Slowaaks

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

't Slowaaks is de inheimse taol vaan de rippebliek Slowakije in Middel-Europa; ze weurt ouch in 't aonpalende gebeed gesproke. 't Is 'n Wes-Slavische taol die hendeg èng mèt 't Tsjechisch verwant is, op zoe hoeg niveau zèlfs tot vaan e dialek gesproke kin weure; doe kins de versjille vergelieke es Limburgs mit 't Nederlands. Politiek ligk dat evels (te) geveuleg. De versjèlle mèt 't Tsjechisch zien dat 't Slowaaks get conservatiever is: de Tsjechische klankveraanderinge heet 't neet doorgemaak. Toch zeen hiej oetzönjeringe in, 't Slowaaks kint geine vokatief mie, in tegestèlling tot 't Tsjechisch. Wie 't Tsjechisch heet ouch 't Slowaaks 'ne groete klaankinventair.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Remunjs.

Verspreiding

Hiej onger stuit 'n lies mit lenjer en 't aantal miense die (biejnao) edere daag Slowaaks sjpraeke:

Slowakije, ongeveer 5,4 miljoen
Verenigde Sjtaote, ongeveer 850 000
Tsjechië, ongeveer 180 000
Hongarije, ongeveer 70 000
Canada, ongeveer 50 000
Servië, ongeveer 60 000 (in de deilstaat Vojvodjina)
Pole, ongeveer 60 000
Roemenië, ongeveer 15 000
Oekraïne, ongeveer 6 000
Oosteriek, ongeveer 10 000
Kroatië, ongeveer 5 000
Verder bevindj zich nog 'ne groep Slowake in Ruslandj, maar dao zeen gein nömmers van bekindj.

Bron: Slowaakse Wikipedia

Gesjiedenis

't Slowaaks ontsjtong in de 10e eeuw nao de val van 't Groot-Moravische Riejk. 't Woor eeuwelang 'ne verzameling ongesjreve dialekte; schrieftale wore Latien, Hongaars, Duits en later ouch Tsjechisch. Nao innige poginge hiej toe in de 16e eeuw introduceerde Anton Bernolák in 1787 'ne Slowaakse sjrieftaal, gebazeerd op westelikke dialekte. De huidige sjrieftaal waerde in de jaore 1840 gelanceerd door Ľudovít Štúr en is gebazeerd op 't centrale dialek.

Klemtoon

De klemtoon in 't Slowaaks lèk in bao alle gevalle oppe irste lettergreep, alhoewel d'r nooit zo sterk is.

Alfabet

't Slowaaks is 'n Slavische taal die 't Latiense alfabet gebroek. De meiste Slavische tale gebroeke 't Cyrillisch alfabet, alle West-Slavische tale (dus ouch Slowaaks) gebroeke 't Latiens alfabet. 't Slowaaks maak gebroek van väöle accente om klank verangering aan te tone. De caron (ˇ) biejveurbeeld zorgt d'r veur det d'r 'n j-echtige klank achter de letter kömp woor d'r op is geplek, veurbeeld: c (ts) č (tsj).

Letters in 't Slowaaks (inclusief döbbelletters): a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i ia ie iu í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž

Notitie: de q, de w en de x komme allein biej leenwoorde en name, es watt, veur. In sommige gevalle wörd de q vervange door kv, oetsjpraak: kw es in kwark.

Naamvalle

't Slowaaks kin 7 naamvalle wo van de zevende, de vocatief, vriejwaal is oetgestorve. De angere naamvalle in 't Slowaaks zeen:

Nominatief; Môj otec pracuje (Vader wèrk)
Genetief; Pýtam sa otca (Ich vraog vader)
Datief; Dám ich otcovi (Ich gaef ze aan miene vader)
Accusatief; Vidím otca (Ich zeen vader)
Locatief; Hovorím o otcovi (Ich kall euver miene vader)
Instrumentalis; Idem s otcom (Ich gaon mit miene vader)

Ein van de weinige veurbeelde van de vocatief is pané det meneer beduud.

Lidwäörd

't Slowaaks haet gén lidwäörd. Dus telo kin lichaam of 't lichaam beduuje. Oet de konteks kinse meistal waal opmèrke welke d'r bedoelt wörd. Veur de dudelikheid gebroek me waal 'ns jeden, det ein beteikend.

Zelfstanjige naamwäörd

In 't Slowaaks waere zelfstanjige naamwäörd vervoeg nao naamval, geslach en wieväölheid. Sommige zelfstanjige naamwäörd zeen onregelmaotig.

Mannelikke vervoeging

Mannelikke zelfstanjige naamwäörd waere ingedeilt nao laevend en laeveloos. 't Vraemdje hiej biej is det dub(eik), dus 'n plant, biej laeveloos wörd ingedeilt, ditzelfdje geld ouch biej verkleinwäörd van diere.

Mannelikke vervoeging (laevend)

Waord:	chlap (man)		hrdina (held)
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud
Nominatief	chlap	chlapi	hrdina	hrdinovia
Genitief	chlapa	chlapov	hrdinu	hrdinov
Datief	chlapovi	chlapom	hrdinovi	hrdinom
Accusatief	chlapa	chlapov	hrdinu	hrdinov
Locatief	chlapovi	chlapoch	hrdinovi	hrdinoch
Instrumentalis	chlapom	chlapmi	hrdinom	hrdinami

Mannelikke vervoeging (laeveloos)

Waord:	dub (eik)		stroj (machine)
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud
Nominatief	dub	duby	stroj	stroje
Genitief	duba	dubov	stroja	strojov
Datief	dubu	dubom	stroju	strojom
Accusatief	dub	duby	stroj	stroje
Lokatief	dube	duboch	stroji	strojoch
Instrumentalis	dubom	dubmi	strojom	strojmi

Vrouwelikke vervoeging

Waord:	žena (vrouw)		ulica (sjtraot)		dlaň (handjpalm)		kosť (bot)
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud
Nominatief	žena	ženy	ulica	ulice	dlaň	dlane	kosť	kosti
Genitief	ženy	žien	ulice	ulíc	dlane	dlaní	kosti	kostí
Datief	žene	ženám	ulici	uliciam	dlani	dlaniam	kosti	kostiam
Accusatief	ženu	ženy	ulicu	ulice	dlaň	dlane	kosť	kosti
Lokatief	žene	ženách	ulici	uliciach	dlani	dlaniach	kosti	kostiach
Instrumentalis	ženou	ženami	ulicou	ulicami	dlaňou	dlaňami	kosťou	kosťami

Onzijdige vervoeging

waord:	mesto (sjtad)		srdce (hert)		vysvedčenie (getuugnis)		dievča (meisje)
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud
Nominatief	mesto	mestá	srdce	srdcia	vysvedčenie	vysvedčenia	dievča	dievčatá /-ence
Genitief	mesta	miest	srdca	sŕdc	vysvedčenia	vysvedčení	dievčaťa	dievčat /-eniec
Datief	mestu	mestám	srdcu	srdciam	vysvedčeniu	vysvedčeniam	dievčaťu	dievčatám /-encom
Accusatief	mesto	mestá	srdce	srdcia	vysvedčenie	vysvedčenia	dievča	dievčatá /-ence
Lokatief	meste	mestách	srdci	srdciach	vysvedčení	vysvedčeniach	dievčati	dievčatách /-encoch
Instrumentalis	mestom	mestami	srdcom	srdcami	vysvedčením	vysvedčeniami	dievčaťom	dievčatami /-encami

Veurnaamwäörd

Perseunlikke veurnaamwäörd

Perseunlikke veurnaamwäörd waere vervoeg volges geslach, wieväölheid, persoon en naamval.

In de Nominatief wörd 't perseunlik veurnaamwaord weggelaote es in 't latien, dus ich maak is robím. 't Is echter neet verplich om dit te daon, ja robím is ouch toegestaon.

In modern Slowaaks wörd oni duk vervange door ony.

Naamval	ich	doe	hae	die	't	weer	geer	ziej
Nominatief	ja	ty	on	ona	ono	my	vy	oni, ony
Genitief	mňa, ma	teba, ťa	jeho, ho, neho, -ňho, -ň	jej, nej	jeho, ho, neho, -ňho, -ň	nás	vás	ich, nich
Datief	mne, mi	tebe, ti	jemu, mu, nemu	jej, nej	jemu, mu, nemu	nám	vám	im, nim
Accusatief	mňa, ma	teba, ťa	jeho, ho, neho, -ňho, -ň	ju, ňu	ho, -ň	nás	vás	ich, nich, ne
Lokatief	mne	tebe	ňom	nej	ňom	nás, vás	nich
Instrumentalis	mnou	tebou	ním	ňou	ním	nami	vami	nimi

Aanwiezende veurnaamwäörd

De twee tabelle hiej onger bedude deze en dit. Ze waere dus gebroek biej ongerwèrpe die kortbiej de spraeker zeen. Det en dae die slaon op ongerwèrpe die ver vanne spraeker aaf zeen waere aangeduud door -to achter 't aanwiezend veurnaamwaord te plekke. Veurbeeld: ten redaktor deze gebroeker, tento redaktor dae gebroeker.

Inkelvoud

Naamval	mannelik	vrouwelik	onzijdig
Nominatief	ten	tá	to
Genitief	toho	tej	toho
Datief	tomu	tej	tomu
Accusatief	toho, ten tie	tú	to
Lokatief	tom	tej	tom
Instrumentalis	tým	tou	tým

Meervoud

Naamval	mannelik	vrouwelik	onzijdig
Nominatief	tí, tie	tie	tie
Genitief	tých	tých	tých
Datief	tým	tým	tým
Accusatief	tých	tie	tie
Lokatief	tých	tých	tých
Instrumentalis	tými	tými	tými

Vraogende veurnaamwäörd

Waord:	wae(m)	wat
Nominatief	kto	čo
Genitief	koho	čoho
Datief	komu	čomu
Accusatief	koho	čo
Lokatief	kom	čom
Instrumentalis	kým	čím

De wäörd ktorý en aký waere es 't biejvoeglik naamwaord pekný vervoeg, dus aký, akého, akému, akom, akým veur 'n mannelik waord.

't Waord či is 'n genetief waord en wörd neet meer verbaoge

veur mannelikke wäörd: čie
veur vrouwelikke wäörd: čia

Onbepaolde veurnaamwäörd

In principe waere alle onbepaolde veurnaamwäörd vervoegd. In 't Slowaaks zeen duk wäörd aaf te leide van anger wäörd, es biej 't onbepaold veurnaamwaord 't geval is. Kto - niekto - nikto is zo'n veurbeeld, hiej onger sjtaon nog get veurbeelder.

kto	wae(m)	niekto	emes	nikto, nik	nemes
čo	wat	niečo	get	nič	nieks
či	wae(m) zien(e)	nieči	emes zien(e)	niči	nemes zien(e)
aký	wat veur	nejaký	van 'ne saort	nijaký	van geine saort
kde	wo	niekde	urges (es lokasie)	nikde	nurges (es lokasie)
kam	wo haen, wo haer	niekam	urges (es richting)	nikam	nurges (es richting)
kedy	wen	niekedy	soms	nikdy	nooit
ktorý	wèlke	niektorý	sommige	---	---
koľko	wieväöl	niekoľko	meerdere, väöle	---	---

Bezittelikke veurnaamwäörd

't Bezittelik veurnaamwaord wörd vervoeg nao wieväölheid, geslach en naamval.

Mannelikke vervoeging

Limburgs:	miene		diene		ziene	häör	ozze		uch		hun
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud
Nominatief	môj	moji, moje	tvoj	tvoji	jeho	jej	náš	naši	váš	vaši	ich
Genitief	môjho	mojich	tvojho	tvojich	jeho	jej	nášho	našich	vášho	vašich	ich
Datief	môjmu	mojim	tvojmu	tvojim	jeho	jej	nášmu	našim	vášmu	vašim	ich
Accusatief	môjho, môj	mojich, moje	tvojho	tvojich	jeho	jej	nášho	našich	vášho	vašich	ich
Lokatief	mojom	mojich	tvojom	tvojich	jeho	jej	našom	našich	vašom	vašich	ich
Instrumentalis	mojím	mojimi	tvojím	tvojimi	jeho	jej	našim	našimi	vašim	vašimi	ich

Vrouwelikke vervoeging

Limburgs:	mien		dien		zien	häör	os		uch		hun
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud
Nominatief	moja	moje	tvoja	tvoje	jeho	jej	naša	naše	vaša	vaše	ich
Genitief	mojej	mojich	tvojej	tvojich	jeho	jej	našej	našich	vašej	vašich	ich
Datief	mojej	mojim	tvojej	tvojim	jeho	jej	našej	našim	vašej	vašim	ich
Accusatief	moju	moje	tvoju	tvoje	jeho	jej	našu	naše	vašu	vaše	ich
Lokatief	mojej	mojich	tvojej	tvojich	jeho	jej	našej	našich	vašej	vašich	ich
Instrumentalis	mojou	mojimi	tvojou	tvojimi	jeho	jej	našou	našimi	vašou	vašimi	ich

Onzijdige vervoeging

Limburgs:	mien		dien		zien	häör	os		uch		hun
Wieväölheid:	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud/Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud	Meervoud	Inkelvoud/Meervoud
Nominatief	moje	moje	tvoje	tvoje	jeho	jej	naše	naše	vaše	vaše	ich
Genitief	môjho	mojich	tvojho	tvojich	jeho	jej	našho	našich	vašho	vašich	ich
Datief	môjmu	mojim	tvojmu	tvojim	jeho	jej	nášmu	našim	vášmu	vašim	ich
Accusatief	moje	moje	tvoje	tvoje	jeho	jej	naše	naše	vaše	vaše	ich
Lokatief	mojom	mojich	tvojom	tvojich	jeho	jej	našom	našich	vašom	vašich	ich
Instrumentalis	mojím	mojimi	tvojím	tvojimi	jeho	jej	naším	našimi	vaším	vašimi	ich

Svoj

Svoj wörd gebroek es 't ongerwèrp van de zin 'n bezitsrelasie mit 't lijdend veurwèrp of 't mitwèrkend veurwèrp haet. Svoj kömp dan zelfs inne plaats van 't bezittelik veurnaamwaord. Svoj wörd verbaoge es tvoj.

't Bezit kin onnoch geaccentueerd waere mit vlastný: Má svoj vlastný bicykel "Het haet 'ne eige fiets/Het haet zelf 'ne fiets". In 't Limburgs zou duk 't waord eige waere gebroek.

Betrèkkelikke veurnaamwäörd

Wae(m), wèlke en die zeen in 't Slowaaks ktorý, ktorá en ktoré. Ze waere verbaoge es 't biejvoeglik naamwaord. 't Kömp regelmaotig veur det me čo gebroek om op persone trök te sjlaon.

Wederkerende veurnaamwäörd

In 't Slowaakse wörd "zich" es sa vertaald.

Naamval	Vervoeging
Nominatief	sa
Genitief	seba, sa
Datief	sebe, si
Accusatief	seba, sa
Lokatief	sebe
Instrumentalis	sebou

Wederkerige veurnaamwäörd

't Slowaaks kint gén specifiek versjil tusse elkaar, mekaar en 't wederkerend veurnaamwaord zich. Deze drie wäörd waere allemaol es sa vertaald en ouch zo verbaoge, zee de tabel hiej baove.

Wèrkwäörd

Sommige wèrkwäörd es byť (zeen) jesť (aete) en cestovať (reize).

Taegeweurdige tiejd

Persoon		vervoeging	veurbeelde
--	--	--	chytať (vange)	trieť (vrieve)	robiť (make)
ich	ja	stam+klinker+m	chytám	triem	robím
doe	ty	stam+klinker+š	chytáš	trieš	robíš
hae, die	ono, ona	stam+klinker	chytá	trie	robí
weer	my	stam+klinker+me	chytáme	trieme	robíme
geer	vy	stam+klinker+te	chytáte	triete	robíte
ziej	oni	stam+suffix+ú, stam+ú, stam+u, stam+ia, stam+a	chytajú	trú	robia

Veurzètsels

't Vergt, net es biej alle anger grammatikale ongerdeile, nogal get kinnes op fatsoenlik met de veurzètsels omtegaon. Èlk veurzètsel in 't Slowaaks bringt 'n naamval mit. Dit is eigelik biej alle tale waal zo, maar omdet in 't Slowaaks de zzelfstanjig naamwäörd vervoeg motte waere nao naamval mosse weite wèlk veurzètsel wèlke naamval mit zich mit brink. In principe zeen d'r 38 veurzètsels in 't Slowaaks, mit oetzönjerig van complèkse veurzètsels. D'r zeen maar inkele veurzètsels die verangere nao geslach of meervoud. Sommige veurzètsels höbbe es veurwaarde det d'r 'n bepaalde richting of situatie aan gebonje is.

C = complex veurzètsel R = Richting S = Situatie

Genetief veurzètsels: bez, bezo(zonger) blízko(kortbiej) ďaleko od C(ver van) do(nao, in, tot) mimo (oet, boete) namiesto (in plaats van) od, odo (van ..., vandaon, vanaaf) okolo (rondj, rondjom) počas (tiejdes, gedurende) podľa(volges) pomocou (mit behölp van) popri (langs) proti (taege) u (biej (persoon)) uprostred (middenin) vedľa (naeve) z, zo (oet, van, vanaaf) za (tiejdes)
Datief veurzètsels: k, ku(tot, nao) kvôli(omwille van, veur) napriek (ondanks) naproti (taegeneuver) vďaka (dankzij)
Accusatief veurzètsels: cez(door, euver) medzi R(tusse) na R(nao, veur) nad R(baove) o R(euver, taege) po R(tot, veur) pod R(onger) pre (veur, bestömp veur, vanwaege) pred R(veur) v, vo R(op (tiejd), in) za (veur (ruil, betaling), in(tiejdsduur))
Locatief veurzètsels: na S(nao, veur) o S(euver, taege) po S(nao, door) pri (biej (lokasie)) v, vo S(in)
Instrumentalis veurzètsels: medzi S(tusse) nad S(baove) pod S(onger, ongeraan) pred S(veur) s, so (mit) za S(achter)

D'r zeen ouch veurzètsels die neet (meer) 'ne specifieke naamval mit zich mit bringe es keďže det aangezeen beteikend.

Telwäörd

Es 't Limburgs en meiste anger tale wörd 't telwaord in 't Slowaaks verdeilt in Rangtelwaord en Hooftelwaord. Rangtelwäörd waere verbuug es biejvoeglikke naamwäörd, met oetzönjering van irste(prvý), tweede (druhý) en dèrde (tretí).

Cijfer	Hooftelwaord	Rangtelwaord
0	nula	(gén rangtelwaord)
1	jeden, jedna, jedno	prvý
2	dva, dve, dvaja	druhý
3	tri, traja	tretí
4	štyri, štyria	štvrtý
5	päť	piaty
6	šesť	šiesty
7	sedem	siedmy
8	osem	ôsmy
9	deväť	deviaty
10	desať	desiaty
11	jedenásť	jedenásty
12	dvanásť	dvanásty
13	trinásť	trinásty
14	štrnásť	štrnásty
15	pätnásť	pätnásty
16	šestnásť	šestnásty
17	sedemnásť	sedemnásty
18	osemnásť	osemnásty
19	devätnásť	devätnásty
20	dvadsať	dvadsiaty
30	tridsať	tridsiaty
40	štyridsať	štyridsiaty
50	päťdesiat	päťdesiaty
60	šesťdesiat	šesťdesiaty
70	sedemdesiat	sedemdesiaty
80	osemdesiat	osemdesiaty
90	deväťdesiat	deväťdesiaty
100	sto	stý, stá, sté
200	dvesto	dvestý
500	päťsto	päťstý
1000	tisíc	tisíci
2000	dvetisíc	dvetisícy
10 000	desaťtisíc	desaťtisícy
1 000 000	milión	miliónty

Opmerkinge:

2, 3 en 4 kin waere gebroek mit de nominatief en de accusatief meervoud van zelfstanjig naamwäörd.
Getale baove de 4 waere gevolg door de genetief vorm van zelfstanjignaamwäörd, veurnaamwäörd of biejvoeglikke naamwäörd. Biejveurbeeld 5 metrov (5 maeter) 2o rokov (20 jaor).
Baove de 4 wörd de werkwaordsvorm inkelvoudig.
Jeden (1) wörd vervoeg es 't aanwiezend veurnaamwaord ten.
100, 1000 en 1 000 000 waere op officiële documente gesjreve es jednosto, jedentisíc en jedenmilión.

Zee ouch: Telle in 't slavisch

Extern links

Bronne

Commons

In de categorie Slovak language van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje