno się zgodzić z opinią d-ra Betleja, iż kościół zaprojektował Giżycki pod wpływem Paola Fontany^[10] oraz że różnice między projektem A. Moszyńskiego a istniejącym dziełem można tłumaczyć, iż budowę ukończono według koncepcji innego architekta, dobrze «wpisanego» w twórczość lokalną^[11].

Galeria zdjęć

Fasada dawnego klasztoru (obecnie Obwodowe Archiwum Państwowe)

Zobacz też

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.
↑ Kościół Dominikanów pw. Wincentego z Ferrary, widok na ołtarz główny, foto Adama Bochnaka z 1925, IS PAN
↑ Zbigniew Hornung: Obrocki Jan. [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXIII. Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 465.
↑ Ihor Duda:Tapnopol: 1540-1944. Tarnopol, 2010, s. 14. (ukr.)
↑ We wcześniejszej literaturze błędnie łączony z Tomaszem Freszerem
↑ Andrzej Betlej, Franciszek Olędzki: Matka Boska Łaskawa; Lodovico Cigoli: Pieta; Giovanni Antonio da Lucoli: Matka Boska tronująca i adorująca dzieciątko [noty katalogowe, [w:] Maria Mater Misericordiae, katalog wystawy, pod red. P. Krasnego. Kraków, 2016.
↑ Andrzej Betlej, Kościół Dominikanów w Tarnopolu, s. 150 (przyp.)
↑ Kowalczyk J., Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej [w:] Rocznik Historii Sztuki, 2003, Nr XXVIII, s. 222, 222 (przyp..), 244, 246.
↑ Andrzej Betlej, Kościół Dominikanów w Tarnopolu, s. 151.
↑ Józef Skrabski: Kościół pw. Św. Wincentego Ferreriusza i klasztor OO. Dominikanów wraz z przynależnymi zabudowaniami w Tarnopolu. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I : Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 16. Kraków : Antykwa, drukarnia Belcaro, 2008, s. 292. ISBN 978-83-89273-56-7.
↑ Tam że, s. 294.

Bibliografia

Andrzej Betlej, Kościół Dominikanów w Tarnopolu [W:] Paweł Giżycki SJ architekt polski XVIII wieku. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego "Societas Vistulana", 2003, s. 151-152. ISBN 83-88385-16-X.
Ryszard Brykowski: artykuł Powroty (2) [W:] Spotkania z zabytkami, dwumiesięcznik popularnonaukowy, wyd. Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków 2 (54) Warszawa, 1991. ISSN 0137-222X.
Władysław Żyła: Kościół OO. Dominikanów w Tarnopolu : 1749-1779. Lwów : Druk. Polska, 1917, 85 s. + XXII tabl.

Linki zewnętrzne

Kościół Dominikanów w Tarnopolu na filmie z drona, 2018.
Dominikanie: Kościół OO. Dominikanów. tarnopil.prv.pl. [dostęp 2010-10-02].
Zdjęcie. Epitafium Józefa Potockiego. www.fototeka.ihs.uj.edu.pl/navigart/node/24509. [dostęp 2017-07-28].
Władysław Żyła: Kościół OO. Dominikanów w Tarnopolu : 1749-1779 (1917) w bibliotece Polona

[1] Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.

[2] Kościół Dominikanów pw. Wincentego z Ferrary, widok na ołtarz główny, foto Adama Bochnaka z 1925, IS PAN

[3] Zbigniew Hornung: Obrocki Jan. [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXIII. Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 465.

[4] Ihor Duda:Tapnopol: 1540-1944. Tarnopol, 2010, s. 14. (ukr.)

[5] We wcześniejszej literaturze błędnie łączony z Tomaszem Freszerem

[6] Andrzej Betlej, Franciszek Olędzki: Matka Boska Łaskawa; Lodovico Cigoli: Pieta; Giovanni Antonio da Lucoli: Matka Boska tronująca i adorująca dzieciątko [noty katalogowe, [w:] Maria Mater Misericordiae, katalog wystawy, pod red. P. Krasnego. Kraków, 2016.

[7] Andrzej Betlej, Kościół Dominikanów w Tarnopolu, s. 150 (przyp.)

[8] Kowalczyk J., Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej [w:] Rocznik Historii Sztuki, 2003, Nr XXVIII, s. 222, 222 (przyp..), 244, 246.

[9] Andrzej Betlej, Kościół Dominikanów w Tarnopolu, s. 151.

[10] Józef Skrabski: Kościół pw. Św. Wincentego Ferreriusza i klasztor OO. Dominikanów wraz z przynależnymi zabudowaniami w Tarnopolu. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I : Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 16. Kraków : Antykwa, drukarnia Belcaro, 2008, s. 292. ISBN 978-83-89273-56-7.

[11] Tam że, s. 294.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]