Kronstadt Ayaklanması
| Kronstadt Ayaklanması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rus İç Savaşı | |||||||||
 Kızıl Ordu askerleri Finlandiya Körfezi'nin buzları üzerindeki Kronstadt'a saldırıyor | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Kronstadt İsyancıları |
 Rusya SFSC | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Stepan Petriçenko |
Vladimir Lenin Leon Troçki Grigori Zinovyev Kliment Voroşilov Mihail Tuhaçevski | ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
İlk saldırı: 11.000 İkinci saldırı: 17.961 |
İlk saldırı: 10.073 İkinci saldırı: 25.000-30.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Savaşta yaklaşık 1.000 kişi öldü ve 1.200-2.168 kişi idam edildi | 1.900 ölü, 1.200 yaralı | ||||||||
.jpeg?lang=tr)
Kronstadt Ayaklanması (Rusça: Кронштадтское восстание), 1921 yılında Sovyet denizcilerinin, deniz piyadelerinin ve sivillerin Rusya'nın liman kenti Kronstadt'ta Bolşevik hükümetine karşı gerçekleştirdiği ayaklanmaydı.[1] Finlandiya Körfezi'ndeki Kotlin Adası'nda bulunan Kronstadt, Baltık Filosu'nun üssü olarak eski başkent Petrograd'ı (şimdiki Saint Petersburg) savunuyordu. Mart 1921'de on altı gün boyunca Kronstadt'ın deniz kalesindeki isyancılar, güçlenmesine yardımcı oldukları Sovyet hükümetine karşı ayaklandılar. Stepan Petrichenko liderliğindeki bu isyan, Rus İç Savaşı sırasında Rus topraklarında Bolşevik yönetimine karşı gerçekleşen son büyük isyandı.[2]
Bolşevik hükümetinin gidişatından hayal kırıklığına uğrayan isyancılar, bir dizi reform talep ettiler. Bunlar: Bolşevik iktidarının azaltılması, sosyalist ve anarşist grupları da içerecek şekilde yeni seçilen sovyetler, köylüler ve işçiler için ekonomik özgürlük, iç savaş sırasında oluşturulan bürokratik hükümet organlarının dağıtılması ve işçi sınıfı için medeni hakların geri verilmesi.[3] Troçki daha sonra Kronstadt denizcilerinin tutumlarının ve toplumsal yapılarının İç Savaş boyunca değiştiğini ileri sürecekti. Ayrıca deniz kalesinin izole bir konumda olmasının, Kronstadt ile Beyaz Ordu göçmenleri arasında finans akışını sağlayacağını savundu.[4] Troçki, Kızıl Ordu'nun saldırısı öncesinde denizcilere isyanı durdurmaları yönünde uyarıda bulunulması da dahil olmak üzere bir dizi operasyonel önlemi özetleyen isyanı bastırma emrini imzaladı. Ancak Felix Dzerzhinsky tarafından organize edilen askeri operasyonlara veya baskılara kişisel olarak katılmadı.[5] Rus tarihçi Vadim Rogovin'e göre, Kronstadt isyanının örgütleyicileri, Sovyet hükümetinin dağıtılması çağrısında bulunan sürgündeki lider Viktor Chernov gibi Batı Avrupa'daki göçmen çevreleriyle temas kurmuştu.[6] Petrichenko daha sonra Beyaz Ordu'ya katılmaya çalıştı ancak önceki Bolşevik üyeliği nedeniyle reddedildi.[7]
Mücadele ettikleri reformların popülaritesine inanan Kronstadt denizcileri, göçmenlerin yardımını reddettiler ve ülkenin geri kalanındaki halkın desteğini boşuna beklediler. Subay konseyi daha saldırgan bir stratejiyi savunsa da isyancılar hükümetin müzakerelerde ilk adımı atmasını bekleyerek pasif bir tutum sergilediler. Buna karşılık yetkililer uzlaşmaz bir tavır takınarak, 5 Mart'ta koşulsuz teslim olma talebinde bulunan bir ültimatom sundular. Bu sürenin sonunda Bolşevikler adaya birkaç kez baskın düzenlediler ve 18 Mart'ta binlerce isyancıyı kurşuna dizerek ve hapsederek isyanı bastırdılar.
Taraftarlar isyancıları devrim şehitleri olarak görürken, yetkililer isyancıları "İtilaf ve karşı-devrimin ajanları" olarak görüyordu. Bolşeviklerin isyana verdiği yanıt büyük bir tartışmaya yol açtı ve Emma Goldman gibi Bolşevik rejiminin bazı taraftarlarının hayal kırıklığına uğramasına neden oldu. İsyan bastırılmış ve isyancıların siyasi talepleri karşılanmamış olsa da, savaş komünizminin yerini alan Yeni Ekonomi Politikası'nın uygulanmasını hızlandırmaya yardım etti.[8] [9][10] Lenin'e göre, bu kriz Bolşeviklerin bugüne kadar karşılaştıkları en kritik krizdi ve "şüphesiz Denikin, Yudeniç ve Kolçak'ın toplamından daha tehlikeliydi" dedi.[11]
Ekonomik arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekim Devrimi'nden sonra çıkan Rus İç Savaşı'nın sona ermesinden sonra Bolşevik Rusya tükenmiş ve yıkılmış bir haldeydi. 1920-21 kuraklığı bu felaketi derinleştirdi. Devrimden sonraki yıllarda yaşanan salgın hastalıklar, sosyal yapının çöküşü, kapitalist müttefik devletlerin askerî müdahalesi ve iç savaş, milyonlarca hayata mal olmuştur. Ayrıca binlerce aydın ve okumuş insan ülkeyi terk etmiştir. İç savaş yıllarında uygulanan Savaş Komünizmi politikaları Bolşeviklerin iç savaşta zafer kazanmasını sağlamış ancak ülkenin ekonomisini harap etmiştir. Özel işletmelerin ve ticaretin devlet tekeline alınması sonrasında sosyalist devlet ekonomik etkinliği örgütleyememiş ve ekonomi durmuştur. 1921 yılında toplam sanayi üretimi I. Dünya Savaşından önceki seviyenin %20'sine, pamuk üretimi %5'ine, demir üretimi %2'ine düşmüştür.[kaynak belirtilmeli] Savaş Komüzminin uygulamalarından olan köylülerin ellerindeki ürünlerin zorla alınması politikası yüzünden köylüler artık tarlalarını ekmemeye başlamışlardır. Ekilen arazilerin oranı ise %62'lere düşmüştür. Ürünler ise %37 oranındadır. 1 ABD doları 1914 yılında 2 Rubleyken 1920'de 1200 Rubleye fırlamıştır. Durumun ağırlaşması sonucunda kırsal alanda başta, en büyüğü Tambov Ayaklanması olmak üzere, birçok isyan çıkmıştır. Şehirlerde de koşulları protesto eden işçi eylemleri yaşanmaktaydı.
Petropavlovsk kararları
[değiştir | kaynağı değiştir]26 Şubat 1921'de Kronstadtlı askerler durumu bizzat görmek için Petrograd'a giderler. 28 Şubat'ta Petrograd'da zor kullanarak bastırılan işçi eylemlerinin olduğunu öğrenirler. Petropavlovsk ve Sivastopol gemilerindeki mürettebat acil bir toplantı yaparak aşağıdaki 15 isteği dile getirirler:[kaynak belirtilmeli]
- Sovyet organları için hemen yeni seçimler yapılmalıdır. Halihazırdaki Sovyetler köylü ve işçilerin taleplerini yansıtmamaktadır. Yeni seçimler gizli oy ve serbest propaganda özgürlüğüyle yapılmalıdır.
- İşçiler, köylüler, Anarşistler ve Sol Sosyalist partiler için konuşma ve basın özgürlüğü.
- Sendikalar ve köylü örgütleri için özgürlük.
- En geç 10 Mart 1921'de gerçekleştirilecek olan partilerden bağımsız bir toplantı düzenlenecektir, toplantıya Petrograd ve Kronsdat bölgesi işçiler ve askerleri katılacaktır.
- Tüm sosyalist partilere ait siyasi mahkûmlar ve işçi sınıfına mensup tüm mahkûmlar serbest bırakılmalıdır.
- Hapishanelerdeki durumu öğrenmek amacıyla bir komisyonun seçilmelidir.
- Ordudaki tüm siyasi kurumlar kapatılmalıdır. Hiçbir siyasi parti propaganda için ayrıcalığa sahip olmamalıdır ve devletten yardım almamalıdır.
- Köylerde ve kırsal alanda oluşturulan silahlı milisler dağıtılmalıdır.
- Tehlikeli işler hariç tüm işçiler için sağlanan gıda miktarı eşit olmalıdır.
- Ordudaki tüm milis örgütlenmeleri kapatılmalıdır. Fabrikalardaki muhafızları işçiler seçmelidir.
- Köylülere ücretli işçi çalıştırmadıkları hallerde istediğini yapabilme özgürlüğü verilmelidir.
- Tüm askerî birlikler ve subaylar bu kararnameye uymalıdır.
- Bu bildiri basında yayınlanmalıdır.
- Gezici işçi denetçi gruplarının kurulmasını istiyoruz.
- Ücretli emek sömürüsüne dayanmayan el işleri üretimi yasadışı olmaktan çıkarılmalıdır.
On beş maddeden iki tanesi, Marksist terminoloji kullanılırsa, küçük-burjuvaziyle ilgilidir. Köylüler ve zanaatçılar için özgürlük isteyen bildiride, ücretli emek kullanılmaması özellikle vurgulanmıştır. 1 Mart 1921'de Kronstadt garnizonunda genel bir toplantı yapılır ve hükûmet adına konuşmak üzere Kalinin ve Baltık Filo komutanı Nikolai Kuzmin orada hazır bulunur. Toplantıda yukarıda aktarılan 15 madde kabul edilecektir. Devlet yetkililerinin konuşmalarından bir gün sonra yapılan toplantıda Bolşeviklerin saldırı hazırlığında olduğu söylentileri dile getirilince Kuzmin ve yanındakiler derdest edilir. Hükûmet ise aynı gün olanlara bir ültimatomla cevap verecek ve isyanın Fransız karşı istihbaratınca çıkartıldığını ve Petropavlovsk kararlarının SR (Sosyalist Devrimciler)-Karayüzler kararlarına benzediğini açıklayacaktır. SR, Ekim Devriminden önce Kerenski'nin Geçici Hükûmetini destekleyen köylü partisidir. Bu partiden ayrılan sol-SR'ler Ekim Devrimi'nden sonra bir süre Bolşeviklerle beraber tavır almış ve hükûmete bakan vermiştir.
Bahriyelilere uluslararası destek
[değiştir | kaynağı değiştir]Anarşist Emma Goldman olaylar sırasında Petrograd'dadır ve isyandan iki hafta önce Paris gazetelerinde isyan beklentisi üzerine haberler çıktığını, bu haberlerin olaylarda emperyalist merkezlerin katkısı olabileceği ihtimalini arttırdığını belirtir.[kaynak belirtilmeli] Lenin de emperyalist merkezlerden böyle bir saldırı beklemektedir, bunun kanıtı yıllar sonra Columbia Üniversitesi Rus Arşivlerindeki bir el yazmasından çıkmıştır. 1921 yılı tarihli ve Çok Gizli ibareli yazıda Kronstadt Ayaklanmasına dair ayrıntılı bilgiler (silah, personel durumu gibi bilgilerin yanı sıra Beyaz Ordu ve Fransız kuvvetlerinin Kronstadtlıların yardımına gelebilmeleri için alternatif güzergahlar) belirtilmektedir.[kaynak belirtilmeli] Söz konusu belge muhtemelen gizli olarak Bolşeviklere karşı örgütlenmeye çalışan Pyotr Vrangel'in Beyaz Ordu kılıç artıkları tarafından örgütlenmiştir. Ayrıca belgenin Finlandiya'da yazıldığı anlaşılmaktadır. Józef Piłsudski'nin komünistlere karşı düşmanlığı ve emperyalist merkezlere olan yakınlığı bilinmektedir.[kaynak belirtilmeli] Öte yandan, belgenin orijinalliğini sorgulayan tarihçilerin de bulunduğu belirtilmelidir. Belgede duruma müdahil olunmazsa zaten askerler arasında bir huzursuzluk yaşanacağı ama dış destek olmazsa bu kalkışmanın bastırılacağı belirtilmektedir. İsyancılar hükûmetin ültimatomundan sonra kendiliğinden harket etmiş, saldırıya geçmemiş ve ellerindeki Kalinin gibi değerli bir rehinenin Petrograd'a dönmesine izin vermişlerdir. İsyan başladıktan sonra ise ne eski Beyaz Ordu mensupları ne Fransa, ne de Wrangel'in Finlandiya'daki ajanları ise duruma müdahale etmiştir.
İsyanın bastırılması
[değiştir | kaynağı değiştir]Bolşevik hükûmet Kronstadt'a 7 Mart 1921 günü saldırır. Mihail Tuhaçevski komutasındaki 60.000 asker saldırıya katılır. Petrograd şehri sıkıyönetim altındadır ve işçiler Kronstadt'a yardım edemezler. Üssün bulunduğu yarımadayı karadan ayıran körfezdeki buzlar erimeden ve durum kontrolden çıkmadan sonuç almak için acele saldırıya geçilir. 17 Mart günü, ironik bir şekilde Paris Komünü kutlamaları yapılırken, çok fazla kayıp veren Kızılordu kuvvetleri şehre girer. İsyancıların kayıpları hakkında bir kayıt bulunmamakla beraber tarihçiler 2000 civarında bir rakam vermektedir. Resmi Sovyet rakamlarına göre 1000 isyancı öldürülmüş, 2000'i yaralanmış, 6500'ü esir edilmiş, 8000 tanesi de Finlandiya'ya kaçmıştır. Resmi rakamlara göre Kızılordunun kaybı ise 527 ölü ve 3285 yaralıdır. İsyanı izleyen aylarda 1000 civarı esir serbest bırakılacak, 1500 tanesi kürek mahkûmluğuna çarptırılacak, Finlandiya ise büyük bir göçmen sorunuyla karşılaşacaktır. İsyan bastırılmış olsa da Bolşevik liderlerde ve özellikle Lenin'de etkisi çok sarsıcı olur. Beklenen dünya devriminin yakın olmadığını anlayan Lenin iç savaşı kazandıran ancak karşılığında büyük bedeller ödenen Savaş Komünizmi politikasının yerine NEP politikalarını geçirecektir.
Ayaklanmanın sebeplerinin irdelenmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayaklanmanın özellikle Ekim Devriminin öncü gücü olan Kronstadtlı bahriyeliler tarafından başlatılmasını bazı kaynaklarda savaşlardan sonra ordunun köylüleşmesiyle açıklanır.[12] Buna karşılık ise isyancı askerlerin çoğunun 1917'den önce Kronstadtlı olduğu iddia edilmiştir.[kaynak belirtilmeli] Tarihçi Tony Cliff Bolşeviklerin politikalarını savunurken Rusya'daki işçi sayısının muazzam düşüşünden ve köylülüğün ağır basmasından, örneğin isyanın ele başlarından Petriçenko'nun da Ukraynalı bir köylü oluşundan söz eder.[kaynak belirtilmeli]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kronstadt and Petrograd in 1917
- ^ Guttridge, Leonard F. (2006). Mutiny: A History of Naval Insurrection. Naval Institute Press. s. 174. ISBN 978-1-59114-348-2.
- ^ Kronstadt Rebellion, Kronstädter Aufstand In: Dictionary of Marxism, http://www.inkrit.de/e_inkritpedia/e_maincode/doku.php?id=k:kronstaedter_aufstand
- ^ "Leon Trotsky: Hue and Cry Over Kronstadt (1938)". www.marxists.org.
- ^ Rogovin, Vadim Zakharovich (2009). Stalin's Terror of 1937–1938: Political Genocide in the USSR (İngilizce). Mehring Books. ISBN 978-1-893638-04-4.
- ^ Rogovin, Vadim Zakharovich (2009). Stalin's Terror of 1937–1938: Political Genocide in the USSR (İngilizce). Mehring Books. s. 361. ISBN 978-1-893638-04-4.
- ^ Avrich, Paul (14 Temmuz 2014). Kronstadt, 1921 (İngilizce). Princeton University Press. s. 95. ISBN 978-1-4008-5908-5.
- ^ Chamberlin 1987.
- ^ Phillips, Steve (2000). Lenin and the Russian Revolution. Heinemann. s. 56. ISBN 978-0-435-32719-4. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2016.
- ^ The New Cambridge Modern History. xii. CUP Archive. s. 448. GGKEY:Q5W2KNWHCQB. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2016.
- ^ Hosking, Geoffrey (2006). Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union. Harvard University Press. s. 91. ISBN 9780674021785.
- ^ Richard Appignanesi, Oscar Zarate, Lenin For Beginners, Icon Books 1994 ISBN 1874166234 s.163
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Troçki ile Kronstadt üzerine röportaj 29 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lenin'in ayaklanmayla ilgili fikirleri 13 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İda Mett'in kouyla ilgili yazdığı eser 6 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İsyancıların çıkardığı gazete 7 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İsyanın bastırılmasıyla ilgili New York Times gazete haberi 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
