Võro

Võro (võro kiiĺ)
Ussprooch (IPA):	vɤro kiːlʲ
Verbreitig:	Eschtland Eschtland
Sprecher:	ca. 70.000
Linguistischi Klassifikation:	uralischi Sprooche fìnno-ugrischi Sprooche fìnnopèrmischi Sprooche fìnnosamischi Sprooche ostseefìnnischi Sprooche Sǜǜdestnisch Võro
Schriftsyschtem:	latinisch
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	—
Anerkannti Minderheitesprooch vo:	Eschtland Eschtland
Sproochchürzel
ISO 639-1	et (Estnisch)
ISO 639-2	est (Estnisch)
ISO 639-3	vro (Võro), est (Makrosprache, Estnisch)
S Verbreitigsgebiet, d'Võromaa (gääl)

Võro (Eigebezeichnig võro kiiĺ) isch e fìnno-uugrischi Sprooch odder nooch draditionäller Meinig e Dialäkt vùm Estnische. Es hät 70.000 Sprächer, si läbe vor allem ìm Sǜde vù Estland, was em Võro au d'Bezeichnig Sǜǜdestnisch iibrocht hät; s Verbreitigsgebiet Võromaa ùmfasst genau gseh d'Gmeinde Karula, Harglõ, Urvastõ, Rõugõ, Kanepi, Põlva, Räpinä ùn Vahtsõliina (Landchreis Võru, Põlva, Valga ùn Tartu).

Võro gnießt z Estland d'Förderig als indogeni Minderheitesprooch.

Gschicht

Võro hät am wenigste Iiflùss vù de Dialäkt ìm Norde vù Estland erfahre, wùù di estnischi Standardsprooch bräägt hän, ùn au gegenǜbber andere sǜǜdestnische Dialäkt hän sich vili Bsunderheite erhalte. Friehjer hän au Gebiet ìm Sǜde ùn Oste vùm Võromaa zùm Verbreitigsgebiet ghöört, sälli lìge hǜtt z Lettland ùn z Rùssland.

Als eine vù de eltste Tekscht ìn ere sǜǜdestnische Sprooch gältet s Wastne Testament, s Neu Testamänt; es stammt uss em Johr 1686. Ìm Johr 1885 hät de Johann Hurt s bekanntest Läsebüech ùf Võro veröffentligt (Wastne Wõro keeli ABD raamat). Ab em Aafang vùm 20. Johrhundert ùn ìn de Republik Estland (gründet 1918) isch d'Sprooch vùm Standardestnisch ìn Hindergrund drängt worre, èrscht sitt Aafang 90er-Johr läbt sinni Bedüttig wìdder ùf. Hǜtt existiert au e Standardsprooch, wùù vùm Võro-Inschtitut usebildet worre-n-isch; an 26 Schüele wird s Võro underrichtet. Es gìt au e Zittig ùf Võro, d ’Uma Leht, wùù zweimool ìn de Wuche erschiint.

Rächtschribig ùn Usssprooch

Wie sinni nechste Verwandte Fìnnisch ùn Estnisch wird s Võro mìt em latinische Alphabet gschrìbe. D'Usssprooch deckt sich zùm gröschte Deil mìt derre ùf Standardestnisch, nùmme s q mìt de Usssprooch als Glottisschlaag [ʔ] ùn s y als zendralisierts i [ɨ] wiiche doodevùù ab (entgege de fìnnisch-estnische Usssprooch als [k] bzw. [y]). Zùdem chönne alli Konsonante usser j ùn q palatalisiert wèrre, was durch de Akzänt Akut kännzeichnet wird (z. B. h́, ḱ, ĺ, ń, ś, ť). Wùù sonigi Zeiche nìt chönne daargstellt wèrre, wird viilmool (esoo au bi de Zittig Uma Leht) e Apostroph dehinder gsetzt.

Underschììd zùm Estnische

• Wie ìm Fìnnische, Ungarische, vile andere uralische Sprooche ùn au ìm Türkische gìt's e Vokalharmoni, wùù ìm Estnische verschwunde-n-isch.
• Au ìn de Morphologi gìt's Abwiichige. Soo ändet di drìtti Pèrson Singular ìm Võro ùf -s odder hät gar kei Ändig, während si ìm Estnische allewiil ùf -b ändet:

Alemannisch	Estnisch	Võro
er schribbt	kirjutab	kirotas
er gìt	annab	and

Esoo-n-e doppelti Vèrbkonjugation gìt's ìn de ostseefìnnische Sprooche nùmme no ìm Setukesische ùn ìm Karelische.

• Au de Wortschatz vùm Alldaag zeigt Underschììd:

Estnisch	Võro	Bedüttig
punane	verrev	root
soe	lämmi	warm
õde	sõssar	Schwöster
uus	vahtsõnõ	neu
koer	pini	Hund
pesema	mõskma	wäsche
hunt	susi	Wolf
surema	kuulma	stèrbe
sõstar	hõrak	Johannisbèèri/Korinthe
kask	kõiv	Birche
nutma	ikma	hüle

• Ìm Standardestnische stoht s Verneinigswort vor sinnem Vèrb, ìm Võro degege wird's aaghänkt:

Estnisch	Võro	Bedüttig
sa ei anna	saq anna-aiq	De gisch nìt
ma ei tule	maq tulõ-õiq	I chùmm nìt

Externi Sitte

D Wikipedia uff Võro

• „Estonian dialects and layers“ bi http://www.estonica.org
• Wörterbüech Võro-Estnisch (Võro-Institut)
• S Võro-Institut
• Zittig ùf Võro, „Uma Leht“
• Aktuälli Radio-Noochrichte ùf Võro (Eesti Raadio)
• Hörbispììl vùm Võro
• Internetsitte zù Computerbrogramm ùf Võro
• Wörterbüech zùr Ǜbbersetzig vù Computerbegrìff vù Änglisch zù Võro

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Võro“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.