Aerozagađenje
Aerozagađenje podrazumeva prisustvo hemikalija, čestica ili bioloških materijala koji nanose štetu ili uzrokuju nelagodnost kod čoveka i drugih živih bića, odnosno koji ugrožavaju prirodnu sredinu u atmosferi.
Vazduh je prozračna smeša prirodnih gasova i sitnih čestica koje imaju stalan sastav i koje se nalaze u stabilnoj ravnoteži. Međutim, vazduh iznad mnogih gradova je danas mračan i sumoran, a horizont nestaje u izmaglici. Smog je posledica zagađenja.
Vazduh je smesa gasova : azota[1] 78%, kiseonika 21%,argona ~ 1%, ugljen-dioksida 0,03% i malih količina drugih gasova, vodene pare, prašine i bakterija. Najznačajniji sastojak vazduha, neophodan za disanje i opstanak svih živih bića je kiseonik. Kiseonik je gas bez boje i mirisa, čija se količina u vazduhu ne menja, iako ga organizmi neprekidno troše. Njegovom obnavljanju doprinose biljke koje tokom procesa fotosinteze (stvaranja hrane u toku dana) oslobađaju kiseonik. U velikim visinama vazduh je razređen i količine kiseonika su manje, tako da se na visokim planinama teže diše, a alpinisti i piloti moraju da nose specijalne maske sa kiseonikom. Ima ga rastvorenog u vodi, što omogućava život biljkama i životinjama koje nastanjuju vodena staništa. Potpomaže gorenje. U vazduhu najviše ima azota. Takođe je gas bez boje i mirisa, ali ne pomaže gorenje i u njemu živa bića ne mogu da opstanu. Ima ga četiri puta više od kiseonika (u 100 litara vazduha 78 litara je azot).
Ugljien dioksid je četvrti sastojak vazduha koga ima jako malo u odnosu na azot i kiseonik, ali nije beznačajan. Čovek, biljke i životinje ispuštaju ga disanjem u vazduh, a nastaje i sagorevanjem drveta, truljenjem organizama u zemlji i vrenjem grožđa. Teži je od vazduha i pada na dno, tako da ga najčešće ima na dnu starih bunara, u podrumima, pećinama i sl. Biljkama je neophodan, upijaju ga svojim zelenim delovima i od njega i vode, pomoću Sunčeve energije, stvaraju hranu. Za razliku od kiseonika, sprečava sagorevanje i gasi plamen. Čovek ga upotrebljava za pravljenje soda-vode, gaziranih pića i gašenje vatre. U većim količinama je štetan za životinje i čoveka: ako ga udišu – ugušili bi se. Znaci udisanja vazduha obogaćenog ugljen-dioksidom, tj vazduha sa manjom količinom kiseonika su glavobolja i nesvestica.
Pored ovih sastojaka, vazduh često sadrži čestice prašine, čađi, dima i otrovnih gasova koje ispuštaju fabrički dimnjaci i motorna vozila. Njima se vazduh zagađuje. Na zagađivanje vazduha utiču i prirodne stihije: erupcije vulkana, veliki šumski požari, atomski eksperimenti... Vazduh na taj način dobija neprijatan miris, menja boju i prirodni sastav, jer gubi kiseonik. Zagađen vazduh štetno deluje na živa bića: biljke zakržljaju i suše se, a životinje i ljudi obolevaju od raznih bolesti (astma, enfizem pluća i dr.) Posledica sve veće i češće seče šuma i smanjivanja zelenih površina svakako su manje količine kiseonika, koji se više troši, a manje stvara. Štetne materije koje se izbacuju u vazduh, talože se i sa vodom rastvorene ulaze u zemljište, a zatim u biljke. Tako se uključuju u proces kruženja materije u prirodi. Gasovi i mikroskopske čestice čađi i prašine koje izazivaju promene prirodnog odnosa i koncentracije osnovnih komponenata vazduha, ponekad u atmosferu dospevaju prirodnim putem, npr. oslobađanjem usled vulkanskih erupcija i prirodnih požara, ali mnogo češće one nastaju kao posledica čovekovih aktivnosti.
Saobraćaj i industrija su osnovni izvori zagađenja. Tokom sagorevanja različitih oblika goriva u motorima ili fabrikama, osim oslobađanja energije ispušta se i velika količina štetnih materija, kao što su: ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidi azota, pepeo i čađ. Ljudi zagađuju vazduh na mnogo načina: paljenjem šuma radi dobijanja poljoprivrednog zemljišta, vožnjom automobila, aviona, radom u fabrikama, sagorevanjem ogreva u domaćinstvima... U osnovi gotovo svih oblika aerozagađivanja je potreba čoveka za energijom koja se dobija na račun sagorevanja drveta, nafte, uglja ili prirodnog gasa. Kada jednom dospeju u atmosferu, gasovi oslobođeni tokom sagorevanja fosilnih goriva stupaju u različite hemijske reakcije, pri čemu nastaju mnoga opasna jedinjenja. Takve su sumporna i azotna kiselina, od kojih nastaju prave kisele kiše, koje padaju na zemlju i ulaze u ciklus kruženja vode u prirodi. Ove kisele kiše uništavaju šume na velikim prostranstvima, ulaze u reke i jezera, gde ubijaju ribe i mnoge druge životinje.
Najveći izvor zagađenja vazduha u gradovima predstavlja automobilski saobraćaj. Smatra se da oko 60% ukupnog svetskog zagađenja potiče od sagorevanja goriva u motorima automobila. Izduvni gasovi automobila, koji nastaju sagorevanjem benzina u motoru, sadrže oko 20% ugljen-dioksida, 27% ugljovodonika i 34% azotovih oksida. Nekim vrstama benzina[2] dodaje se i olovo, tako da i ono nalazi svoj put do atmosfere. Ako se zna da ugljen-dioksid u atmosferi prouzrokuje efekat staklene bašte i globalnog zagrevanja, da su olovo i ugljovodonici opasni otrovi koji oštećuju pluća i respiratorne organe i izazivaju sušenje drveća, a da azotovi oksidi prouzrokuju kisele kiše, jasno je da je šteta koju proizvode automobilski gasovi veoma velika.
Globalno zagrevanje, kisele kiše, oštećenje ozonskog omotača i povišenje nivoa svetskog mora direktna su posledica aerozagađenja. I mnoga živa bića trpe direktne posledice povećanja koncentracije štetnih materija u vazduhu. Biljke gube hlorofil i menjaju boju, postepeno im izumiru tkiva i organi, zaustavljaju se procesi fotosinteze i rasta, na kraju dolazi do sušenja i smrti. Životinje otežano dišu, oštećuju im se disajni organi i nastaju oboljenja kao što su bronhitis, astma i '''rak pluća'''. Naročito teške posledice aerozagađenja trpi sam čovek. Aerozagađenje deluje na dva načina na ljude. S jedne strane, život u zagađenom vazduhu je opasan, naročito za decu, starije i bolesne osobe. Štetne materije iz vazduha izazivaju mnoga oboljenja. S druge strane, štetne materije iz vazduha mogu zagaditi i čovekovu hranu. Zbog toga je briga o kvalitetu vazduha jedan od najvažnijih zadataka savremenog čoveka.
Mere zaštite vazduha mogu se podeliti u tri grupe. Prva podrazumeva eliminaciju uzroka zagađivanja, druga – smanjenje količine štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu, a treća – posebne mere čišćenja vazduha. Eliminacija uzroka aerozagađenja podrazumeva uvođenje novih „čistih“ tehnologija u procese proizvodnje i korišćenja „čistih“ goriva. Npr. razvoj motora koji koriste bezolovni benzin doprineo je da se jedan od izvora zagađenja vazduha olovom potpuno eliminiše. Smanjenje količine oslobođenih zagađujućih materija danas je osnovni vid zaštite vazduha. Postavljanje filtera i posebnih postrojenja za prečišćavanje izduvnih gasova i dima na fabrička postrojenja može dati dobre rezultate. Posebnu grupu mera zaštite vazduha predstavljaju akcije ozelenjavanja prostora u kome dolazi do aerozagađenja. Podizanje zelenih površina u vidu parkova, drvoreda, živih ograda ili travnjaka umnogome popravlja kvalitet vazduha u gradu. Otporno drvećei zeljaste biljke od neprocenjivog su značaja za sve stanovnike zagađene gradske sredine. One neprekidno stavarju nove količine kiseonika, troše štetni ugljen-dioksid, upijaju čestice čađi i prašine, svojim zeleim krošnjama upijaju i velike količine Sunčevog zračenja, čime se snižava temperatura i stvaraju pogodniji uslovi za život. Takođe one smanjuju i gradsku buku, koja takođe u nekim delovima grada može biti nepodnošljiva.
- ↑ Parkes, G.D. & Phil, D. (1973). Melorova moderna neorganska hemija. Beograd: Naučna knjiga.
- ↑ „Benzene Exposure on a Crude Oil Production Vessel -- KIRKELEIT et al. 50 (2): 123 -- Annals of Occupational Hygiene”. annhyg.oxfordjournals.org. Pristupljeno 7. 6. 2010.
- Opšta i neorganska hemija-Rudarsko-geološki fakultet Beograd,2007. Slavko M. Nešić, Slobodanka R. Marinković, Aleksandra B. Kostić-Pulek
