Kritiek van Reine Beredenering

Die Kritiek van Reine Beredenering (Duits: Kritik der reinen Vernunft [1] 1781) is Immanuel Kant se eerste Kritiek en fokus op die werking en grense van die mens se verstand (Die ander twee Kritieke is die Kritiek van Praktiese Beredening (Duits: Kritik der praktischen Vernunft) aangaande etiek, en die Kritiek van Beoordeling (Duits: Kritik der Urteilskraft) oor estetika en teleologie). In dié boek stel Kant transendentale idealisme voor om ons verhouding met die wêreld van ons ondervinding te beskryf. Om die projek kortweg te beskryf: die wêreld soos dit vir ons verskyn is grotendeels 'n skepping van ons verstand (dus "idealisme"), waar die manier van voorstelling bepaal word deur kategorieë van verstand waaroor elke mens beskik en deel aan het (dus is dit transendentaal), maar die fenomene waarmee ons te doen het is reëlmatige voorstellings van die werklikheid. Kant se metafisika is dus 'n "bemiddelde realisme", omdat ons ondervindings die regte wêreld voorstel, maar op 'n manier waar die struktuur van ons verstand optree as 'n tussenganger wat die karakter van ondervinding bepaal. Die metodiek in die boek bestaan hoofsaaklik daaruit dat Kant 'n sinvolle grondslag vir gewone stellings probeer beraam wat ons in 'n onderwerp-voorwerp vorm sal stel, waarin hy die presiese verhouding tussen ons as die onderwerp, en wat naamlik die voorwerp van ons ondersoek is, bepaal.

Sy projek is om die status van wetenskap te verdedig teen die skeptisisme wat David Hume voorgestel het. Hume het indrukwekkende en invloedryke argumente gelewer wat aandui dat verskeie basiese konsepte, soos kousaliteit en induksie, wat van ongelooflike belang is vir die wetenskap, problematies is om te regverdig. In kort, daar is niks in ondervinding wat kon geld as 'n ondervinding van veroorsaking nie. As mens sien hoe een ding 'n ander ding veroorsaak, sien mens net die een ding en die ander, en moet mens veronderstel dat hul in 'n kousale verhouding jeens mekaar staan. En natuurlik kan iets om iets anders voor te stel nie geld as 'n bewys vir daardie ding nie. As kousaliteit 'n sinnelose idee is, dan is byna alle stellings in die wetenskap onsin. As wetenskaplike kennis en metodiek gerespekteer moet word, moet daar 'n verduideliking verskaf word van waar ons kennis van kousale verhoudings vandaan kom.

Kant sien 'n antwoord in wat hy glo 'n kompromie tussen empirisme en rasionalisme is. Vanuit die empirisisme neem hy 'n geloof aan vir die waarde wat aan direkte ondervinding en respek vir die wetenskaplike metode van eksperimentasie geheg kan word. Vanaf rasionalisme erf hy 'n vertroue vir die moontlikheid van sekerheid wat die gebruik van die verstand vir die mens kan oplewer. In sy teorie stel Kant voor dat die gebruik van beredening sonder verwysing na ondervinding sal lei na illusies, en dat ondervinding alleen, slegs subjektief kan wees totdat dit deur bereding gesuiwer word. Sy bekende stelling vir hierdie slotsom stel dit aldus: "begrippe sonder ondervinding is leeg, ondervinding sonder begrip is blind".

Die bostaande is 'n voorbeeld van die gemedieerde realisme waarvoor Kant redeneer, bedoelende dat hy glo dat ons ondervindings handel oor die werklikheid, maar dat die manier hoe dit vir ons voorgestel word grotendeels afhang van hoe ons verstand ondervindings organiseer. Kant stel sy teorie voor deur te argumenteer vir "sintetiese a priori waarhede", d.w.s. stellings waarvan die waarheid bepaal kan word sonder om te verwys na ondervinding (mens bepaal bv. nie dat alle eende voëls is deur na 'n groot hoeveelheid eende te kyk en te oorweeg of hulle voëls is nie, om 'n voël te wees is doodeenvoudig net deel daarvan om 'n eend te wees) maar die stelling is 'n sintese van verskeie konsepte in 'n inliggewende manier. Kant gee die voorbeeld van wiskundige stellings wat inliggewend blyk, maar waarvan die waarheid nie deur empiriese ondersoek bepaal word nie, maar slegs deur beredening: Kant wil sê dat wiskundige stellings inliggewend is omdat hulle sinteses is van verskeie konsepte. Die manier hoe sulke konsepte saamgesnoer word in 'n interessante wyse is deur die verstand se werkinge: wiskunde, sowel as tyd, ruimte, kousaliteit en sekere ander konsepte, beskryf dus waarhede oor die mens se verstand maar nie oor die wêreld self nie. Die mens gebruik dan sulke sintetiese konsepte om 'n logiese grondslag vir die wêreld van ondervinding daar te stel. Gevolglik is daar 'n baie skerp onderskeid by Kant te tref tussen die wêreld van noumenon, die wêreld soos dit is in sigself, en phenomenon, die wêreld soos dit naamlik vir ons voorkom.

Volgens Kant is alle diep-filosofiese vrae, soos is daar vrye wil? en bestaan God?, vrae aangaande noemeneme, en kan hulle nie beantwoord word deur te verwys na enigiets in ondervinding nie: die antwoorde tot sulke vrae bly altyd net spekulasie. Tog poog Kant om dié vrae sinvol te beantwoord. Omdat kousaliteit 'n eienskap is wat die mens se verstand in ondervinding inlees, sukkel Kant om vrye wil op 'n logiese grondslag te plaas, omdat die idee dat mense hul eie gedrag veroorsaak nié meer betekenisvol lyk nie, en dit dan blyk dat vrye wil, net soos kousaliteit self, 'n verklarende fiksie is om reëlmatighede van ondervinding te organiseer. So ook verwerp Kant tradisionele pogings om God se bestaan te bewys, op 'n mengsel van logiese en transendentale idealisties gronde — bv., die ontologiese bewys van God se bestaan word verwerp omdat dit berus op die logiese analise van die stelling "God bestaan", maar Kant dring aan dat "bestaan" nié 'n predikaat is nie omdat, anders as by ander predikate soos "is rooi" of "is in Pretoria", die sinsdeel "is werklik" geen inligting oor sy onderwerp oordra nie: vergelyk "die huis is rooi" of "die huis is in Pretoria" met "die huis is werklik" (as dit nog steeds onoortuigend lyk, vergelyk "die huis is rooi" met "die huis is rooi en werklik"). Ten spyte van hierdie bekommernisse, wil Kant nog steeds sê dat die mens oor vrye wil beskik en dat God bestaan, en hy promoveer gevolglik die konsep dat die nomenale karakter van ons verstand, ons verstand soos dit in sigself is, iets vry en self-bepalend is. Volgens hierdie daarstelling is God 'n suiwer en onbeperkte rasionaliteit, en is ons rasionele en morele karakter direk afkomstig daarvanaf, en afhanklik van God. Hy erken dat hierdie bekouing spekulatief en nie bewysbaar is nie, maar dié teorie speel 'n sentrale rol in sy etiek.

Verwysings

Michelle Grier, "Kant's Critique of Metaphysics", Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. Edward Zalta.