Quälltext vu Võro aaluege

{{Infobox Sprache
|Sprache=Võro ''(võro kiiĺ)''
|IPA=vɤro kiːlʲ
|Länder={{EST}}
|Sprecher=ca. 70.000
|Klassifikation=
* [[Uralische Sprachen|uralischi Sprooche]]
** [[Finnougrische Sprachen|fìnno-ugrischi Sprooche]]
*** [[Finnopermische Sprachen|fìnnopèrmischi Sprooche]]
**** [[Finnosamische Sprachen|fìnnosamischi Sprooche]]
***** [[Ostseefinnische Sprachen|ostseefìnnischi Sprooche]]
****** Sǜǜdestnisch
|KSprache=Võro
|Unterteilige=
|Schrift=[[Lateinisches Alphabet|latinisch]]
|Amtssprache=—
|Minderheitssprache={{EST}}
|ISO1=et (Estnisch)
|ISO2= est (Estnisch)
|ISO3= vro (Võro), est (Makrosprache, Estnisch)
|Karte= [[Datei:Voromkaart.jpg|center|thumb|300px|S Verbreitigsgebiet, d'Võromaa (gääl)]]
}}

'''Võro''' (Eigebezeichnig ''võro kiiĺ'') isch e [[Finno-ugrische Sprachen|fìnno-uugrischi Sprooch]] odder nooch draditionäller Meinig e Dialäkt vùm [[Estnische Sprache|Estnische]]. Es hät 70.000 Sprächer, si läbe vor allem ìm Sǜde vù [[Estland]], was em Võro au d'Bezeichnig ''Sǜǜdestnisch'' iibrocht hät; s Verbreitigsgebiet [[Võrumaa|Võromaa]] ùmfasst genau gseh d'Gmeinde Karula, Harglõ, Urvastõ, Rõugõ, Kanepi, Põlva, Räpinä ùn Vahtsõliina (Landchreis Võru, Põlva, Valga ùn Tartu).

Võro gnießt z Estland d'Förderig als indogeni Minderheitesprooch.
== Gschicht ==
Võro hät am wenigste Iiflùss vù de Dialäkt ìm Norde vù Estland erfahre, wùù di estnischi Standardsprooch bräägt hän, ùn au gegenǜbber andere sǜǜdestnische Dialäkt hän sich vili Bsunderheite erhalte. Friehjer hän au Gebiet ìm Sǜde ùn Oste vùm Võromaa zùm Verbreitigsgebiet ghöört, sälli lìge hǜtt z [[Lettland]] ùn z [[Russland|Rùssland]].

Als eine vù de eltste Tekscht ìn ere sǜǜdestnische Sprooch gältet s ''Wastne Testament,'' s Neu Testamänt; es stammt uss em Johr 1686. Ìm Johr 1885 hät de Johann Hurt s bekanntest Läsebüech ùf Võro veröffentligt ''(Wastne Wõro keeli ABD raamat)''. Ab em Aafang vùm 20. Johrhundert ùn ìn de Republik Estland (gründet 1918) isch d'Sprooch vùm Standardestnisch ìn Hindergrund drängt worre, èrscht sitt Aafang 90er-Johr läbt sinni Bedüttig wìdder ùf. Hǜtt existiert au e Standardsprooch, wùù vùm Võro-Inschtitut usebildet worre-n-isch; an 26 Schüele wird s Võro underrichtet. Es gìt au e Zittig ùf Võro, d                          <!-- /* Font Definitions */ @font-face	{font-family:"Cambria Math";	panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4;	mso-font-charset:0;	mso-generic-font-family:roman;	mso-font-pitch:variable;	mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;}@font-face	{font-family:Calibri;	panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4;	mso-font-charset:0;	mso-generic-font-family:swiss;	mso-font-pitch:variable;	mso-font-signature:-1610611985 1073750139 0 0 159 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal	{mso-style-unhide:no;	mso-style-qformat:yes;	mso-style-parent:"";	margin:0cm;	margin-bottom:.0001pt;	line-height:115%;	mso-pagination:widow-orphan;	font-size:10.0pt;	mso-bidi-font-size:11.0pt;	font-family:"Times New Roman","serif";	mso-fareast-font-family:Calibri;	mso-fareast-theme-font:minor-latin;	mso-bidi-font-family:"Times New Roman";	mso-bidi-theme-font:minor-bidi;	mso-fareast-language:EN-US;}.MsoChpDefault	{mso-style-type:export-only;	mso-default-props:yes;	mso-ascii-font-family:Calibri;	mso-ascii-theme-font:minor-latin;	mso-fareast-font-family:Calibri;	mso-fareast-theme-font:minor-latin;	mso-hansi-font-family:Calibri;	mso-hansi-theme-font:minor-latin;	mso-bidi-font-family:"Times New Roman";	mso-bidi-theme-font:minor-bidi;	mso-fareast-language:EN-US;}.MsoPapDefault	{mso-style-type:export-only;	line-height:115%;}@page Section1	{size:612.0pt 792.0pt;	margin:70.85pt 70.85pt 2.0cm 70.85pt;	mso-header-margin:36.0pt;	mso-footer-margin:36.0pt;	mso-paper-source:0;}div.Section1	{page:Section1;}-->’''Uma Leht'', wùù zweimool ìn de Wuche erschiint.

== Rächtschribig ùn Usssprooch ==
Wie sinni nechste Verwandte [[Finnische Sprache|Fìnnisch]] ùn Estnisch wird s Võro mìt em [[Lateinisches Alphabet|latinische Alphabet]] gschrìbe. D'Usssprooch deckt sich zùm gröschte Deil mìt derre ùf Standardestnisch, nùmme s '''q''' mìt de Usssprooch als [[Stimmloser glottaler Plosiv|Glottisschlaag]] {{IPA|[ʔ]}} ùn s '''y''' als [[Ungerundeter geschlossener Zentralvokal|zendralisierts ''i'']] {{IPA|[ɨ]}} wiiche doodevùù ab (entgege de fìnnisch-estnische Usssprooch als {{IPA|[k]}} bzw. {{IPA|[y]}}). Zùdem chönne alli Konsonante usser '''j''' ùn '''q''' [[Palatalisierung|palatalisiert]] wèrre, was durch de Akzänt [[Akut]] kännzeichnet wird (z. B. '''h́, ḱ, ĺ, ń, ś, ť'''). Wùù sonigi Zeiche nìt chönne daargstellt wèrre, wird viilmool (esoo au bi de Zittig Uma Leht) e [[Apostroph]] dehinder gsetzt.

== Underschììd zùm Estnische ==
* Wie ìm Fìnnische, [[Ungarische Sprache|Ungarische]], vile andere [[Uralische Sprachen|uralische Sprooche]] ùn au ìm [[Türkische Sprache|Türkische]] gìt's e Vokalharmoni, wùù ìm Estnische verschwunde-n-isch.
* Au ìn de Morphologi gìt's Abwiichige. Soo ändet di drìtti Pèrson Singular ìm Võro ùf ''-s'' odder hät gar kei Ändig, während si ìm Estnische allewiil ùf ''-b'' ändet:
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center"
|-
! style="background:#CFCFCF;" | ''Alemannisch''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Estnisch''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Võro''
|-
| er schribbt || kirjuta'''b''' || kirota'''s'''
|-
| er gìt || anna'''b''' || and
|-
|}
Esoo-n-e doppelti Vèrbkonjugation gìt's ìn de [[Ostseefinnische Sprachen|ostseefìnnische Sprooche]] nùmme no ìm [[Seto (Sprache)|Setukesische]] ùn ìm [[Karelische Sprache|Karelische]].
* Au de Wortschatz vùm Alldaag zeigt Underschììd:
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center"
|-
! style="background:#CFCFCF;" | ''Estnisch''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Võro''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Bedüttig''
|-
| punane || verrev || ''root''
|-
| soe || lämmi || ''warm''
|-
| õde || sõssar || ''Schwöster''
|-
|| uus || vahtsõnõ || ''neu''
|-
| koer || pini || ''Hund''
|-
| pesema || mõskma || ''wäsche''
|-
| hunt || susi || ''Wolf''
|-
| surema || kuulma || ''stèrbe''
|-
| sõstar || hõrak || ''Johannisbèèri/Korinthe''
|-
| kask || kõiv || ''Birche''
|-
| nutma || ikma || ''hüle''
|-
|}

* Ìm Standardestnische stoht s Verneinigswort vor sinnem Vèrb, ìm Võro degege wird's aaghänkt:
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center"
|-
! style="background:#CFCFCF;" | ''Estnisch''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Võro''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Bedüttig''
|-
| sa '''ei''' anna || saq anna-'''aiq''' || ''De gisch nìt''
|-
| ma '''ei''' tule || maq tulõ-'''õiq''' || ''I chùmm nìt''
|}
== Externi Sitte ==
{{Wikipedia|fiu-vro|Võro}}
* [http://www.estonica.org/eng/lugu.html?menyy_id=61&kateg=38&alam=44&leht=3 „Estonian dialects and layers“ bi http://www.estonica.org]
* [http://www.folklore.ee/Synaraamat/ Wörterbüech Võro-Estnisch (Võro-Institut)]
* [http://www.wi.ee S Võro-Institut]
* [http://www.umaleht.ee Zittig ùf Võro, „Uma Leht“]
* [https://web.archive.org/web/20070927115415/http://www.er.ee/utoim/voruuudis.ram Aktuälli Radio-Noochrichte] ùf Võro (Eesti Raadio)
* [http://haldjas.folklore.ee/tagused/nr2/muina.htm Hörbispììl vùm Võro]
* [https://web.archive.org/web/20090219234347/http://math.ut.ee/~vlaan/vtk/vtk.html Internetsitte zù Computerbrogramm ùf Võro]
* [https://web.archive.org/web/20081015035445/http://math.ut.ee/~vlaan/ivps/ivps.html Wörterbüech zùr Ǜbbersetzig vù Computerbegrìff vù Änglisch zù Võro]

{{Finno-ugrische Sprachen}}

{{Übersetzungshinweis|1=de|2=Võro|3=dütsch|4=69573665}}

{{DEFAULTSORT:Voro}}
[[Kategorie:Dialäkt]]
[[Kategorie:Einzelsproch]]
[[Kategorie:Finno-ugrischi Sproch]]
[[Kategorie:Estland]]