Semiotika

Semiotika (yun. semiotikos — belgilar haqidagi taʼlimot), semiologiya — 1) axborot, maʼlumotlarni saqlash va uzatish uchun xizmat qiladigan belgilar va belgi tizimlarining umumiy xususiyatlarini oʻrganadigan fan sohasi; 2) u yoki bu obyektning bir maʼnodagi Semiotika nuqtai nazaridan oʻrganiladigan tizimi (mas, muayyan film yoki badiiy asar Semiotika si, muayyan xalqdagi muomala-murojaat Semiotika si va boshqalar).

Lingvistik Semiotika dagi asosiy tushuncha lisoniy belgi boʻlib, u muayyan matnlardagi va muomala vaziyatidagi shakl va mazmunning dialektik birligi sifatida namoyon boʻladi. Belgi oʻzi shartli ravishda aloqador boʻlgan narsa haqida muayyan jamiyat vakillariga xabar beradi. Belgilarning eng muhim va murakkab tizimi tilshunoslik oʻrganadigan tildir. Belgi tizimlari tabiiy (inson tili, xayvonlarning belgi tizimlari) va sunʼiy (yasama, sunʼiy tillar, dasturlash tili, fizika, kimyo, matematika va mantiqdagi ramzlar tizimi) boʻladi. Belgilar va belgi tizimlarini oʻrganishda sintaktika, semantika va pragmatika oʻzaro ajratiladi. Sintaktika nutq zanjirida yoki muayyan matnda ketma-ket, izchil qoʻllanadigan til birliklari oʻrtasidagi oʻziga xos munosabatlarni oʻrganadi. Semantika belgilarning ular ifodalaydigan obʼyektlar bilan munosabatini oʻrganadi. Pragmatika esa belgilar, ular ifodalaydigan obʼyektlar hamda belgilar tizimidan foydalanuvchilar oʻrtasidagi munosabatni oʻrganadi.

Semiotika ning "belgilar haqidagi fan" sifatida umumiy kridalari, xususiyatlari dastlab amerikalik mantiqshunos Ch.Semiotika Pirs va shveysariyalik tilshunos F. de Sossyur asarlarida bir vaqtning oʻzida va mustaqil ravishda qayd etilgan. Ushbu tushuncha uchun Ch.Semiotika Pirs "Semiotika " terminini. F. de Sossyur esa "semiologiya" terminini, qoʻllagan. Semiotika gʻoyasi keyinchalik amerikalik faylasuf Ch. U. Morris tomonidan tartibga solinib rivojlantirildi. Bir qancha yevropa va rus olimlari ham Semiotika ning rivojiga hissa qoʻshganlar. Falsafiy fanlardan hisoblanadigan umumiy Semiotika va maxsus semiotik fanlar, jumladan, til Semiotika si (glottosemiotika yoki lingvosemiotika) farqlanadi. Semiotika taraqqiyoti funksional struktur tilshunoslik taraqqiyoti bilan uzviy bogʻliqdir

. Semiotika muammolarini ishlab chiqish matematik mantiq, matematik lingvistika, informatika va boshqa uchun ham muhim ahamiyatga ega.

Adabiyot

• Stepanov Yu. S, Semiotika, M., 1971.

Abduvahob Madvaliyev, Ibodulla Mirzayev.